Sprawdz jakie są przyczyny i objawy nietolerancji laktozy

Nietolerancja laktozy - objawy, badania, jak sprawdzić?

4.6

Ocena klientów: 26 ocen

Z artykułu dowiesz się:

Co to jest laktoza?
Jakie są objawy nietolerancji laktozy u dorosłych?
Badania na nietolerancje laktozy - jak ją rozpoznać?
Genetyczna nietolerancja laktozy - test domowy
Jak sobie radzić z nietolerancją laktozy - czego nie można jeść?

Sprawdź też:

1. Nietolerancja laktozy a badanie genu LCT

2. SIBO - co to, objawy, leczenie. Teraz wykonasz test na SIBO w domu

3. Wzdęty brzuch - przyczyny i leczenie

Data publikacji: 2023-08-09

Data aktualizacji: 2024-12-09

Laktoza — co to jest?

Laktoza jest cukrem znajdującym się w mleku prawie wszystkich ssaków, w tym również w mleku matki. Stanowi źródło energii dla rozwijających się noworodków i niemowląt, a jednocześnie wpływa u nich na rozwój smaku i łaknienia. Jest wartościowym i łatwo przyswajalnym cukrem dla dzieci do około drugiego roku życia. W tym czasie w jelitach dziecka wytwarzany jest enzym — laktaza — który rozbija cząsteczkę tego cukru na dwie mniejsze cząsteczki glukozy i galaktozy (sprawdź: galaktozemia), które mogą przenikać do naczyń krwionośnych i są przyswajalne przez organizm.
Wraz z wiekiem aktywność laktazy spada i w okresie dojrzewania praktycznie zanika. Jeśli nie ma w jelitach laktazy, cukier mlekowy nie rozkłada się, zalega w jelitach i w krótkim czasie po posiłku powstają "sensacje jelitowe".
Problem ten dotyczy blisko 70% dorosłych ludzi na świecie. Statystyki wskazują, że z powodu nietolerancji laktozy może cierpieć:
-w Polsce co trzecia osoba (nawet do 37%),
-we Francji i Hiszpanii ok. połowa obywateli tych państw,
-wśród Azjatów i populacji afrykańskich zaburzenie to jest powszechne i waha się w granicach 70%-100%.

Nietolerancja laktozy — objawy u dorosłych

Kiedy produkcja laktazy w ścianach jelita zanika, cukier mleczny zalegając w jelitach:

zatrzymuje wodę, powodując biegunki,
wzmaga działanie bakterii obecnych w jelitach, które przeprowadzając proces fermentacji wydzielają dwutlenek węgla, metan, wodór,
produkty fermentacji (kwasy mlekowy, octowy i masłowy) działają drażniąco na błonę śluzową jelit,
dalsze konsekwencje to — utrata wody, elektrolitów, odwodnienie organizmu aż do procesów przewlekłych (np. niedożywienia).

Nasilenie objawów występuje w ciągu 30 minut do 2 godzin po spożyciu mleka lub przetworów mlecznych.

Jakie są objawy nietolerancji laktozy u dorosłych?

biegunki,
śmierdzące gazy,
wzdęcia,
kolki jelitowe,
nudności.

Nietolerancja laktozy — przyczyny

Bezpośrednią przyczyną jest brak lub niedobór w jelitach laktazy — enzymu trawiącego cukier mleczny.

Niedobór laktazy — podział ze względu na przyczyny

wrodzony — występuje bardzo rzadko, jest wynikiem błędu genetycznego, dziecko nie ma zdolności wytwarzania laktazy;
pierwotny (dziedziczny) - najczęstsza forma, wynika z faktu, że gen LCT kodujący powstawanie laktazy zmniejsza jej aktywność już od drugiego roku życia nawet do 5%, ta cecha dziedziczona jest jako recesywna. Ujawnia się w okresie dojrzewania lub dorosłym;
wtórny (nabyty) - przejściowy lub utrwalony niedobór laktazy powstały w wyniku eliminacji produktów mlecznych w diecie, chorób lub innych uszkodzeń błony śluzowej produkującej laktazę np.: leków niszczących błonę śluzową jelita (antybiotyki, leki przeciwzapalne)
przewlekłych stanów chorobowych układu pokarmowego (celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, mukowiscydozy);
alergii pokarmowych;
zabiegów chirurgicznych.

Dziedziczna nietolerancja laktozy

W zasadzie gdy młode ssaki przestają ssać mleko matki, przechodzą na pokarm roślinny lub zwierzęcy (np. młode krowy jedzą trawę, koty polują na inne zwierzęta). Z punktu widzenia natury dalsza produkcja laktazy jest swego rodzaju marnotrawstwem, bowiem jest zupełnie nieprzydatna. Genetycznie zaprogramowany mechanizm prowadzi sukcesywnie do zmniejszania aktywności laktazy, aż do momentu, w którym laktaza jest całkowicie nieaktywna. Dorosły ssak nie trawi już cukru z mleka.
U człowieka doszło do pewnego odstępstwa. Od czasu kiedy udomowiono wiele gatunków zwierząt, mleko i jego przetwory (sery, twaróg, jogurty) stały się wygodnym, dostępnym i wartościowym pokarmem przez cały okres życia. Genetycznie jednak organizmy niektórych ludzi nie przystosowały się do takich zmian ewolucyjnych i trawienie laktozy z mleka owczego, koziego czy krowiego jest niemożliwe. Dlatego można powiedzieć, że walka z efektami nietolerancji laktozy, jest jak walka z wiatrakami.
Jeśli podejrzewasz, że hipolaktazja jest przyczyną twoich objawów, ważne jest, aby uzyskać odpowiednią diagnozę.

Nietolerancja laktozy badania

analiza obecności wodoru w wydychanym powietrzu — tzw. test wodorowy;
określenie poziomu glukozy we krwi po podaniu laktozy - test doustnego obciążenia laktozą;
badanie pH kału — niestrawiony cukier mleczny zakwasza organizm;
próba eliminacyjna — czyli dieta bezlaktozowa przez dwa tygodnie, obserwacje i wnioski;
inwazyjne badanie — pobranie do badania fragmentu jelita cienkiego;
badanie genetyczne — które precyzyjnie określa, jaki rodzaj niedoboru laktazy występuje – ❱ zobacz: Nietolerancja laktozy a badanie genu LCT>.

Nietolerancja laktozy — badania genetyczne

Od 2002 roku genetycy znają podstawy dziedziczenia tej choroby. Wyodrębniono gen LCT na drugim chromosomie, który koduje powstawanie laktazy. Naukowcy odkryli też, że istnieją przynajmniej dwie wersje genu (allele), które decydują o tolerancji cukru mlecznego i są to wersje występujące u ludzi najczęściej. Występują one u 90% mieszkańców Półwyspu Skandynawskiego. W Ameryce i Europie najczęściej jednak występuje wersja genu, który powoduje tę nadwrażliwość.

Jak sprawdzić czy ma się nietolerancje laktozy?

Pacjent, który ma problemy z układem pokarmowym, szczególnie po spożyciu mleka, może wykonać badania genetyczne w celu identyfikacji hipolaktazji.
Do wykonania badania genu LCT wystarczy niewielka próbka krwi lub śliny. Badanie takie można nawet wykonać, nie wychodząc z domu. Laboratorium na życzenie klienta wysyła specjalny zestaw, dostosowany do zamawianego badania i potrzeb pacjenta.
Jeśli badanie potwierdzi hipolaktazję pierwotną, można dokładnie opracować dietoterapię. Najlepiej w tym celu skontaktować się z lekarzem lub dietetykiem.

A więc jak sobie radzić?

Jedyne wyjście to wykluczenie z pokarmów produktów zawierających laktozę lub wprowadzenie zmian w diecie. Niektórzy tolerują pewną ilość tego cukru, ale lepiej unikać spożywania takich pokarmów, które mogą wywoływać dyskomfort.

Czego nie wolno jeść przy nietolerancji laktozy?

Mleko ssaków (krowie, owcze, kozie) i wszystkie jego przetwory;
produkty zawierające składniki pochodzące z mleka np. suche mleko w proszku, nugat, masło, serwatka, czekolada mleczna, batony, śmietanki do kawy;
gotowe mieszanki do robienia naleśników, ciasteczek;
sosy do sałatek i zupy instant;
puddingi, lody;
nawet ok. 20% leków.

Nietolerancja laktozy — a co można jeść?

Uwaga! Objawy nie pojawiają się po spożyciu takich produktów mlecznych jak np. zsiadłe mleko, kefir, jogurt czy sery, w których na skutek procesów fermentacyjnych z udziałem bakterii mlekowych obecność cukru jest znacznie ograniczona, gdyż ulega przetworzeniu na kwas mlekowy.

Nietolerancja laktozy — dieta

Spróbuj od ograniczenia spożywania produktów zawierających cukier mleczny i sprawdź, czy to ma pozytywny wpływ na twój organizm. Jeśli objawy nie ustąpią, możesz przejść do wyeliminowania większej ilości produktów na bazie mleka lub wszystkich.
Kupuj mleko o zmniejszonej ilości laktozy i jego przetwory, są dostępne w większości supermarketów.
Mleko sojowe i produkty sojowe to świetna alternatywa — są to produkty pozbawione laktozy, a poza tym wzbogacone o wapń.
Wypróbuj ryż, owies lub mleko migdałowe, które także mogą stanowić świetną alternatywę
Nie martw się o spożycie wapnia, ponieważ istnieje wiele produktów zawierających wapń np. szpinak i inne zielone warzywa liściaste.
Wapń jest wchłaniany w organizmie jedynie w obecności witaminy D, dlatego ważne jest, aby być świadomym, ile witaminy D otrzymuje. Witamina D pochodzi ze źródeł żywności, takich jak jaja, wątroba i wiele innych. Regularna ekspozycja na światło słoneczne pomaga organizmowi wytworzyć naturalną witaminę D, jednak zalecana jest suplementacja w okresie mniejszego nasłonecznienia, czyli od września do kwietnia.

Nietolerancja laktozy — czy to alergia na mleko?

Nie należy mylić hipolaktazji z alergią na mleko krowie.

Alergia dotyczy reakcji układu odpornościowego na obecność białka mleka krowiego, a hipolaktazja wadliwego działania układu pokarmowego w obecności cukru z każdego rodzaju mleka ssaków;
alergia występuje najczęściej w pierwszym roku życia (chociaż może pojawić się też później), upośledzone trawienie cukru mlecznego — najczęściej u dorosłych;
alergie na mleko można wykryć np. przy pomocy badań alergicznych z krwi (polegających na pomiarze stężenia przeciwciał IgE);
alergia na mleko może wywołać objawy nie tylko ze strony przewodu pokarmowego, ale również zmiany skórne, opuchlizny czy anafilaksję, w której istnieje znaczne ryzyko zgonu.

Nietolerancja laktozy — co pomaga?

Nietolerancja laktozy w świetle najnowszych badań:

Istnieją metody, dzięki którym osoby z upośledzonym trawieniem cukru mlecznego mogą cieszyć się mlekiem i jego przetworami. Najpopularniejszym sposobem jest przyjmowanie enzymu laktazy wraz z posiłkiem. Badania wykazują również, że przyjmowanie przez cztery tygodnie kombinacji Lactobacillus casei Shirota i Bifidobacterium breve Yakult redukuje objawy i zmniejsza produkcję wodoru. Efekty probiotykoterapii obserwowane są przez co najmniej 3 miesiące od zakończenia przyjmowania preparatu.
Większość osób z hipolaktazją może strawić do 12 g cukru mlecznego bez pojawienia się objawów, zaś w przypadku jednoczesnego spożycia przetworów mlecznych z innymi pokarmami możliwa jest tolerancja nawet 15-18 g.
Nietolerancja laktozy może być problemem osób z zespołem jelita drażliwego lub SIBO (przerost mikroflory jelita cienkiego), u których bardzo często występuje nadwrażliwość na FODMAPs (fermentujące węglowodany).
Objawy pojawiają się, gdy aktywność laktazy spadnie o około po połowę. Mimo że zaleca się dietę z ograniczeniem, regularne spożycie produktów mlecznych przez co najmniej 3-4 tygodnie może prowadzić do poprawy w trawieniu tego cukru. Dzieje się tak ze względu na prebiotyczne działanie laktozy i możliwość adaptacji mikrobiomu, który będzie wspierał trawienie i wchłanianie. Spożycie przetworów mlecznych nie spowoduje jednak poprawy aktywności laktazy.
Wrodzona alaktazja, której objawy obserwowane są już u noworodków, jest niezwykle rzadka. Tego typu problem stwierdzono u około 40 przypadków, głównie na terenie Finlandii.
Tolerancja laktozy powstała w wyniku mutacji genetycznych w różnych częściach świata w populacjach, które udomowiły bydło i zaczęły wytwarzać przetwory mleczne. Oprócz Europy znaczną tolerancję obserwuje się w niektórych populacjach arabskich i afrykańskich (np. Tutsi, Fulani). W Europie tolerancja wiąże się z polimorfizmami T-13910 i A-22018. Na świecie w innych regionach (np. Chinach, Arabii Saudyjskiej, czy w plemionach afrykańskich) niezależnie powstały również inne polimorfizmy związane z utrzymaniem tolerancji. U osób z polimorfizmem odpowiedzialnym za utrzymanie tolerancji wydzielana jest dziesięciokrotnie wyższa ilość laktazy w porównaniu z osobami z hipolaktazją.
Złe wchłanianie dotyczy do 30% dzieci i nastolatków w Polsce. Badania polskie wskazują na znaczną częstość występowania złego wchłaniania lub nietolerancji laktozy u dzieci z chorobami przewodu pokarmowego. Objawy w większości wiążą się z zespołem jelita drażliwego, jednak mogą pojawić się w przypadku chorób zapalnych jelit, a w najmniejszej częstości w chorobach górnej części przewodu pokarmowego (np. chorobie wrzodowej).
Wśród chorych na chorobę Hashimoto obserwuje się częste występowanie nieprawidłowego trawienia cukru mlecznego. Tacy chorzy mogą mieć nieregularne poziomy TSH i być oporni na leczenie L-tyroksyną. Dieta z ograniczeniem cukru mlecznego u osób z Hashimoto pozwoli wówczas na obniżenie stężenia TSH.

Bibliografia:

Asik M.: Decrease in TSH levels after lactose restriction in Hashimoto's thyroiditis patients with lactose intolerance. Endocrine. 2014 Jun;46(2):279-84.
Deng Y. et al.: Lactose Intolerance in Adults: Biological Mechanism and Dietary Management. Nutrients. 2015 Sep; 7(9): 8020–8035.
Pawłowska K., Umławska W., Iwańczak B.: Prevalence of Lactose Malabsorption and Lactose Intolerance in Pediatric Patients with Selected Gastrointestinal Diseases. Adv Clin Exp Med. 2015 Sep-Oct;24(5):863-71.
Savaiano D.A.: Lactose digestion from yogurt: mechanism and relevance. Am J Clin Nutr. 2014 May;99(5 Suppl):1251S-5S.
Szilagyi A.: Adaptation to Lactose in Lactase Non Persistent People: Effects on Intolerance and the Relationship between Dairy Food Consumption and Evalution of Diseases. Nutrients. 2015 Aug 13;7(8):6751-79.
Vandenplas Y.: Lactose intolerance. Asia Pac J Clin Nutr. 2015;24 Suppl 1:S9-13.