Choroba Hashimoto - dieta, która leczy

Choroba Hashimoto - na czym polega i jak się objawia

W chorobie Hashimoto charakterystyczne jest bezbolesne zapalenie tarczycy wywołane aktywnością limfocytów T. Ze względu na podłoże autoimmunologiczne pojawiają się przeciwciała przeciwtarczycowe anty-TPO i czasem też anty-Tg skierowane przeciwko białkom wytwarzanym przez tarczycę - tyreoperoksydazie i tyreoglobulinie, które mają istotne znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy. Choroba ta postępuje wolno i dopiero po długim czasie jej rozwoju dochodzi do pełnoobjawowej niedoczynności tarczycy związanej z niedoborem hormonów (tyroksyny i trójjodotyroniny).

Hormony tarczycy odpowiadają za wiele funkcji w organizmie. Najistotniejszy jest ich wpływ na przemianę materii, termogenezę, metabolizm węglowodanów, białek, tłuszczów i cholesterolu, obrót kostny, a także funkcjonowanie układu nerwowego i wykorzystanie witamin w organizmie. Ze względu na szerokie znaczenie hormonów tarczycy w organizmie ich niedobór będzie prowadzić do pojawienia się licznych objawów.

Najczęstsze objawy:

• szybkie przybieranie masy ciała,
• osłabienie, ciągłe zmęczenie i senność,
• słaba tolerancja wysiłku fizycznego,
• uczucie chłodu oraz chłodna i blada skóra (często o żółtawym zabarwieniu),
• obrzęki podskórne,
• łamliwość włosów i paznokci,
• niskie tętno, zaburzenia ciśnienia tętniczego krwi,
• chrypiący głos, bezdechy senne,
• spowolnienie perystaltyki jelit - przewlekłe zaparcia, wzdęcia i bóle brzucha,
• osłabienie mięśni, bóle mięśniowe, obrzęki stawów,
• zaburzenia pamięci, osłabienie koncentracji, obniżony nastrój, depresja,
• zaburzenia menstruacji, obniżone libido.

Zaburzenia metabolizmu w chorobie Hashimoto:

• Tycie powodowane jest spowolnieniem przemiany materii nawet o 30-40%.
• Dodatkowo zaburzenie metabolizmu składników odżywczych prowadzi do zwiększonego odkładania tkanki tłuszczowej, a także rozwoju zaburzeń metabolicznych (np. cukrzycy) i chorób układu krążenia.
• Zaburzenia w metabolizmie witamin, szczególnie przemiany karotenu w aktywną witaminę A, co objawia się zażółceniem skóry, a później prowadzi do kurzej ślepoty i rogowacenia spojówek.
• Niedobór hormonów tarczycy przyczynia się również do problemów związanych z płodnością (częste poronienia), a także do przedwczesnej osteoporozy.

Wczesna diagnostyka i wdrożenie leczenia są istotne, aby uniknąć licznych konsekwencji niedoboru hormonów tarczycy.

Diagnostyka

Jakie badania na tarczycę można wykonać?

• pomiar stężenia tyreotropiny (TSH) i hormonów tarczycy (FT3 i FT4) w surowicy
• pomiar przeciwciał anty-TPO i anty-Tg (mówią o autoimmunologicznym charakterze choroby)
• USG

Zwiększone stężenie przeciwciał i TSH, obniżone stężenie FT4 i niejednorodność miąższu tarczycy będą wskazywać na chorobę Hashimoto.

Najczęściej chorobę diagnozuje się dopiero, gdy rozwinie się pełnoobjawowa niedoczynność tarczycy lub w przypadku badań przesiewowych - pomiar TSH zaleca się w czasie ciąży.

Leczenie choroby Hashimoto

Niestety nie ma sposobu na zahamowanie procesu autoimmunologicznego i wyleczenie tego schorzenia. Jedyną metodą jest podawanie preparatów L-tyroksyny, która jest syntetycznym odpowiednikiem tarczycowego hormonu.

Na wchłanianie preparatu z przewodu pokarmowego duży wpływ ma jedzenie i leki:

• zaleca się ich przyjmowanie L-tyroksyny na czczo, 30-60 minut przed śniadaniem;
• do popicia tabletek należy używać wody, gdyż inne napoje mogą wejść w interakcje z lekiem;
• niektóre leki również wpływają na wchłanianie L-tyroksyny (hamujące wydzielanie kwasu solnego w żołądku, preparaty żelaza, wapnia i glinu, leki w zaburzeniach lipidowych),
• w przypadku diety o bardzo wysokiej zawartości błonnika, należy wydłużyć przerwę do godziny pomiędzy lekiem a posiłkiem.

Choroby współistniejące

Choroby o podłożu autoimmunologicznym mają tendencję do pojawiania się parami lub grupami. Proces chorobowy polega na atakowaniu przez układ immunologiczny własnych tkanek, czyli tak jak się dzieje w Hashimoto. Wyróżnia się około 80 chorób autoimmunologicznych, wśród ich są choroby układowe i narządowe.

Wraz z Hashimoto mogą współwystępować m.in.:

• cukrzyca typu 1,
• celiakia,
• nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego),
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• łuszczyca,
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
• stwardnienie rozsiane,
• bielactwo,
• sarkoidoza,
• niedokrwistość złośliwa,
• łysienie plackowate.

Jeżeli w przebiegu schorzenia pojawiają się dodatkowe dolegliwości bądź nieprawidłowości w badaniach, koniecznie należy wykonać diagnostykę w kierunku innych chorób autoimmunologicznych - ich współwystępowanie może utrudniać proces leczenia.

Wskazaniem do badań może być również konieczność przyjmowania większych dawek L-tyroksyny. Dzieje się tak najczęściej przy współistnieniu niezdiagnozowanej celiakii, w przebiegu której dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych, a zatem pogorszenia wchłaniania leków i składników pożywienia. Celiakia jest trwałą nadwrażliwością na gluten, która występuje jedynie u osób o podłożu genetycznym - obecność polimorfizmu genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8. Leczenie celiakii, czyli stosowanie ścisłej diety bezglutenowej przez całe życie, jest wówczas jedynym sposobem na poprawę leczenia w autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy.

Hashimoto - dieta w nietolerancjach pokarmowych

Nietolerancja laktozy

Znaczny odsetek ma również nietolerancję laktozy, która charakteryzuje się dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego po spożyciu produktów z laktozą - mleka i przetworów mlecznych. Najczęstszą przyczyną nietolerancji mleka jest hipolaktazja pierwotna spowodowana obecnością polimorfizmu genu LCT.

Chorzy, u których zdiagnozowano dodatkowo nietolerancję laktozy, po eliminacji laktozy z diety mają lepsze wyniki poziomu TSH. Ci chorzy powinni również pamiętać, że niektóre leki, w tym preparaty L-tyroksyny, mogą zawierać laktozę - ewentualną zmianę farmakoterapii należy skonsultować z endokrynologiem.

Nietolerancje pokarmowe IgG-zależne

W przypadku chorób autoimmunologicznych bardzo często rozwijają się nietolerancje pokarmowe zależne od przeciwciał IgG. W tej grupie osób znacznie częściej niż w populacji ogólnej dochodzi do zaburzeń mikroflory jelitowej i osłabienia szczelności bariery jelitowej (tzw. zespół nieszczelnego jelita). Wówczas “nadpobudliwy” układ immunologiczny wytwarza przeciwciała IgG przeciwko białkom pochodzącym z różnych produktów spożywczych. Objawy nietolerancji pokarmowych pojawiają się dopiero po 1-2 dniach od spożycia nietolerowanych produktów i mają charakter niespecyficzny.

Typowe dolegliwości mogą obejmować:

• wzdęcia i gazy, bóle brzucha,
• wahania nastroju,
• zmiany skórne,
• przewlekłe zmęczenie,
• bóle kostno-stawowe,
• pogorszenie pamięci i koncentracji.

W celu zdiagnozowania produktów wywołujących reakcję obronną organizmu wykonuje się pomiar specyficznych przeciwciał IgG we krwi. Takim testem jest IMMUNOdiagDIETA, który analizuje możliwość nietolerancji na 28, 44, 88 lub 280 składników znajdujących się w pożywieniu. Na podstawie testu wprowadza się tymczasowo dietę eliminacyjną lub rotacyjną, które przyczyniają się do uszczelnienia bariery jelitowej, redukcji objawów i wyciszenia reakcji immunologicznej.

Choroba Hashimoto - dieta w niedoczynności tarczycy

Odpowiednie żywienie w przypadku choroby Hashimoto jest wsparciem dla terapii L-tyroksyną, z której niezależnie od żywienia nie należy rezygnować. Zalecenia w autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy są zbliżone do dietoterapii niedoczynności.

Choroba Hashimoto - dieta

• Regularność posiłków - jedzenie co 3-4 godziny (3 posiłki i 1-2 przekąski) przyspiesza tempo metabolizmu, reguluje poziom glukozy we krwi oraz zmniejsza odkładanie tkanki tłuszczowej.
• Należy pamiętać o źródłach białka, które są konieczne do wytwarzania hormonów, enzymów i budowy mięśni. Aminokwas tyrozyna (m.in. w bananach, migdałach i awokado) jest składnikiem do syntezy hormonów tarczycy. Białko może pochodzić z chudych produktów mięsnych, jaj, ryb, przetworów mlecznych i roślin strączkowych.
• Znaczną część pożywienia powinny stanowić źródła węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym, które pomogą w zapobieganiu wahań glikemii, a błonnik (20-40 g dziennie) poprawia perystaltykę jelit. Węglowodany złożone i błonnik znajdują się w pełnoziarnistych produktach zbożowych (razowe makarony i pieczywo, kasze, ryż naturalny, płatki owsiane itp.), warzywach i owocach. Planując śniadanie z dużą ilością błonnika należy zrobić godzinną przerwę pomiędzy przyjęciem L-tyroksyny a pierwszym posiłkiem.
• W diecie osoby chorej powinny znajdować się produkty bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, głównie z grupy omega-3 - tłuste ryby (2 razy w tygodniu), orzechy, oleje roślinne. Mają one pozytywny wpływ na niedoczynność tarczycy - łagodzą objawy, zwiększają stężenie aktywnej trójjodotyroniny, poprawiają metabolizm i stężenie lipidów we krwi oraz wpływają na układ nerwowy polepszając pamięć i koncentrację, a także zapobiegają depresji.
• Należy pić co najmniej 2 litry wody dziennie. W przypadku obrzęków warto sięgać po wody niskosodowe.
• Przy zdiagnozowaniu celiakii, hipolaktazji lub IgG-zależnych nietolerancji pokarmowych powinno się wykluczyć nietolerowane składniki. Przed wdrożeniem eliminacji warto skonsultować się z dietetykiem, który pomoże w dostosowaniu zaleceń dietetycznych.
• Witaminy i składniki mineralne:
  • Nie zaleca się suplementacji witamin i składników mineralnych, oprócz suplementacji witaminą D, którą powinna przyjmować cała populacja w okresie od września do kwietnia.
  • Wszystkie potrzebne dla pracy tarczycy składniki (żelazo, cynk, selen, witaminy A, E i z grupy B) powinny pochodzić z naturalnych źródeł: pełnoziarnistych produktów zbożowych i otrębów, chudych mięs, jaj, strączków, nasion i orzechów, tłustych ryb i owoców morza, warzyw i owoców - różnorodna dieta dostarcza wszystkie istotne składniki.
  • Warto jednak zwrócić uwagę na jod, którego niedobór często jest przyczyną niedoczynności tarczycy. Nie powinno się spożywać go w zbyt dużych ilościach, a jedynym przypadkiem zalecanej suplementacji będzie okres ciąży i karmienia. Oczywiście dozwolone jest jedzenie ryb czy owoców morza i przebywanie nad wodami morskimi, jednak należy unikać produktów o dużej koncentracji jodu, takich jak kelp - rodzaj morskiej algi z klasy brunatnic, która jest często stosowana w kuchniach azjatyckich oraz dietach roślinnych.
• W niedoczynności tarczycy należy unikać składników, które mogą negatywnie wpływać na funkcjonowanie tarczycy:
  • metali ciężkich,
  • tytoniu,
  • dużych ilości alkoholu,
  • goitrogenów - znajdują się w roślinach krzyżowych (np. brukselce, kapuście, jarmużu) i soi; należy ich unikać aż do momentu wyrównania hormonalnego, a później można je spożywać w niewielkich ilościach pamiętając o co najmniej 3 godzinnej przerwie od spożycia preparatu L-tyroksyny.

Zbilansowana i zróżnicowana dieta wraz z aktywnością fizyczną na umiarkowanym poziomie (spacery, pływanie, lekkie zajęcia fitness) będą doskonałym wsparciem dla standardowej farmakoterapii. Hashimoto jest chorobą na całe życie, jednak przy wdrożeniu tych zaleceń można z nią żyć i cieszyć się dobrym samopoczuciem.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Aktualizacja: 2018-12-16

Bibliografia:

1. Ajjan R.A., Weetman A.P.:The Pathogenesis of Hashimoto's Thyroiditis: Further Developments in our Understanding. Horm Metab Res. 2015 Sep;47(10):702-10.
2. Asik M. et al. Decrease in TSH levels after lactose restriction in Hashimoto's thyroiditis patients with lactose intolerance. Endocrine 2014; 46(2): 279-84.
3. Ch'ng C.L., Keston Jones M., Kingham J.G.C. Celiac Disease and Autoimmune Thyroid Disease. Clinical Medicine & Research 2007; 5(3): 184–192.
4. Drutel A, Archambeaud F, Caron P. Selenium and the thyroid gland: more good news for clinicians. Clinical Endocrinology 2013, 78(2), 155-64.
5. Gołkowski F.: Aktualne spojrzenie na etiopatogenezę i aspekty kliniczne choroby Hashimoto. Państwo i Społeczeństwo. 2016; (XVI) nr 4.
6. Mazokopakis E.E. et al. Is vitamin D related to pathogenesis and treatment of Hashimoto's thyroiditis? Hellenic Journal of Nuclear Medicine 2015; 18(3):222-7.
7. McMillan M. et al. Preliminary observations on the effect of dietary brussels sprouts on thyroid function. Human Toxicology 1986; 5(1): 15-19.
8. Messina M., Redmond G. Effects of soy protein and soybean isoflavones on thyroid function in healthy adults and hypothyroid patients: a review of the relevant literature. Thyroid 2006; 16(3):249-58.
9. Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Red.: Jarosz M. Wyd. IŻŻ, Warszawa 2017.
10. Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto) w: Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017. [dostęp online]
11. Pyzik A. et al.: Immune disorders in Hashimoto's thyroiditis: what do we know so far? J Immunol Res. 2015;2015:979167.
12. Caturegli P., De Remigis A., Rose N.R.: Hashimoto thyroiditis: clinical and diagnostic criteria. Autoimmun Rev. 2014 Apr-May;13(4-5):391-7.
13. Stolińska Hanna, Wolańska Diana. Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy. Żywienie człowieka i metabolizm 2012, 39 (3): 221-231.
14. Zubarik R., et al.: Celiac disease detection in hypothyroid patients requiring elevated thyroid supplementation: A prospective cohort study. European Journal of Internal Medicine 2015; 26(10): 825-829.