Hormony a tycie - wpływ hormonów na metabolizm

Zaburzenia tych hormonów mogą być przyczyną nadwagi i otyłości:

• hormony tarczycy (tyroksyna i trójjodotyronina)
• parathormon
• melatonina
• glikokortykosteroidy
• hormony płciowe żeńskie
• hormony płciowe męskie
• hormony tkanki tłuszczowej (leptyna i adiponektyna)

Przeczytaj, jakie badania warto wykonać przed odchudzaniem ❱

Hormony a tycie - regulacja apetytu i sytości

Główna regulacja przyjmowania pokarmu ma miejsce w podwzgórzu, gdzie znajdują się ośrodki głodu i sytości. Przy prawidłowym ich funkcjonowaniu nie powinno się ani tyć ani chudnąć. Regulacja ośrodków głodu i sytości zachodzi dzięki hormonom żołądkowo-jelitowym, które reagują na pojawienie się jedzenia w przewodzie pokarmowym - żucie, wydzielanie śliny i rozciąganie ścian żołądka i jelit. Na ośrodki głodu i sytości wpływ ma również podwzgórzowy ośrodek termoregulacji. Gdy receptory wykryją, że jest zimno, stymulowany jest ośrodek głodu. W zimie więc zjada się więcej, aby organizm mógł wyprodukować odpowiednią ilość ciepła potrzebnego do ogrzania.

Ośrodek głodu:

• działa nieprzerwanie,
• przy pobudzeniu wyzwala mechanizmy, które “zmuszają” do poszukiwania pożywienia,
• uszkodzenie ośrodka głodu prowadzi do rozwoju anoreksji,
• hormonami pobudzającymi ośrodek głodu i zachęcającymi do jedzenia są insulina i grelina,
• stymulacja przez niską temperaturę.

Ośrodek sytości:

• jest aktywowany tylko czasowo,
• jego stymulacja powoduje uczucie sytości i przerwanie jedzenia,
• uszkodzenie ośrodka sytości do otyłości,
• hormonami nasilającymi sytość są: cholecystokinina, bombezyna, glukagonopodobny peptyd-1 (GLP-1) i peptyd YY (PYY).

Przysadkowy hormon wzrostu a problemy z otyłością

Hormon wzrostu głównie wykorzystywany jest w czasie dzieciństwa podczas szybkiego wzrostu. Uszkodzenie przedniego płata przysadki przez nowotwory czy radioterapię może doprowadzić do niedoboru tego hormonu. W przypadku małych dzieci dochodzi do karłowatości, jednak wówczas główna przyczyna znajduje się w genach. W późniejszym okresie życia niedobór hormonu wzrostu prowadzi do zmniejszenia masy mięśniowej i zwiększenia tkanki tłuszczowej. Leczenie otyłości w tym przypadku będzie przede wszystkim oparte na suplementacji hormonem wzrostu.

Ważną kwestią jest również fakt, że przysadka wydziela tzw. hormony tropowe, czyli specyficzne substancje, które mają za zadanie regulację innych gruczołów w organizmie. Zaburzenia na poziomie przysadki odbiją się na funkcjonowaniu tarczycy, nadnerczy czy narządów rozrodczych.

Niedoczynność tarczycy a tycie

Niedoczynność tarczycy, czyli niedobór hormonów tarczycy, jest jedną z częstszych przyczyn tycia.

Wpływ hormonów tarczycy na metabolizm:

• zwiększają podstawową przemianę materii i termogenezę,
• stymulują syntezę białka, co ma znaczenie w budowie masy mięśniowej,
• regulują wchłanianie i wykorzystanie glukozy,
• zwiększają rozkład tłuszczów jako składnika energetycznego,
• poprawiają metabolizm cholesterolu w wątrobie,
• wpływają na obrót tkanki kostnej,
• mają znaczenie dla układu nerwowego,
• odpowiadają za wykorzystanie witamin.

Dlatego niedobór hormonów tarczycy, tyroksyny i trójjodotyroniny, w szybkim czasie powoduje tycie. Tłuszcze nie są rozkładane od razu, lecz odkładane w postaci zapasów w tkance tłuszczowej. Mięśnie i kości osłabiają się, więc aktywność fizyczna jest coraz słabiej tolerowana. Metabolizm hamowany jest nawet o 30%! Rozwija się cukrzyca, a cholesterol odkłada się w postaci blaszek miażdżycowych prowadząc do chorób układu sercowo-naczyniowego. Oprócz tego dochodzą dodatkowe dolegliwości, znacznie pogarszające jakość życia.

Objawy niedoczynności tarczycy:

• szybki przyrost masy ciała,
• odczucie zimna,
• obrzęki podskórne,
• łamliwość włosów i paznokci,
• zaparcia,
• bezdech senny,
• osłabienie koncentracji i pamięci,
• depresja,
• zaburzenia płodności.

Diagnostyka zaburzeń pracy tarczycy wymaga przeprowadzenia analizy poziomu TSH, fT3 i fT4 w krwi. Im wcześniej zostanie zdiagnozowana niedoczynność tarczycy i wdrożone leczenie, tym większa jest szansa na zahamowanie tycia i skuteczne schudnięcie.

Jedną z przyczyn niedoczynności tarczycy jest autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto. W jej przebiegu znaczenie mają procesy zapalne toczące się w organizmie, które mogą być spowodowane przez nietolerancje pokarmowe zależne od przeciwciał IgG. Odpowiednie zdiagnozowanie i wprowadzenie dietoterapii nietolerancji pomoże zmniejszyć stan zapalny oraz poprawi szansę na efektywne leczenie i odchudzanie.

Rzekoma niedoczynność przytarczyc (zwana zespołem Albrighta) ma podłoże genetyczne. Nie jest to typowa niedoczynność z niedoborem hormonu - w tym wypadku parathormonu, lecz polega na oporności tkanek. Parathormon nie może wpływać na tkanki i narządy, mimo że krąży w organizmie.

Chorzy z zespołem Albrighta odpowiadają poniższej charakterystyce:

• niski wzrost,
• otyłość,
• krótka szyja,
• okrągła twarz,
• skrócone kości śródręcza i śródstopia.

Często z tym zespołem współwystępują niedoczynność tarczycy i nadczynność nadnerczy - zaburzenia również prowadzące do otyłości.

Melatonina a metabolizm i apetyt

Hormon szyszynki, melatonina, nie wydaje się być bezpośrednio powiązany z metabolizmem czy masą ciała. Główną rolą melatoniny jest regulacja rytmów dobowych u wszystkich ssaków, czyli wpływa głównie na sen i czuwanie. Dzisiejszy tryb życia niestety znacznie zaburza poziom melatoniny. To skutkuje problemami z zasypianiem, mało efektywnym snem oraz sennością w ciągu dnia.

Wykazano, że niedobór snu może wpływać na masę ciała. Zwiększa się poziom kortyzolu, greliny, cytokin prozapalnych, a zmniejsza stężenie leptyny. W konsekwencji zwiększa się apetyt przede wszystkim na pokarmy o dużej zawartości tłuszczów i prostych węglowodanów oraz osłabione zostają procesy termoregulacji. Niedobór melatoniny i zbyt mała ilość snu będzie powodować tycie.

Co zrobić, aby szyszynka dostarczała odpowiednich dawek melatoniny?

• Powinno się codziennie kłaść i wstawać o tych samych godzinach.
• Na 1-2 godziny przed snem należy unikać pobudzających bodźców - silnego światła, poświaty komputera, telewizora czy smartfona, nadmiernego stresu.

Wieczorny spokój i regularność snu sprawi, że nielubiąca światła szyszynka codziennie o podobnej porze zacznie wydzielać melatoninę.

Nadnerczowe hormony a tycie

Glikokortykosteroidy, w tym m.in. kortyzol i kortykosteron:

• Są hormonami wydzielanymi przez korę nadnerczy.
• Biorą udział w regulacji gospodarki węglowodanowej, białkowej, lipidowej i wodno-elektrolitowej.
• Dodatkowo mają działanie immunosupresyjne, przeciwzapalne i przeciwalergiczne, co jest wykorzystywane w farmakoterapii astmy, chorób autoimmunologicznych itp.
• Są zwane hormonami stresu - ich poziom zwiększa się w sytuacjach stresowych i traumatyczny, rano, po nadmiernie intensywnym wysiłku fizycznym, natomiast maleje podczas relaksu (np. w czasie słuchania muzyki i masażu) czy gdy się śmiejemy.

Przewlekły nadmiar glikokortykosteroidów spowodowany może być przez długotrwałe przyjmowanie preparatów, które je zawierają, nadmierną stymulację przez przysadkę mózgową lub nowotwory nadnerczy. Taki stan nazywany jest zespołem Cushinga i charakteryzuje się tzw. otyłością cushingoidalną - tkanka tłuszczowa odkłada się głównie na karku, w okolicy nadobojczykowej, twarzy i tułowiu.

Częstymi objawami zespołu Cushinga są również:

• liczne rozstępy,
• trądzik,
• nadmierne owłosienie u kobiet,
• zaburzenia glikemii (cukrzyca),
• utrata masy kostnej i mięśniowej.

Płciowe hormony a tycie

Zarówno jajniki u kobiet, jak i jądra u mężczyzn, produkują wszystkie hormony płciowe, jednak u kobiet dominują estrogeny, a u mężczyzn androgeny odpowiadając za kształtowanie cech typowych dla płci.

Nadmiar estrogenów

Estrogeny mają znaczenie w regulacji menstruacji, a za tym idącej płodności kobiet. Mają pozytywny wpływ na gospodarkę lipidową oraz kostną. Nadmiar estrogenów, który może wystąpić w przypadku nowotworu jajników bądź podczas stosowania leków antykoncepcyjnych lub hormonalnej terapii zastępczej, będzie prowadził do przyrostu masy ciała. Również u mężczyzn może dojść do nadprodukcji estrogenów, czego konsekwencją będzie ginekomastia (przerost gruczołów piersiowych) oraz zmniejszenie zdolności do szybkiego spalania tkanki tłuszczowej.

Przeczytaj o badaniach pozwalających uniknąć raka jajnika i piersi ❱

Do fizjologicznych funkcji androgenów (testosteronu i DHEA) oprócz wpływu na płodność należą: zwiększanie masy mięśniowej i kostnej oraz przyśpieszenie spalania tkanki tłuszczowej. Czasem u kobiet dochodzi do wydzielania nadmiernej ilości androgenów, co prowadzi do wykształcenia się męskich cech budowy ciała, męskiego typu owłosienia itp. Takie zjawisko występuje m.in. w przebiegu zespołu wielotorbielowatych jajników, czyli PCOS. Większość kobiet z tym zaburzeniem boryka się z zaburzeniami płodności, insulinoopornością oraz otyłością brzuszną.

Hormony tkanki tłuszczowej a odczuwanie apetytu i sytości

Wydawać by się mogło, że ewentualne hormony tkanki tłuszczowej prowadzą do dalszego tycia. W dobrze funkcjonującym organizmie jednak tak nie jest.

Leptyna, która jest wydzielana przez adipocyty - komórki tkanki tłuszczowej, odpowiada za hamowanie apetytu. Ma za zadanie stymulować apetyt jedynie, gdy tkanki tłuszczowej jest za mało. Stężenie leptyny w organizmie jest proporcjonalne do zawartości tkanki tłuszczowej, więc teoretycznie powinna hamować dalsze tycie. Niestety długotrwały wysoki poziom leptyny prowadzi do zjawiska zwanego leptynoopornością - receptory przestają reagować na leptynę, więc jej wysoki poziom nie przynosi żadnych pozytywnych efektów.

Innym hormonem tkanki tłuszczowej jest adiponektyna, która reaguje na przyjmowanie pokarmu - w czasie głodzenia powoduje obniżenie metabolizmu i zwiększenie apetytu, a po spożyciu pożywienia stymuluje ośrodek sytości i zwiększa wydatek energetyczny.

Przeczytaj więcej o powiązaniach między zaburzeniami hormonalnymi a tyciem.

Maszyny działają sprawnie tylko, gdy zawierają wszystkie części. Tak samo ludzki organizm funkcjonuje prawidłowo, gdy zawiera wszystkie składniki na odpowiednim poziomie. Warto pamiętać, że hormony mają ogromne znaczenie dla zachowania odpowiedniego zdrowia, a także prawidłowej masy ciała.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Bibliografia:

1. Human Nutrition, edited by Catherine Geissler, Hilary Powers, Elsevier 2011.
2. Longhi S., Radetti G.: Thyroid Function and Obesity. J Clin Res Pediatr Endocrinol. 2013 Mar; 5(Suppl 1): 40–44.
3. Germain-Lee E.L.: Short stature, obesity, and growth hormone deficiency in pseudohypoparathyroidism type 1a. Pediatr Endocrinol Rev. 2006 Apr;3 Suppl 2:318-27.
4. Mantovani G.: Clinical review: Pseudohypoparathyroidism: diagnosis and treatment. J Clin Endocrinol Metab. 2011 Oct;96(10):3020-30.
5. Cipolla-Neto J. et al.: Melatonin, energy metabolism, and obesity: a review. J Pineal Res. 2014 May;56(4):371-81.
6. Nedeltcheva A.V., Scheer F.A.: Metabolic effects of sleep disruption, links to obesity and diabetes. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2014 Aug;21(4):293-8.
7. Nieman L.K.: Cushing's syndrome: update on signs, symptoms and biochemical screening. Eur J Endocrinol. 2015 Oct;173(4):M33-8.
8. Law J. et al.: The influence of sex steroids on adipose tissue growth and function. Horm Mol Biol Clin Investig. 2014 Jul;19(1):13-24.
9. Crujeiras A.B. et al.: Leptin resistance in obesity: An epigenetic landscape. Life Sci. 2015 Nov 1;140:57-63. doi: 10.1016/j.lfs.2015.05.003.
10. Nigro E. et al.: New insight into adiponectin role in obesity and obesity-related diseases. Biomed Res Int. 2014;2014:658913.