Zaburzenia hormonalne a tycie

Przyczyny otyłości

Wśród przyczyn nadwagi i problemów z utrzymaniem masy ciała wymienia się czynniki:

• genetyczne,
• biologiczne,
• żywieniowe,
• farmakologiczne,
• środowiskowe,
• psychologiczne.

Wszystko jednak sprowadza się do zbyt dużego spożycia energii w stosunku do wydatku energetycznego organizmu, a w konsekwencji do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej.

Geny odpowiadają za otyłość w około 40%. W genach zapisany jest stopień metabolizmu poszczególnych składników, regulacja apetytu i sytości oraz dystrybucja tkanki tłuszczowej. Genem istotnym w czasie tycia jest gen FTO, którego obecność można łatwo zbadać na podstawie analizy niewielkiej próbki krwi. Warto jednak pamiętać, że geny doprowadzą do tycia jedynie przy współudziale innych czynników.

Społeczeństwa krajów rozwiniętych poruszają się dużo mniej niż kilkadziesiąt lat temu. Przemieszczamy się głównie samochodem, wjeżdżamy windą, a czas wolny spędzamy przed telewizorem bądź komputerem. Taki tryb życia prowadzi do obniżania się metabolizmu, zmniejszenia masy mięśniowej i zwiększenia tkanki tłuszczowej, czego konsekwencją jest tycie.

Problemem wielu ludzi jest nieodpowiednie odżywianie. Zjadane posiłki mają wysoką gęstość energetyczną, czyli zawierają dużo tłuszczu i za mało błonnika. Nieświadomie przyjmowane są dodatkowe kalorie w postaci soków, słodzonych napojów, niewielkich przekąsek jak kilka orzechów czy krakersów. A trzeba pamiętać, że codzienne spożywanie nadmiarowych 100 kcal, czyli dodatkowa 1 łyżka oleju lub rządek czekolady, w ciągu roku prowadzi do przytycia aż 5 kilogramów! Wiele osób nie jada regularnie, czasem zjadając tylko jeden lub dwa duże posiłki w ciągu dnia. Takie zachowanie prowadzi do zmniejszenia termogenezy poposiłkowej, czyli spożyte składniki zamiast zostać wykorzystane jako energia będą się odkładać w postaci tkanki tłuszczowej.

Również problemy psychiczne przyczyniają się do tycia. Wśród nich są depresja, zespół nocnego jedzenia (NES - night eating syndrome) i zaburzenie z napadami objadania się (BED - binge eating disorder). Często również podczas rzucania palenia można przytyć 3-4 kg.

Co ciekawe, także brak snu może doprowadzić do nadwagi. Zaburzenia hormonalne, termoregulacji i apetytu mogą być skutkiem regularnego niewysypiania się.

Niektóre leki zwiększają łaknienie albo obniżają stopień metabolizmu. Wśród nich są leki psychotropowe (neuroleptyki, przeciwdepresyjne), przeciwpadaczkowe oraz hormonalne (sterydy, progesteron).

Znaczącą grupą wśród przyczyn otyłości są zaburzenia hormonalne. Nieprawidłowe wydzielanie hormonów jest problemem wśród wielu osób, a nieodpowiednie leczenie farmakologiczne zaburzeń hormonalnych może utrudniać utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Niedoczynność tarczycy a tycie

Tarczyca i jej hormony odpowiadają za tempo przemiany materii i produkcję ciepła, regulują metabolizm białka, węglowodanów, tłuszczów, układu kostnego, funkcjonowanie układu nerwowego i wykorzystanie witamin w organizmie.

W przypadku zaburzenia hormonalnego, jakim jest niedoczynność tarczycy, występują charakterystyczne objawy. Osoba z niedoczynnością tarczycy szybko tyje, słabo toleruje wysiłek fizyczny. Ma suchą, zimną skórę z obrzękami podskórnymi oraz łamliwe włosy i paznokcie. Często pojawią się problemy z uporczywymi zaparciami, bezdechem sennym, zmniejszeniem siły mięśniowej. U niektórych dochodzi do zaburzeń neurologicznych (osłabienia koncentracji i pamięci, senności, depresji) oraz problemów z płodnością. Nieprawidłowy metabolizm składników odżywczych wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem cukrzycy i chorób układu krążenia.

Niedobór hormonów tarczycy powoduje spowolnienie tempa metabolizmu nawet o 30-40%, więc następuje szybkie tycie pomimo braku zmian sposobu odżywiania. Niska przemiana materii wraz ze zmniejszającą się tolerancją wysiłku fizycznego jest również znacznym problemem przy próbach odchudzania.

Aby potwierdzić, czy to zaburzenia hormonalne tarczycy wiążą się z tyciem, należy wykonać pomiar poziomu TSH (tyreotropiny), fT3 (trójjodotyroniny) i fT4 (tyroksyny) we krwi. Później może być również konieczne wykonanie badania ultrasonograficznego oraz poziomu przeciwciał anty-TPO, które są wytwarzane przez organizm w przebiegu choroby Hashimoto.

