Ciągłe zmęczenie i senność - jakie są najczęstsze przyczyny?

Ciągłe zmęczenie i senność - jakie mogą być przyczyny?

Wiele stanów chorobowych objawia się ciągłym zmęczeniem i sennością. Dolegliwości te mogą towarzyszyć: zaburzeniom snu, niskiemu ciśnieniu tętniczemu krwi, chorobom infekcyjnym (np. przeziębienie, grypa, mononukleoza, gruźlica), zaburzeniom gospodarki mineralnej i niedoborom pokarmowym (niedokrwistość, przewlekła ketoza, zespół hiperkalcemiczny, hipo- lub hipernatremia), nietolerancjom pokarmowym, chorobom o podłożu autoimmunologicznym (np. Hashimoto, celiakia, cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów, zespół Sjögrena), chorobom układu krążenia (np. ostra niewydolność serca, zapalenie mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu i kołatania serca, dławica piersiowa, tętnicze nadciśnienie płucne, zwężenie zastawki trójdzielnej), układu oddechowego (np. obturacyjny bezdech senny, przewlekła obturacyjna choroba płuc, przewlekła niewydolność oddechowa z hiperkapnią, astma z napadami w nocy), układu pokarmowego (np. zapalenie dróg żółciowych, przewlekłe zapalenie wątroby - również zakażenia WZW), wczesnym stadiom nowotworów, zaburzeniom endokrynologicznym (np. niedoczynność tarczycy, cukrzyca typu 2), przewlekłej niewydolności nerek, hemochromatozie, sarkoidozie, encefalopatii wątrobowej, mastocytozie, fibromialgii, zatruciom (np. cyjankiem lub cyjanowodorem) oraz hipereozynofilii. Zmęczenie i senność mogą być również skutkiem ubocznym stosowania niektórych leków i środków psychoaktywnych, takich jak benzodiazepiny, leki przeciwpsychoteczne, gliptyny, leki przeciwhistaminowe I generacji, alkoholu, kannabinoidów (marihuana, haszysz) oraz opioidów (kodeina, morfina, heroina).

Ciągłe zmęczenie i senność - bezsenność i inne zaburzenia snu

Różnego typu zaburzenia snu są najczęstszą przyczyną ciągłego zmęczenia i senności w ciągu dnia. Zgodnie z międzynarodową klasyfikacją zaburzeń snu wyróżnia się bezsenność, hipersomnie (np. narkolepsję), zaburzenia rytmu okołodobowego, parasomnie (w tym lęki i koszmary nocne), zaburzenia oddychania związane ze snem, zaburzenia ruchowe związane ze snem i inne zaburzenia snu.

Bezsenność wiąże się z utrudnionym zasypianiem, pobudkami w ciągu nocy lub przedwczesnym budzeniem się i niemożnością ponownego zaśnięcia. Wówczas czas snu ulega znacznemu skróceniu, więc ciągłe zmęczenie i senność będą naturalną konsekwencją tego stanu. Najczęstszymi przyczynami bezsenności są zaburzenia psychiczne (głównie depresja), uzależnienia od alkoholu, leków uspokajających i nasennych oraz choroby endokrynologiczne, metaboliczne lub związane z bólem. Wyróżnia się także bezsenność pierwotną, która wynika z sytuacji stresowych, nieprawidłowej higieny snu lub genetycznego uwarunkowania.

Zaburzenia rytmu okołodobowego mogą powodować zmęczenie i senność o nietypowych porach dnia. Rytm snu i czuwania ulega zaburzeniu w przypadku zmiany strefy czasowej (tzw. jet-lag), pracy zmianowej oraz zespołu opóźnionej lub przyspieszonej fazy snu, które często wynikają z nawyków (praca, nauka, korzystanie z elektroniki w nocy) i wieku (osoby starsze kładą się i wstają we wcześniejszych godzinach).

Ciągłe zmęczenie, senność w ciągu dnia, słaba jakość snu, przebudzenia z uczuciem duszności, a także chrapanie i bezdechy są kryteriami obturacyjnego bezdechu sennego, który występuje u 4% mężczyzn i 2% kobiet. Wielokrotne w ciągu snu epizody zamknięcia górnych dróg oddechowych prowadzą do nieświadomych przebudzeń w ciągu nocy. Zaburzenie to często utrudnia życie zarówno chorej osobie, jak i partnerowi lub współlokatorowi (ze względu na głośne chrapanie. Około 70-80% chorych na OBS ma nadwagę lub otyłość, dlatego też redukcja masy ciała jest jedną z istotniejszych części terapii tego zaburzenia snu.

Ciągłe zmęczenie i senność - nietolerancje pokarmowe

Objawy nietolerancji pokarmowych najczęściej kojarzą się z bólami brzucha, biegunkami, wymiotami, wzdęciami i gazami. Rzeczywiście często tak jest. Jednak proces zapalny, który jest spowodowany obronną reakcją (wytworzeniem przeciwciał IgG) układu immunologicznego przed alergenem, może prowadzić do pojawienia się innych, mniej specyficznych dolegliwości, takich jak zaburzenia snu, ciągłe zmęczenie i senność, migreny, osłabienie pamięci, wahania nastroju, a nawet depresja.

Objawy te nie ujawniają się tuż po spożyciu nietolerowanego składnika, lecz wtedy gdy zwiększy się poziom przeciwciał IgG - około 24-48 godzin od posiłku. W nietolerancji pokarmowej jest również tendencja do reakcji nie na jeden alergen lecz jednocześnie na kilka-kilkanaście pokarmów. Z tych powodów do zdiagnozowania potrzebne są odpowiednie testy pokarmowe z krwi. Badania te analizują stężenie przeciwciał IgG, które są swoiste dla różnych produktów spożywczych: owoców, warzyw, roślin strączkowych, orzechów, zbóż, mięs, nabiału, ryb, owoców morza, przypraw, ziół, napojów oraz dodatków do żywności.

Test daje informację o tym, które produkty są bezpieczne, a które wywołują reakcję immunologiczną i należy ograniczyć lub wykluczyć na pewien czas - nietolerancje pokarmowe są odwracalne.

Inną nietolerancją pokarmowa, która również może powodować ciągłe zmęczenie i senność, jest celiakia - autoimmunologiczna nadwrażliwość na gluten o podłożu genetycznym. Najczęstszymi objawami tego zaburzenia są: bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, chudnięcie oraz anemią, jednak w przypadku celiakii skąpoobjawowej o chorobie może świadczyć ogólnie złe samopoczucie, senność, zmęczenie, migreny, depresje, zmiany skórne (choroba Dühringa) lub zaburzenia lipidowe. Aby zdiagnozować celiakię należy wykonać badania genetyczne na obecność polimorfizmów genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8, serologiczne oraz histopatologiczne z biopsją jelita cienkiego. Jedyną dotychczas stwierdzoną metodą leczenia jest dieta bezglutenowa, którą należy stosować ściśle do końca życia, aby uniknąć negatywnych powikłań.

Ciągłe zmęczenie i senność - cukrzyca

O początku zachorowania na cukrzycę świadczą takie objawy, jak wielomocz, nasilone pragnienie, odwodnienie, ciągłe zmęczenie i senność, kwasica ketonowa, ropne zakażenia skóry oraz zakażenia układu moczowo-płciowego, które to są wynikiem wahań poziomu glukozy we krwi - hipoglikemii i hiperglikemii. Niestety do wykrycia cukrzycy typu 1 często dochodzi dopiero w przypadku śpiączki ketonowej. Jeżeli wystąpią te objawy należy wykonać odpowiednie badania (m.in. glikemia na czczo) i udać się do diabetologa i dietetyka w celu ustalenia terapii.

Ciągłe zmęczenie i senność - niedoczynność tarczycy

Hormony tarczycy (tyroksyna i trójjodotyronina) odpowiadają za przemianę materii, metabolizm składników odżywczych, a także termogenezę). W przypadku ich niedoboru, czyli niedoczynności tarczycy, dochodzi do spowolnienia metabolizmu nawet o 30-40%. Wiąże się to z ogólnym osłabieniem, odczuciem zimna, nadmiernym tyciem, ciągłym zmęczeniem i sennością. Aby zdiagnozować zaburzenia pracy tarczycy należy wykonać pomiar stężenia TSH (tyreotropiny), FT3 (trójjodotyroniny) i FT4 (tyroksyny). Objawy tej choroby można złagodzić za pomocą substytucyjnego leczenia preparatami L-tyroksyny oraz terapią dietetyczną. Dieta jest również konieczna w chorobie Hashimoto, czyli autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy.

Ciągłe zmęczenie i senność - niedokrwistość

Szacuje się, że co trzeci obywatel naszej planety cierpi na niedokrwistość, czyli tzw. anemię, a w przeważającej części dotyczy to kobiet ciężarnych. W przebiegu anemii dochodzi do zaburzeń produkcji erytrocytów (czerwonych krwinek), których zadaniem jest dostarczanie tlenu do wszystkich komórek, tkanek i narządów w organizmie. Niedotlenienie, które jest wynikiem niedokrwistości, objawia się osłabieniem organizmu, bladością skóry, ciągłym zmęczeniem i sennością. W przypadku anemii w czasie ciąży może dojść do opóźnienia rozwoju fizycznego i emocjonalnego dziecka, a nawet zaburzeń neurologicznych. Przyczyn niedokrwistości należy szukać w nieprawidłowej diecie (ubogiej w żelazo, witaminę B12, kwas foliowy), obfitych krwawieniach menstruacyjnych oraz chorobach, które zaburzają wchłanianie jelitowe lub powodują krwawienia na terenie przewodu pokarmowego (np. celiakia, choroby zapalne jelit, wrzody). Terapia niedokrwistości polega na stosowaniu odpowiedniej diety (sprawdź dietę na podstawie badania krwi), suplementacji oraz leczeniu choroby podstawowej.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk