Choroba Hashimoto - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Choroba Hashimoto - na czym polega i jakie są jej przyczyny?

Tarczyca jest nieparzystym gruczołem zlokalizowanym poniżej krtani - jest on ogromnie ważny dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Jeżeli działanie tarczycy jest zaburzone, u chorego mogą pojawiać się różnorodne objawy, takie jak zaburzenia rytmu serca, suchość skóry, spowolnienie pracy jelit, spowolnienie funkcji intelektualnych, niedokrwistość, wypadanie włosów czy zaburzenia miesiączkowania.

Gruczoł tarczowy odpowiedzialny jest za wytwarzanie hormonów:

• tyroksyny (T4),
• trójjodotyroniny (T3),
• kalcytoniny.

Za pracę tarczycy odpowiada natomiast wydzielany przez przysadkę mózgową hormon tyreotropowy (TSH).

Jednym z najczęstszych schorzeń związanych z nieprawidłową czynnością tarczycy jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie gruczołu tarczowego - szacuje się, że choroba ta dotyka 5% kobiet i 1% mężczyzn i najczęściej rozwija się u osób po 45. roku życia. Na przestrzeni ostatnich lat znacznie wzrosła jednak liczba wykrywanych przypadków tego schorzenia u osób młodszych.

Zapalenie tarczycy Hashimoto jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym, czyli ściśle związaną z układem odpornościowym. Do jej rozwoju dochodzi wtedy, gdy nasz układ immunologiczny zamiast zapobiegać infekcjom wytwarza komórki odpornościowe skierowane przeciwko tarczycy, prowadząc do powstania stanu zapalnego tego gruczołu. Przyczyny tych zaburzeń funkcjonowania układu odpornościowego nie zostały dotychczas poznane, ale specjaliści wskazują, że najprawdopodobniej kluczowe znaczenie mają predyspozycje genetyczne czy takie czynniki jak stres.

Choroby autoimmunologiczne mają tendencję do wspólnego występowania, w niektórych przypadkach więc zdarza się, że u osób z chorobą Hashimoto rozwijają się inne schorzenia tego typu (takie jak na przykład celiakia, łuszczyca czy choroba Addisona) - zachorowanie na jedną z tych chorób nie decyduje jednak o zachorowaniu na drugą.

Jakie objawy występują w przebiegu choroby Hashimoto?

Sama choroba Hashimoto jest schorzeniem bezobjawowym - występujące symptomy wynikają z niedoczynności lub nadczynności tarczycy. Zapalenie tarczycy Hashimoto prowadzi bowiem do rozwoju i nasilenia niedoczynności tarczycy (nie musi się tak jednak stać we wszystkich przypadkach). U niektórych chorych niedoczynność poprzedzona jest krótkotrwałym okresem nadczynności tarczycy. Niedoczynnością tarczycy nazywany jest taki stan, gdy gruczoł ten produkuje zbyt małą ilość hormonów. Nadczynność tarczycy pojawia się natomiast wtedy, gdy hormonów tych jest zbyt dużo.

W większości przypadków rozpoznanie choroby Hashimoto następuje dopiero wtedy, gdy schorzenie jest już zaawansowane - czyli gdy występuje niedoczynność tarczycy.

U chorych na Hashimoto z niedoczynością tarczycy obecne są takie objawy jak:

• zawroty głowy,
• zaburzenia miesiączkowania, trudności z zajściem w ciążę,
• bóle mięśni, sztywność i bóle stawów,
• przewlekłe zmęczenie, nadmierna senność,
• problemy z oddychaniem,
• zaparcia,
• suchość skóry, łamliwość i suchość włosów,
• obrzęki podskórne,
• stałe odczuwanie zimna,
• przybieranie na wadze pomimo braku apetytu,
• spadek koncentracji, pogorszenie nastroju i samopoczucia psychicznego.

Nadczynność tarczycy objawia się natomiast:

• spadkiem masy ciała,
• zwiększoną potliwością,
• drżeniem rąk,
• bezsennością,
• kołataniem serca,
• uczuciem gorąca,
• przewlekłym zmęczeniem,
• zaburzeniami miesiączkowania,
• wytrzeszczem oczu,
• zaburzeniami nastroju,
• lekkim zaczerwienieniem twarzy oraz szyi.

Choroba Hashimoto może prowadzić również do groźnych powikłań, ponieważ uznaje się ją za czynnik ryzyka rozwoju nowotworu złośliwego - pierwotnego chłoniaka tarczycy. Nowotwór ten jest jednak następstwem zapalenia tarczycy Hashimoto w bardzo nielicznych przypadkach.

Jak zdiagnozować chorobę Hashimoto?

• badanie palpacyjne,
• badania krwi - pomiar stężenia autoprzeciwciał i hormonów,
• badanie USG gruczołu tarczowego.

Badanie palpacyjne przeprowadzane jest przez lekarza endokrynologa, dzięki temu badaniu może on przez dotyk ocenić budowę tarczycy - w przebiegu choroby Hashimoto gruczoł ten często ulega zmniejszeniu.

Badania krwi na tarczycę polegają natomiast na pomiarze w niej stężenia przeciwciał tarczycowych anty-TPO, stężenia hormonu TSH oraz hormonów tarczycy FT3 i FT4. Przeciwciała anty-TPO to przeciwciała skierowane przeciwko peroksydazie tarczycowej i ich znacznie podwyższony poziom jest charakterystyczny dla zapalenia typu Hashimoto. W przebiegu tego schorzenia miano przeciwciał anty-TPO wynosi zazwyczaj co najmniej 500 (a często jest to kilka tysięcy) - niższe miano jest nieswoiste i może występować w przebiegu innych chorób. U niektórych osób z chorobą Hashimoto miano tych przeciwciał jest jednak niskie, co związane jest z niewielkim nasileniem procesu zapalnego lub z końcowym stadium schorzenia (gdy doszło do zniszczenia tkanki tarczycowej i proces zapalny zaczął wygasać).

Pomiar stężenia hormonów TSH i hormonów FT3 i FT4 pozwala z kolei na ocenę występowania nadczynności lub niedoczynności tarczycy. Poziom TSH powyżej normy z jednoczesnym obniżeniem stężenia hormonów FT4 i FT3 świadczy o niedoczynności tarczycy. Na nadczynność tarczycy natomiast wskazuje obniżone stężenie TSH przy jednocześnie podwyższonym poziomie hormonów FT4 i FT3.

Badanie USG tarczycy umożliwia natomiast dokładną ocenę rozmiarów tego gruczołu, a także wykrycie obecności zmian w jego strukturze. O chorobie Hashimoto świadczy hypoechogeniczny miąższ w USG. Jeżeli w tarczycy znajdują się zmiany ogniskowe (tzw. guzki), lekarz zleca dodatkowo biopsję cienkoigłową w celu ustalenia ich charakteru.

Leczenie stosowane w przebiegu choroby Hashimoto

Osoby z chorobą Hashimoto powinny pozostawać pod stałą opieką endokrynologa. W przypadku tego schorzenia leczone są jego skutki, a nie przyczyny - lekarz zaleca więc leczenie występującej nadczynności lub niedoczynności tarczycy. Prawidłowe wyrównanie tych schorzeń lekami skutkuje ustąpieniem objawów występujących w ich przebiegu. Czasami zdarza się, że u danego pacjenta stężenie hormonów FT3, FT4 i TSH jest prawidłowe, a występuje nieznacznie podwyższone miano przeciwciał anty-TPO i niewielkie zmiany w badaniu USG - wtedy należy jedynie systematycznie kontrolować sytuację.

Leczenie choroby Hashimoto:

• farmakoterapia (L-tyroksyna),
• dieta odpowiednia w Hashimoto,
• eliminacja nietolerancji pokarmowych.

Choroba Hashimoto a nietolerancje pokarmowe

Wielu pacjentów z zapaleniem typu Hashimoto próbuje leczyć występującą chorobę dietą - coraz częściej słyszy się, że osoby chore powinny wyeliminować z jadłospisu produkty zawierające gluten czy też produkty mleczne. Wynika to z tego, że choroby autoimmunologiczne często współistnieją ze sobą - u osób chorych na Hashimoto częściej więc stwierdza się takie schorzenia jak celiakia (trwała nietolerancja glutenu związana z uwarunkowaniami genetycznymi) czy IgG-zależne nietolerancje pokarmowe. Przed wyeliminowaniem danego produktu lub grupy produktów z diety warto się jednak upewnić, że dana nietolerancja na pewno rozwinęła się w naszym organizmie - jest to możliwe dzięki przeprowadzeniu odpowiednich badań w kierunku nietolerancji:

• W diagnostyce celiakii bardzo przydatne są testy serologiczne (polegające na pomiarze stężenia charakterystycznych dla celiakii przeciwciał EmA, tTG i DGP), biopsja kosmków jelita cienkiego czy badanie genetyczne.
• Nietolerancje IgG-zależne można natomiast wykryć przy pomocy badań pozwalających na pomiar stężenia tych przeciwciał we krwi - ich poziom znacznie wzrasta w przebiegu nietolerancji tego typu.

Potwierdzenie występowania danej nietolerancji pokarmowej jest wskazaniem do wykluczenia nietolerowanego produktu z diety. W przypadku potwierdzenia celiakii należy stosować dietę bezglutenową już do końca życia, w przypadku nietolerancji pokarmowych IgG zależnych w ramach leczenia wystarczy czasowa eliminacja szkodliwego produktu z jadłospisu.

Bibliografia:

1. Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto) w: Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017. [dostęp online]
2. Caturegli P., De Remigis A., Rose N.R.: Hashimoto thyroiditis: clinical and diagnostic criteria. Autoimmun Rev. 2014 Apr-May;13(4-5):391-7.
3. Pyzik A. et al.: Immune disorders in Hashimoto's thyroiditis: what do we know so far? J Immunol Res. 2015;2015:979167.
4. Ajjan RA1, Weetman AP2.: The Pathogenesis of Hashimoto's Thyroiditis: Further Developments in our Understanding. Horm Metab Res. 2015 Sep;47(10):702-10.