W przebiegu Hashimoto, które ma dodatkowe podłoże autoimmunologiczne, bardzo często współistnieją celiakia, nietolerancja laktozy oraz nietolerancje pokarmowe IgG-zależne. W znaczny sposób utrudniają one prawidłową i efektywną farmakoterapię.

Dlatego korzystne będzie wykonanie dodatkowego testu w kierunku nietolerancji pokarmowych opartego na pomiarze poziomu specyficznych przeciwciał IgG na różne alergeny pokarmowe. Badanie wykonuje się na podstawie próbki krwi oddawanej w punkcie pobrań. Wyniki wraz z raportem otrzymuje się już po 15 dniach roboczych. Raport i dodatkowa konsultacja dietetyczna pomaga ustalić dietę eliminacyjną. Zmniejszy ona stan zapalny, który jest podłożem Hashimoto, i przyczyni się do lepszego wyrównania hormonalnego oraz redukcji masy ciała.

Kora nadnerczy wydziela grupę hormonów zwanych glikokortykosteroidami, wśród których są kortyzol, kortyzon, kortykosteron i inne. Mają one znaczenie dla gospodarki węglowodanowej, białkowej, lipidowej i wodno-elektrolitowej, zaś w postaci leków stosowane są ze względu na ich działanie immunosupresyjne, przeciwzapalne i przeciwalergiczne. Nadmiar glikokortekosteroidów to poważne zaburzenie hormonalne zwane zespołem Cushinga.

Najbardziej charakterystycznym objawem tego zaburzenia hormonalnego jest otyłość cushingoidalna, w której tkanka tłuszczowa nie rozkłada się równomiernie na całym ciele, lecz na karku (tzw. bawoli kark), w okolicy nadobojczykowej, tułowiu i twarzy (tzw. twarz księżycowata). Niemal na całym ciele pojawiają się szerokie, czerwone rozstępy, a na twarzy trądzik, zaś u kobiet hirsutyzm - nadmierne owłosienie typu męskiego. Zaburzenia metabolizmu wywołane przez nadmiar glikokortykosteroidów prowadzi do rozwoju cukrzycy, osteoporozy, nadciśnienia, rozpadu białek mięśni. U wielu osób mogą występować zaburzenia płodności i problemy emocjonalne.

Do rozwoju zaburzenia hormonalnego, jakim jest zespół Cushinga, może przyczyniać się przewlekłe stosowanie preparatów zawierających glikokortykosteroidy (np. w astmie, reumatoidalnym zapaleniu stawów) lub w wyniku zaburzeń endogennych, jakimi będą nowotwory nadnerczy czy nadmierna stymulacja kory nadnerczy przez przysadkę mózgową.

Przeczytaj więcej o zależności między hormonami i tyciem.

Niedobór hormonu wzrostu

Hormon wzrostu jest wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej i najważniejsze znaczenie ma w okresie dorastania, gdyż odpowiada za wzrost i rozwój. Niedobór hormonu wzrostu u dzieci będzie przyczyną karłowatości. W późniejszym okresie zaburzenia przysadki mózgowej (nowotwory, nacieki, zniszczenie przez radioterapię) mogą spowodować zmniejszenie syntezy hormonu wzrostu. Wynikiem tego będzie zmniejszenie beztłuszczowej masy ciała (rozpad białek mięśni) oraz zwiększenie tkanki tłuszczowej. To zaburzenie hormonalne leczone jest poprzez przyjmowanie hormonu wzrostu.

Rzekoma niedoczynność przytarczyc

Innym zaburzeniem hormonalnym przyczyniającym się do tycia jest rzekoma niedoczynność przytarczyc, czyli zespół Albrighta, ma przede wszystkim podłoże genetyczne. Charakteryzuje się opornością tkanek na parathormon (wydzielany przez przytarczyce). W przebiegu tego zaburzenia hormonalnego chore osoby są niskiego wzrostu, otyłe z charakterystyczną krótką szyją i okrągłą twarzą. Często występują zmiany w układzie kostnym (skrócone kości śródręcza i śródstopia) oraz zaburzenia układu nerwowo-mięśniowego (np. skurcze mięśni, drgawki). Wraz z rzekomą niedoczynnością przytarczyc współistnieją inne zaburzenia hormonalne - przede wszystkim niedoczynność tarczycy i nadczynność nadnerczy.

Otyłość podwzgórzowa

Podwzgórze to część mózgowia, która produkuje i wydziela neurohormony wpływające na przysadkę mózgową i cały organizm. To właśnie w podwzgórzu znajdują się ośrodki głodu i sytości. W wyniku uszkodzenia podwzgórza (guzów, urazów i stanów zapalnych mózgu) może dojść do ich zaburzenia. W wielu przypadkach nawet mimo prawidłowo prowadzonej redukcyjnej diety i dużej aktywności fizycznej będzie dochodzić do tycia, gdyż zaburzona jest neurologiczna kontrola całego metabolizmu przez podwzgórze.

Sprawdź pakiet badań hormonalnych dla kobiet ❱

Nadmierne tycie może mieć bardzo wiele przyczyn. Wśród nich duże znaczenie mają zaburzenia hormonalne. Odpowiednia farmakoterapia wraz z dietoterapią może spowolnić tycie lub nawet pozwolić na mądre i efektywne chudnięcie.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk