Niedoczynność tarczycy a nadwaga

Co to jest niedoczynność tarczycy i jak ją wykryć?

Niedoczynność tarczycy spowodowana jest niedoborem hormonów tarczycy, co skutkuje występowaniem różnorodnych objawów. Wyróżnia się niedoczynność pierwotną, wtórną i trzeciorzędową, a każdy z tych typów może mieć wiele różnych przyczyn. Najczęstszą jest przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto.

Aby zdiagnozować niedoczynność tarczycy, wykonuje się pomiar poziomu TSH, fT3 (wolna trójjodotyronina) i fT4 (wolna tyroksyna) we krwi. Dodatkowo należy wykonać USG tarczycy oraz oznaczyć przeciwciała we krwi. Zwiększony poziom przeciwciał anty-TPO świadczy o występowaniu choroby Hashimoto.

Znaczenie hormonów tarczycy w organizmie

Hormony tarczycy mają ogromne znaczenie dla funkcjonowania całego organizmu. Przede wszystkim hormony zwiększają tempo przemiany materii i produkcję ciepła. Pozytywnie wpływają na syntezę białka, dzięki czemu przyczyniają się do wzrostu w okresie dzieciństwa oraz do budowy masy mięśniowej. Regulują wchłanianie glukozy i wykorzystanie jej do celów metabolicznych, dzięki czemu zapobiegają cukrzycy. Wpływają na zwiększenie tempa rozkładu tłuszczów do celów energetycznych – sprawia to, że tłuszcz nie odkłada się w postaci tkanki tłuszczowej. Poprawiają metabolizm cholesterolu, co ma znaczenie w zapobieganiu miażdżycy. Odpowiadają również za metabolizm kości, prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i wykorzystanie witamin w organizmie.

Objawy niedoczynności tarczycy

Do badań w kierunku niedoczynności tarczycy może skłonić występowanie specyficznych objawów. Przede wszystkim osoba z nieprawidłową gospodarką hormonów tarczycy szybko przybiera na wadze, jest osłabiona i słabo toleruje wysiłek fizyczny. Skóra bardzo często jest sucha i zimna, o żółtawym zabarwieniu. Występują obrzęki podskórne – najczęściej na twarzy, ale czasem również w innych częściach ciała. Włosy chorej osoby są suche, szorstkie i łamliwe, a paznokcie rozdwajają się. Często występuje spowolnienie pracy jelit, z czym wiążą się uporczywe zaparcia. Mogą pojawić się chrypka, bezdech senny, spowolnienie akcji serca oraz zmniejszenie siły mięśniowej, kurcze i bóle mięśniowo-stawowe. Niektórzy obserwują u siebie osłabienie koncentracji i pamięci, zawroty głowy, senność, a czasem nawet rozwija się depresja. Mogą również pojawić się zaburzenia płodności - u kobiet zaburzenia miesiączkowania, niepłodność i poronienia, zaś u mężczyzn osłabienie libido i zaburzenia wzwodu.

Niewyrównanie zaburzeń hormonalnych może prowadzić do późnych konsekwencji niedoczynności tarczycy. Nieprawidłowy metabolizm składników odżywczych może doprowadzić do rozwoju miażdżycy oraz cukrzycy. Upośledzenie zamiany karotenu w witaminę A, które jest przyczyną żółtawego zabarwienia skóry, zwiększa ryzyko kurzej ślepoty i rogowacenia rogówek.

U niektórych osób, zanim pojawi się pełne spektrum objawów, przez lata występuje subkliniczna niedoczynność tarczycy. Wówczas pomimo prawidłowego poziomu hormonów (jedynie TSH jest podwyższone), mogą występować stany obniżonego nastroju, depresja oraz zwiększone stężenie cholesterolu we krwi.

Niedoczynność tarczycy a problemy z nadwagą

Z niedoczynnością tarczycy najczęściej kojarzony jest problem nadmiernej masy ciała. Niedobór hormonów tarczycy zmniejsza metabolizm o około 30%, co powoduje gwałtowne tycie, pomimo braku zmian nawyków żywieniowych. Ponadto uczucie osłabienia, szybkie męczenie się podczas wysiłku oraz zatrzymywanie wody w organizmie pod postacią obrzęków przyczyniają się do szybszego wzrostu masy ciała, a przy tym mogą utrudniać odchudzanie.

Hashimoto a inne choroby autoimmunologiczne i nietolerancje pokarmowe

Wśród osób, które mają niedoczynność tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, bardzo często obserwuje się współistnienie innych chorób autoimmunologicznych: celiakii, cukrzycy typu 1, chorób zapalnych jelit, reumatoidalnego zapalenia stawów, nietolerancji pokarmowych zależnych od przeciwciał IgG itp. W przypadku osób z chorobą Hashimoto i celiakią zauważono, że wymagają oni dużo wyższych dawek L-tyroksyny niż osoby bez celiakii. Jest to spowodowane pogorszonym wchłanianiem leków. Może w tym wypadku pomóc dieta bezglutenowa, którą należy stosować przez całe życie.

