Laktoza - wszystko co musisz wiedzieć

Co to jest laktoza?

Pod względem chemicznym laktoza jest dwucukrem, to znaczy, że składa się z dwóch cząsteczek tak zwanych cukrów prostych - glukozy i galaktozy - żeby mogła być przyswojona przez organizm, musi być rozłożona do cukrów prostych.

Błona śluzowa jelit niemowląt wytwarza specjalny enzym laktazę, który ma zdolność trawienia cukru mlekowego. Laktaza rozbija cząsteczkę dwucukru na glukozę i galaktozę, które mogą przenikać z przewodu pokarmowego do naczyń krwionośnych i być przyswojone przez organizm.

Najwyższa aktywność laktazy występuje u noworodków i niemowląt w okresie karmienia piersią, później jej produkcja stopniowo zanika. Związane jest to ze zmianą sposobu odżywiania bowiem mleko matki zastępowane jest przez inne pokarmy. Laktaza staje się niepotrzebna. Po odstawieniu od piersi matki, genetycznie zaprogramowany mechanizm prowadzi sukcesywnie do zmniejszania aktywności tego enzymu . Z punktu widzenia natury jego dalsza produkcja jest swego rodzaju marnotrawstwem. U niektórych osób w okresie dojrzewania aktywność enzymu praktycznie zanika, cukier mlekowy nie ulega trawieniu, zalega w jelicie grubym i fermentuje. W krótkim czasie po posiłku zawierającym cukier mleczny, przeciętnie w ciągu od 30 minut do 2 godzin powstają "sensacje jelitowe" czyli bóle brzucha, biegunki, wzdęcia i gazy.

Problem dotyczy blisko 70% dorosłych ludzi na świecie. Statystyki wskazują że w Polsce z powodu tej nietolerancji może cierpieć co trzecia osoba (nawet do 37%), we Francji i Hiszpanii ok. połowa, natomiast wśród Azjatów i populacji afrykańskich hipolaktazja jest powszechna i waha się w granicach 70%-100%.

Gdzie występuje laktoza?

Mleko ssaków jest jedynym jej naturalnym źródłem - ten cukier mleczny znajdziemy jednak również w wielu innych produktach, takich jak serwatka, maślanka, sery, twarogi, masło, budynie, lody. Cukier ten może być również dodawany do sosów, pieczywa, ciast, czy czekolady. Zawartość w tych produktach zwykle się zmienia, lecz dobrze jest wiedzieć, że najlepiej tolerowane są te, które poddano fermentacji, takie jak jogurty czy niektóre rodzaje sera.

Bezpieczny jogurt!

Jogurty powstają w wyniku fermentacji mlekowej, są więc wstępnie przetworzone przez bakterie np. z rodzaju Lactobacillus . Bakterie te strawią laktozę w procesie produkcji jogurtu, a po spożyciu trafią z jogurtem do jelit, gdzie dalej będą ją rozkładać , wspomagając pracę przewodu pokarmowego człowieka. Ważne jest żeby jogurt zawierał żywe kultury bakterii. Należy wystrzegać się jogurtów pasteryzowanych, ponieważ zabite bakterie nie działają i tego typu jogurt powoduje dolegliwości.

Niektóre osoby z tą nietolerancją mleka mogą być wrażliwe na bardzo małe ilości laktozy, podczas gdy inni mogą jeść większe ilości, zanim zauważą objawy. Ilość cukru mlecznego, jaką dana osoba może tolerować, zależy od wieku człowieka i szybkości trawienia pokarmu.

Do żywności o wysokiej zawartości laktozy zaliczamy:

• mleko, koktajle mleczne i inne napoje na bazie mleka,
• bitą śmietanę i śmietankę do kawy,
• lody, sorbety,
• ser,
• masło,
• puddingi, sosy,
• zupy kremowe, sosy śmietankowe.

Produkty, które mogą zawierać cukier mleczny w mniejszych ilościach to:

• chleb, produkty piekarnicze,
• czekolada mleczna,
• sosy do sałatek i sosów,
• płatki śniadaniowe i batony zbożowe,
• ziemniaki, zupy instant, ryż i makaron mieszanki,
• cukierki i inne przekąski,
• gotowe mieszanki do robienia naleśników, ciastek i ciasteczek,
• margaryna.

Stosuje się ją również w przemyśle spożywczym przy wyrobie: wędlin, kiełbasy i innych wyrobów mięsnych, przypraw - najczęściej jest to jednak zawartość śladowa.

Uwaga! Lekarstwa też zawierają laktozę!

Ponadto, stosuje się ją w produktach farmaceutycznych jako substancję pomocniczą lub jako wypełniacz, bo jest tania i nadaje smak. Mogą ją zawierać między innymi:

• suplementy diety,
• leki homeopatyczne,
• doustne środki antykoncepcyjne.

Jak rozpoznać nietolerancję laktozy?

Spowodowana jest niedoborem laktazy, enzymu potrzebnego do strawienia i wchłaniania cukru z produktów mlecznych. Aktywność tego enzymu naturalnie zanika wśród wszystkich ssaków. Jedynie u 30% dorosłych ludzi błona śluzowa jelit posiada umiejętność wytwarzania laktazy. Utrzymanie aktywności tego enzymu w wieku dorosłym – charakterystyczne jest m.in. dla mieszkańców Europy Północnej. Jest to cecha uwarunkowana genetycznie, wywołana mutacjami w obrębie genu LCT kodującego produkcję laktazy.

W diagnostyce stosuje się odpowiednie badania:

• wodorowy test oddechowy - pacjentowi będącemu na czczo podaje się określoną dawkę laktozy, a następnie mierzy się stężenie wodoru w wydychanym powietrzu (zawartość wodoru należy zmierzyć także przed podaniem - będzie to stanowiło punkt odniesienia). U osób z nietolerancją odnotowuje się znaczny wzrost stężenia wodoru w wydychanym powietrzu w porównaniu do pierwszej próbki. Wszystko dlatego, że cukier mleczny ulega fermentacji w jelicie grubym, w wyniku czego wytwarzane są spore ilości wodoru, które usuwane są następnie przez drogi oddechowe;
• badanie pH stolca - kwaśne pH wskazuje na nietolerancję pokarmową, ponieważ niestrawiona laktoza zakwasza stolec,
• test doustnego obciążenia laktozą - badanie polega na podaniu pacjentowi laktozy, a następnie na oznaczeniu stężenia glukozy we krwi. Jeżeli pacjent choruje na nietolerancję, stężenie glukozy we krwi nie zwiększy się - dwucukier z mleka bowiem nie może zostać przekształcony w cukry proste - glukozę i galaktozę;
• badanie genetyczne zróżnicowania genu laktazy (LCT) - metoda potwierdzająca lub wykluczająca hipolaktazję pierwotną. Test polega na analizie pobranego od pacjenta materiału w laboratorium genetycznym w celu wykluczenia lub potwierdzenia występowania w nim mutacji;
• badanie endoskopowe - najbardziej inwazyjne badanie, podczas którego pobiera się niewielki fragment jelita cienkiego w celu oceny zawartości laktazy.

Osiągnięcia genetyki w diagnozowaniu

Od 2002 roku genetycy znają podstawy dziedziczenia tego zaburzenia. Wyodrębniono gen LCT na drugim chromosomie, który koduje powstawanie enzymu trawiącego ten cukier. Odkryto, że istnieją przynajmniej dwie wersje genu (allele) które decydują o aktywności laktazy i są to wersje występujące u ludzi najczęściej. Występują one u 90% mieszkańców Półwyspu Skandynawskiego. W Ameryce i Europie Południowej najczęściej jednak występuje wersja genu, który daje efekt hipolaktazji.

Wśród Polaków co trzecia osoba zmaga się z dolegliwościami wywołanymi z tego powodu.

Obecnie w Polsce dla pacjentów dostępne są wygodne badania genetyczne. Pacjent, który ma problemy z układem pokarmowym, zwłaszcza po spożyciu mleka, może wykonać test w celu identyfikacji wariantu genu powodującego niedobór laktazy.

Do wykonania testu najczęściej wykorzystuje się pobraną od pacjenta niewielką próbkę krwi lub śliny. Badanie wystarczy wykonać jednorazowo w dowolnym momencie życia - nasz materiał genetyczny nigdy się nie zmienia, uzyskany wynik obowiązuje więc już zawsze. Nie ma również żadnych przeciwwskazań do zrobienia testu, jest on niezależny od aktualnego stanu zdrowia pacjenta, przyjmowanych leków czy stosowanej diety.

Jeśli badanie potwierdzi nietolerancję można dokładnie opracować dietę eliminacyjną. Najlepiej wtedy skontaktować się z lekarzem lub dietetykiem. Badanie może również wykluczyć nietolerancję laktozy, wtedy należy diagnozować inne choroby odpowiedzialne za występujące objawy.

Aktualizacja: 2018-12-15