Niedoczynność tarczycy a dieta

Niedoczynność tarczycy - przyczyny i diagnoza

Diagnostyka niedoczynności tarczycy opiera się na pomiarze stężenia TSH (tyreotropiny), FT3 (trójjodotyroniny), FT4 (tyroksyny) i przeciwciał anty-TPO i anty-TG we krwi oraz badaniu ultrasonograficznym tarczycy. Na tej podstawie stwierdza się nie tylko, czy niedoczynność tarczycy występuje, ale również prawdopodobną przyczynę niedoczynności. Wyróżnia się niedoczynność:

• pierwotną - najczęściej spowodowana jest autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy (choroba Hashimoto) lub znacznym niedoborem jodu, ale również m.in. wycięciem tarczycy, leczeniem jodem, napromieniowaniem okolic szyi czy wrodzoną niedoczynnością tarczycy;
• wtórną - wywołaną zbyt małym wydzielaniem tyreotropiny (TSH), co jest spowodowane niedoczynnością przysadki;
• trzeciorzędową - spowodowaną brakiem lub niedoborem tyreoliberyny (TRH), która jest wydzielana przez podwzgórze i odpowiada za stymulację przysadki do wydzielania TSH.

Hormony tarczycy i ich znaczenie w metabolizmie

Początek funkcjonowania tarczycy zaczyna się jeszcze w mózgu - podwzgórzu i przysadce mózgowej. Podwzgórze wydziela tyreoliberynę, która przedostaje się do przysadki mózgowej. Ta wytwarza tyreotropinę, która przez naczynia krwionośne dociera do tarczycy. Tarczyca wytwarza tyroksynę i trójjodotyroninę. Jeżeli poziom hormonów tarczycy we krwi znacznie wzrośnie, wymuszone zostaje zahamowanie syntezy TRH i TSH. Tak przynajmniej dzieje się w zdrowym organizmie.

Hormony tarczycy mają szerokie spektrum działania na wszystkie narządy i układu w organizmie. Do głównych właściwości należą:

• zwiększenie tempa przemiany materii i produkcji ciepła,
• stymulacja syntezy białka i rozkładu tłuszczów,
• regulacja wchłaniania glukozy i jej wykorzystania do celów metabolicznych,
• poprawa metabolizmu cholesterolu w wątrobie,
• prawidłowy obrót kostny,
• prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego,
• odpowiednie wykorzystanie witamin w organizmie.

Odpowiednie stężenie hormonów tarczycy będzie miało więc znaczenie dla masy i składu ciała, prewencji chorób układu krążenia, cukrzycy i osteoporozy.

Niedoczynność tarczycy - jakie dolegliwości i objawy powoduje?

Niedoczynność tarczycy prowadzi do wystąpienia specyficznych objawów i dolegliwości, które skłonią do wykonania odpowiedniej diagnostyki. Często przed wystąpieniem jawnej niedoczynności, występuje subkliniczna niedoczynność tarczycy, która może objawiać się niespecyficznie - stanami obniżonego nastroju, depresją, zaburzeniami lipidowymi. W badaniu diagnostycznym stwierdza się normalne stężenie FT3 i FT4, a podwyższone TSH i czasem również anty-TPO.

Gdyż hormony tarczycy mają istotne znaczenie dla funkcjonowania wszystkich układów, objawy będą występować ze strony każdego z nich.

Objawy niedoczynności tarczycy:

• ogólne - są to objawy najłatwiej zauważalne, czyli tycie, osłabienie, przewlekłe zmęczenie i senność, słabe tolerowanie wysiłku fizycznego, częste uczucie chłodu;
• skóra jest sucha, chłodna i blada, często o żółtawym zabarwieniu, występuje słaba potliwość, nadmierne rogowacenie naskórka, obrzęki podskórne; włosy i paznokcie są łamliwe;
• ze strony układu krążenia - m.in. spowolnienie tętna i niskie lub zbyt wysokie ciśnienie;
• ze strony układu oddechowego - chrypiący głos, spłycony oddech, bezdech senny;
• ze strony przewodu pokarmowego - głównie spowolnienie perystaltyki jelit i przewlekłe zaparcia, czego efektem mogą być wzdęcia i bóle brzucha;
• ze strony układu moczowego - zmniejszone jest wydalenie wody, co może prowadzić do obrzęków;
• ze strony układu nerwowego - m.in. osłabienie odruchów;
• ze strony układu kostno-szkieletowego - zmniejszenie masy i siły mięśni, bóle mięśniowe, obrzęki stawów;
• zaburzenia płodności - u kobiet: zaburzenia menstruacji, niepłodność, poronienia; u mężczyzn: osłabienie libido i zaburzenia wzwodu;
• zaburzenia psychiczne - osłabienie koncentracji, zaburzenia pamięci, stany obniżonego nastroju, depresja.

W niedoborze hormonów tarczycy obserwuje się spowolnienie metabolizmu nawet o 30-40% w zależności od nasilenia choroby. Niska przemiana materii w połączeniu z szybkim męczeniem się podczas wysiłku są głównymi przyczynami otyłości u osób z niedoczynnością tarczycy. Skład ciała wówczas charakteryzuje się zwiększoną zawartością tkanki tłuszczowej oraz obniżoną masą mięśniową. Dodatkowo zaburzenie metabolizmu składników odżywczych w organizmie (węglowodanów, białek, tłuszczów i cholesterolu) prowadzą do rozwoju miażdżycy i cukrzycy. Mogą wystąpić również zaburzenia metabolizmu witamin, spośród których najbardziej charakterystycznym jest upośledzenie przemiany karotenu w aktywną witaminę A, co jest przyczyną zażółcenia skóry, a w późniejszym czasie może przyczynić się do rozwoju kurzej ślepoty i rogowacenia spojówek.

Leczeniem podstawowym w niedoczynności tarczycy jest L-tyroksyna, czyli syntetyczny hormon tarczycy. Na jego wchłanianie wpływa spożywanie jedzenia, dlatego L-tyroksynę należy przyjmować na czczo 30-60 minut przed śniadaniem. Leczenie ma na celu normalizację wydzielania TSH i korekcję zaburzeń metabolicznych. Pomimo efektywności samo leczenie nie zawsze pozwala na zmniejszenie masy ciała, jeżeli nie podejmie się dodatkowych działań w zakresie zmiany stylu życia.

Niedoczynność tarczycy a dieta we współistniejących zaburzeniach zdrowotnych

W przypadku wystąpienia autoimmunologicznego zapalenia tarczycy (choroby Hashimoto) konieczne jest stwierdzenie, czy nie współistnieją dodatkowe choroby i zaburzenia, które mogą wpływać na przebieg terapii. W przypadku procesów autoimmunologicznych bardzo często występują też inne choroby z autoagresji - celiakia, cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalne choroby jelit, autoimmunologiczne zapalenie wątroby itp.

Wśród osób, które wymagają większych dawek L-tyroksyny, bardzo często diagnozuje się celiakię - pogorszone jest wchłanianie leków i składników odżywczych. Celiakia jest trwałą nietolerancją glutenu o podłożu genetycznym. Może wystąpić u osób w różnym wieku, lecz tylko przy obecności polimorfizmu HLA-DQ2 i HLA-DQ8. Diagnostyka celiakii obejmuje badanie genetyczne, serologiczne i histopatologiczne. W przypadku celiakii konieczna jest ścisła dieta bezglutenowa stosowana przez całe życie - eliminacja glutenu będzie wspierać terapię niedoczynności tarczycy.

Dodatkowo znaczna część chorych na niedoczynność tarczycy odczuwa znaczne dolegliwości z przewodu pokarmowego (wzdęcia, bóle i skurcze brzuche, biegunki) spowodowane nietolerancją laktozy. Jest to zaburzenie wynikające z niedoboru laktazy, która rozkłada laktozę i umożliwia jej wchłanianie. Zaobserwowano, że u osób z Hashimoto i nietolerancją laktozy po wprowadzeniu diety bezlaktozowej obniża się poziom TSH we krwi. Częstą przyczyną nietolerancji laktozy jest polimorfizm genu LCT, który prowadzi do obniżania się poziomu laktazy wraz z wiekiem.

A jeżeli cierpisz na Hashimoto, przeczytaj o diecie w tej chorobie

We wszystkich chorobach o podłożu autoimmunologicznym znacznie częściej niż w populacji ogólnej rozwijają się nietolerancje pokarmowe IgG-zależne. Wiązane jest to z zespołem nieszczelnego jelita i zaburzeniami mikroflory jelitowej. Nietolerancje te prowadzą do wystąpienia szeregu dolegliwości w 24-96 godzin po spożyciu nietolerowanych produktów - wzdęcia i bóle brzucha, przewlekłe zmęczenie, zaburzenia nastroju, zmiany skórne, bóle stawów, osłabienie pamięci i koncentracji. Ze względu na ograniczone możliwości stwierdzenia, które pokarmy bezpośrednio wpływają na powstanie objawów, konieczna jest odpowiednia diagnostyka. Należy wykonać pomiar specyficznych przeciwciał IgG, np. IMMUNOdiagDIETA. Zgodna z wynikiem dieta eliminacyjna lub rotacyjna pozwoli na uszczelnienie jelit i zmniejszenie przykrych dolegliwości.

Jakie badania warto wykonać, aby dieta odchudzająca była odpowiednia ❱

Niedoczynność tarczycy a dieta - holistyczna terapia

Priorytetem w terapii niedoczynności tarczycy jest stosowanie L-tyroksyny, ponieważ brak hormonów tarczycy zmniejszy efektywność nawet najlepiej zbilansowanej diety. Niedoczynność tarczycy wymaga holistycznego podejścia - farmakologii, diety i aktywności fizycznej, aby uzyskać najlepszą skuteczność. Poniższe zalecenia istotne są dla wyrównania hormonalnego tarczycy oraz zmniejszenia nasilenia objawów.

1. Regularne spożywanie posiłków przyspiesza tempo metabolizmu, zmniejsza odkładanie się spożytych tłuszczów w postaci tkanki tłuszczowej oraz reguluje poziom glukozy we krwi w ciągu całego dnia. Najlepsze efekty będzie miało spożywanie 3 głównych posiłków i 1-2 przekąsek co 3-4 godziny. W tej kwestii ważne jest również unikanie głodówek, które w niedoczynności tarczycy mogą znacznie obniżać przemianę materii i niekoniecznie zredurukują masę ciała.
2. Węglowodany, które powinny być w diecie osoby z niedoczynnością tarczycy, powinny mieć niski indeks glikemiczny, aby zapobiegać rozwojowi cukrzycy. Dlatego należy unikać dużych ilości cukrów prostych zawartych w słodyczach, a wybierać produkty bogate w błonnik (20-40 g dziennie), który poprawia dodatkowo perystaltykę jelit zapobiegając zaparciom. Najlepsze będą pełnoziarniste produkty zbożowe (razowe pieczywo, makarony, grube kasze, ryż naturalny, płatki owsiane).
3. Białko w diecie jest konieczne dla budowy mięśni, wytwarzania hormonów, enzymów itp. Istotna jest przede wszystkim tyrozyna, która jest wykorzystywana do produkcji hormonów tarczycy. Tyrozynę można znaleźć przede wszystkim w bananach, migdałach i awokado. Ważne są też inne źródła białka - produkty mięsne, jaja, ryby, rośliny strączkowe i przetwory mleczne.
4. Odpowiednie proporcje tłuszczów są istotne dla pracy tarczycy, a także ryzyka chorób układu krążenia. Konieczne jest ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych, które znajdują się w dużych ilościach w tłuszczu zwierzęcym (masło, smalec, tłuste mięsa) - zaburzają one poziom cholesterolu we krwi, zwiększają ryzyko miażdżycy i zawału serca oraz zmniejszają odpowiedź komórek wątroby na trójjodotyroninę. Natomiast należy w diecie uwzględnić źródła nienasyconych kwasów tłuszczowych, głównie z grupy omega-3, które znajdują się w tłustych rybach, orzechach i olejach roślinnych (najwięcej w oleju lnianym). Kwasy omega-3 mają łagodzą objawy niedoczynności tarczycy, zwiększają przekształcanie T4 do aktywnej T3, pozytywnie wpływają na metabolizm i profil lipidowy, poprawiają zapamiętywanie i koncentrację jednocześnie redukując stany depresyjne.
5. Woda jako dominujący składnik organizmu powinien być spożywany w ilości minimum 2 litrów na dzień. W przypadku obrzęków należy wybierać wody niskosodowe.
6. W niedoczynności tarczycy należy szczególną uwagę zwracać na produkty o negatywnym wpływie na pracę tarczycy - metale ciężkie, tytoń, alkohol oraz goitrogeny. Goitrogeny są substancjami antyodżywczymi znajdującymi w dużych ilościach w soi oraz roślinach krzyżowych - m.in. brukselce, kapuście, kalafiorach, brokułach, gorczycy, jarmużu. Ich spożycie może prowadzić do rozwoju wola. Do momentu wyrównania hormonalnego należy w jak największym stopniu ograniczyć je w diecie. Po wyrównaniu i przy zapewnieniu odpowiedniej dawki jodu można spożywać te rośliny w ograniczonych ilościach. Należy pamiętać, że pomiędzy lekami a soją powinna być zachowana przerwa co najmniej 3-godzinna, gdyż izoflawony ograniczają wchłanianie L-tyroksyny.
7. Wykluczenie nietolerowanych produktów w celiakii, nietolerancji laktozy i nietolerancjach pokarmowych IgG-zależnych pozwoli na zmniejszenie dodatkowych dolegliwości oraz może wspomóc farmakoterapię.
8. Aktywność fizyczna jest istotna, aby zwiększyć podstawową przemianę materii oraz masę mięśniową, a także pozytywnie wpłynie na stan psychiczny. Ze względu na niską tolerancję wysiłku w niedoczynności tarczycy wysiłek fizyczny należy wprowadzać stopniowo. Odpowiednie będą ćwiczenia aerobowe przez 3 godziny w tygodniu - spacery, pływanie, joga itp.
9. Jod jest składnikiem hormonów tarczycy. Jego niedobór przyczynia się do zmniejszenia produkcji T3 i T4 oraz powstawania woli (nawet w łagodnym niedoborze). Instytut Żywności i Żywienia zaleca przyjmowanie 150 μg jodu przez młodzieży i dorosłych, 220 μg dla ciężarnych i 290 μg w czasie laktacji. Jod znajduje się w największej ilości w soli jodowanej, morskich rybach i skorupiakach (głównie w makreli, małżach, dorszu i ostrygach), zaś w warzywach, owocach i nabiale zawartość jodu jest zmienna i zależy od ilości w środowisku.
10. Żelazo jest składnikiem enzymu zwanego peroksydazą jodującą, która odpowiada za powstawania hormonów tarczycy. Niedobór żelaza, czyli niedokrwistość występująca u 25% populacji świata, prowadzi do niedoboru tyroksyny i trójjodotyroniny. Zaleca się spożywanie żelaza w ilości 10 mg przez mężczyzn oraz kobiety w trakcie laktacji lub po menopauzie, aż 27 mg w czasie ciąży i 18 mg przez resztę kobiet. Żelazo jest składnikiem produktów mięsnych (najwięcej w wątróbce), żółtka jaja, strączków, nasion, otrębów i pełnoziarnistych produktów zbożowych.
11. Selen jest składnikiem enzymów antyoksydacyjnych. Jego niedobór prowadzi do zmniejszenia aktywności tarczycy, uszkodzenia tkanki tarczycy i zmniejszenia wpływu trójjodotyroniny na metabolizm. Przyczynia się również do stanów obniżonego nastroju, zaburzeń zachowania i funkcji poznawczych. Może doprowadzić do rozwoju autoagresywnego zapalenia tarczycy. Zalecaną dawkę 55 μg można dostarczyć sobie ze skorupiaków i ryb (kawior, dorsz, halibut, makrela, łosoś), orzechów, roślin strączkowych, grzybów i niskoprzetworzonych produktów zbożowych. Już jeden orzech brazylijski pokrywa całkowite zapotrzebowanie na selen - nie należy jednak z nimi przesadzać, gdyż mogą zaburzyć równowagę kwasów tłuszczowych omega 6 do omega 3.
12. Cynk bierze udział w syntezie i funkcjonowaniu tyroksyny, jest składnikiem receptorów dla trójjodotyroniny. Niedobór upośledza wiązanie T3, zmniejsza tempo metabolizmu oraz osłabia układ odpornościowy. Aby pokryć zapotrzebowanie (11 μg - mężczyźni, 8-13 μg kobiety w zależności od stanu fizjologicznego), należy spożywać produkty zbożowe i mięsne oraz strączki i orzechy. Szczególnie dużo cynku znajduje się w zarodkach pszennych, nasionach lnu i pestkach dyni. 
13. Witaminy, które są istotne dla pracy tarczycy, to przede wszystkim A, D i E oraz witaminy z grupy B. Znajdują się one w różnych produktach spożywczych - warzywach, owocach, orzechach, olejach, rybach, mięsach. Należy jednak pamiętać, że zapotrzebowanie na witaminę D rzadko jest pokrywane, dlatego zaleca się suplementację w ilości 800-2000 IU przez większość roku. Natomiast ze względu na wspomniane wcześniej upośledzenie metabolizmu witaminy A należy ją przyjmować w formie aktywnej, która znajduje się w przetworach mlecznych, jajach i olejach.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Aktualizacja: 2020-11-27