Wśród osób z chorobami autoimmunologicznymi bardzo często występują liczne nietolerancje pokarmowe IgG-zależne. Nietolerancje IgG-zależne polegają na nieprawidłowej reakcji organizmu (nadmiernym wytwarzaniu przeciwciał IgG specyficznych dla nietolerowanego pokarmu) na różne produkty spożywcze i mogą objawiać się m.in. biegunkami, mdłościami, zwiększoną męczliwością, zmianami skórnymi, bólami głowy, problemami ze snem czy też problemami ze zrzuceniem nadmiernych kilogramów.

Znaczny odsetek osób z chorobą Hashimoto ma również nietolerancję laktozy, która objawia się przede wszystkim zaburzeniami ze strony układu pokarmowego po spożyciu produktów takich jak mleko, sery twarogowe czy śmietana. U tych osób ograniczenie laktozy w diecie nie tylko zapobiegnie problemom jelitowym, ale również przyczyni się do obniżenia poziomu TSH.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Podstawowym lekiem jest L-tyroksyna, którą bierze się raz dziennie na czczo – najlepiej 30-60 minut przed śniadaniem. L-tyroksyna ma za zadanie znormalizować poziom TSH i skorygować zaburzenia metaboliczne. Niestety pomimo efektywnego leczenia nie zawsze masa ciała ulega normalizacji bez podejmowania dodatkowych działań w zakresie zmiany stylu życia.

Jak poradzić sobie z nadwagą w niedoczynności tarczycy

Priorytetem jest stosowanie L-tyroksyny i wyrównanie hormonalne w jak największym stopniu. Niedobór hormonów tarczycy uniemożliwia bowiem utrzymanie pożądanej masy ciała, nawet mimo stosowania restrykcyjnej diety i aktywności fizycznej. Należy również wziąć pod uwagę inne choroby współistniejące, ponieważ bardzo często brak odpowiedniego leczenia w jednej chorobie może wpływać na inne. Czyli jeżeli występuje celiakia, konieczna będzie dieta bezglutenowa, a w cukrzycy typu 1 – podawanie insuliny.

Odpowiednia dieta w niedoczynności tarczycy ma kluczowe znaczenie w dążeniu do prawidłowej masy ciała. Nie może to być jednak głodówka, ponieważ zbyt mała ilość kalorii może wręcz zahamować metabolizm. Powinno się w łagodny sposób zmniejszyć spożywane kalorie poprzez unikanie słodyczy, fast foodów i dużej ilości tłuszczu. Posiłki należy jeść regularnie, najlepiej 4-5 posiłków co około 4 godziny - przyspieszy się w ten sposób metabolizm. Ciepłe dania powinny być gotowane lub pieczone, a nie smażone. Ważne jest również wypijanie minimum 2 litrów płynów w ciągu dnia. W przypadku obrzęków warto sięgać po wody niskosodowe.

W jadłospisie powinny się znajdować pełnowartościowe białka, nienasycone kwasy tłuszczowe, węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, a także składniki, które pozytywnie wpływają na funkcjonowanie tarczycy, czyli witaminy A, B2, B6, B12 i E oraz składniki mineralne: selen, cynk, chrom, potas, jod i żelazo. To oznacza, że należy wybierać pełnoziarniste produkty zbożowe, chude mięsa, ryby, jaja, orzechy, chude przetwory mleczne, tłuszcze roślinne oraz warzywa i owoce w dużej ilości.

Konieczne jest wyeliminowanie produktów, które są nietolerowane, oraz ograniczenie składników o negatywnym działaniu na tarczycę.

Należą do nich goitrogeny i izoflawony, które ograniczają wykorzystanie jodu przez tarczycę. Goitrogeny znajdują się w roślinach krzyżowych (m.in. kapusta, kalafior, kalarepa, rzodkiew, gorczyca), a izoflawony w soi. Nie trzeba ich całkowicie eliminować z diety - mogą być spożywane w małych ilościach pod warunkiem wyrównania hormonalnego i odpowiedniej podaży jodu, a soja dodatkowo powinna być spożywana minimum 3 godziny po lekach.

Oprócz diety duże znaczenie ma aktywność fizyczna, ponieważ zwiększa przemianę materii. Ze względu na częste złe samopoczucie i nietolerancję wysiłku, warto zacząć od umiarkowanej aktywności przez około godzinę 3 razy w ciągu tygodnia. Dobrymi ćwiczeniami będą spacery, pływanie oraz joga, podczas których nie wystąpi szybko zmęczenie.

Osoby z niedoczynnością tarczycy chcące mądrze schudnąć powinny szczególnie zadbać o zbilansowaną dietę, regularną aktywność fizyczną oraz zachowanie prawidłowej kondycji psychicznej.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk