Alergia na gluten - jak ją zdiagnozować i leczyć?

Wykluczenie glutenu zaleca się w:

• natychmiastowej alergii na gluten,
• nietolerancji glutenu IgG-zależnej,
• celiakii.

Natychmiastowa alergia na gluten

Alergia na gluten dotyczy 10-25% osób z alergiami pokarmowymi. Alergia zależna od przeciwciał IgE charakteryzuje się objawami w ciągu kilku minut do godziny od spożycia alergenu.

Najczęstszymi objawami alergii pokarmowej są:

• biegunka,
• wymioty,
• pokrzywka skórna,
• wodnisty katar,
• skurcz oskrzeli,
• atopowe zapalenie skóry,
• wstrząs anafilaktyczny.

Przebieg alergii na gluten może się różnić w zależności od wieku chorej osoby. U dzieci reakcja alergiczna na gluten powoduje zaostrzenie atopowego zapalenia skóry i jest powodowana przez minimalne ilości glutenu. U dorosłych objawy pojawiają się zwykle po spożyciu ok. 10 g glutenu i są to pokrzywki, obrzęk naczynioruchowy, biegunki lub wstrząs anafilaktyczny, a czasem może występować postać alergii na gluten, w której objawy pojawiają się jedynie przy jednoczesnym wysiłku fizycznym. Dodatkowo sporo dzieci wyrasta z alergii na gluten w ciągu około 2-3 lat, natomiast przy diagnozie w wieku dorosłym alergia bardzo często trwa latami.

IgE-zależną alergię na gluten można zdiagnozować za pomocą:

• testów skórnych,
• próby prowokacyjnej,
• pomiaru stężenia przeciwciał IgE we krwi – zobacz listę badań ❱

Pomiar stężenia przeciwciał IgE we krwi jest coraz powszechniejszą metodą diagnostyczną. Takie badanie można wykonać u każdego - nie wymaga odstawienia leczenia antyalergicznego i nie istnieją przeciwwskazania zdrowotne. Badania alergiczne z krwi wykonywane są w panelach po 21, 28 lub nawet 282 alergeny - umożliwiają jednoczesną analizę wielu alergenów. Jest to istotne ze względu na tendencję do rozwijania się więcej niż jednej alergii pokarmowej. Niektóre z badań dodatkowo podają dokładne białko wywołujące uczulenie pokarmowe, dzięki czemu łatwiej można dostosować leczenie.

Potwierdzenie alergii na pszenicę oznacza stosowanie ścisłej diety bezglutenowej do momentu stwierdzenia poprawy tolerancji.

Alergia na gluten może również mieć mechanizm opóźniony - objawy pojawiają się nawet dobę po spożyciu glutenu i trwają przez kilka dni. Alergia opóźniona zwana jest również nietolerancją pokarmową, która jest zależna od przeciwciał IgG. Wytwarzane są one w nadmiernej ilości przy kontakcie układu immunologicznego z nietolerowanym składnikiem, np. glutenem lub jednym ze zbóż glutenowych. Jeżeli stan ten długo się utrzymuje, dochodzi do wytworzenia przewlekłego stanu zapalnego oraz wystąpienia licznych niespecyficznych objawów.

Objawami opóźnionej alergii na gluten są:

• senność, ciągłe zmęczenie,
• wzdęty brzuch, biegunki, zaparcia,
• bóle głowy,
• zmiany skórne,
• wahania nastroju lub depresja.

Alergie typu opóźnionego często są reakcją jednocześnie na liczne produkty spożywcze. Na szczęście są stanem tymczasowym, który zanika po zastosowaniu odpowiednich działań.

IgG-zależną alergię na gluten można zdiagnozować za pomocą:

• IMMUNOdiagDIETA – zobacz listę badań ❱
• FoodProfil – zobacz listę badań ❱
• Food Detective - sprawdź listę badań ❱

Aby potwierdzić opóźnioną alergię na gluten, należy wykonać odpowiednie badania diagnostyczne. Powyższe testy pokarmowe analizują próbkę krwi pod kątem poziomu immunoglobulin IgG swoistych dla składników pokarmowych. W zależności od tego, jak wysokie jest stężenie przeciwciał, zaleca się inną dietę. W przypadku reakcji słabej lub umiarkowanej stosuje się dietę rotacyjną, w której nietolerowane składniki jada się tylko raz na cztery dni zamiennie z produktami bezpiecznymi, zaś przy reakcji silnej całkowicie eliminuje się te produkty z diety na co najmniej 6 miesięcy.

Zastosowanie właściwej diety w opóźnionej alergii na gluten przyczynia się do osłabienia objawów i zmniejszenie stanu zapalnego w organizmie. Bardzo często dochodzi też do osłabienia lub całkowitego cofnięcia nietolerancji. Opóźniona alergia na gluten jest więc sytuacją przejściową.

Inne wskazania do eliminacji glutenu - celiakia i choroby autoimmunologiczne

Celiakia jest również wskazaniem do eliminacji glutenu, lecz w przeciwieństwie do alergii na gluten natychmiastowej bądź opóźnionej dieta bezglutenowa powinna być restrykcyjnie stosowana przez całe życie, dlatego też zaleca się jej diagnozę równocześnie z badaniami w kierunku alergii na gluten.

W przebiegu tej choroby nawet niewielkie ilości glutenu powodują produkcję przeciwciał przeciwko własnym tkankom (jest to proces autoimmunologiczny) i niszczenie kosmków jelita cienkiego, czego skutkiem będą zaburzenia trawienia i wchłaniania oraz postępujące niedożywienie.

W celiakii pojawiają się charakterystyczne objawy:

• chudnięcie,
• biegunki,
• bóle i wzdęcia brzucha,
• zaburzenia rozwoju i niski wzrost w przypadku dzieci,
• zmiany nastroju,
• objawy niedoborów pokarmowych (np. anemia).

W przypadku ujawnienia się choroby w wieku dorosłym celiakia często ma charakter skąpoobjawowy - objawy są mniej specyficzne i bardziej ogólnoustrojowe, np.:

• ciągłe zmęczenie,
• złe samopoczucie,
• bóle głowy,
• depresja,
• afty w jamie ustnej,
• zmiany skórne.

Celiakia dotyczy ok. 1% populacji i najczęściej ujawnia się we wczesnym dzieciństwie albo trzeciej lub czwartej dekadzie życia, jednak tylko u osób, które mają predyspozycje genetyczne. Bardzo często współistnieje z innymi chorobami z autoagresji, m.in. z chorobą Hashimoto, cukrzycą typu pierwszego, reumatoidalnym zapaleniem stawów. W ich przypadku należy również wykonać diagnostykę celiakii i ewentualnie wyeliminować gluten.

Wrodzoną nietolerancję glutenu można zdiagnozować za pomocą:

• testu genetycznego na celiakię – zobacz listę badań ❱
• testu serologicznego
• badania histopatologicznego jelita cienkiego

Celiakia ujawnia się jedynie u osób mających odpowiednie polimorfizmy genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8, dlatego określenie ich obecności jest konieczne, aby potwierdzić lub wykluczyć możliwość zachorowania. Oprócz badania genetycznego wykonuje się badanie serologiczne, czyli analizę krwi w kierunku obecności przeciwciał przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA), przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG) lub przeciwko deamidowanej gliadynie (DGP lub GAF). Dodatkowo można wykonać badanie histopatologiczne jelita cienkiego, co nie jest konieczne u dzieci ze względu na inwazyjność. Należy pamiętać, że przed diagnostyką celiakii nie wolno eliminować glutenu - powoduje to odbudowę ścian jelit i zmniejszenie stężenia przeciwciał, przez co wynik może być zafałszowany.

Alergia na gluten - jak wygląda dieta bezglutenowa?

Białka glutenowe naturalnie występują w niektórych zbożach - pszenicy (także durum, orkisz, kamut), życie i jęczmieniu. Gluten właśnie odpowiada za właściwą konsystencję ciasta na pieczywo czy makaron. Dieta bez glutenu nie oznacza jednak, że nie będzie tych produktów w diecie, gdyż na rynku występują w tej chwili gotowe produkty bezglutenowe (pieczywo, makarony, ciasta) oraz mieszanki bezglutenowe do samodzielnej produkcji. W czasie diety bezglutenowej istotne jest zwracanie uwagi na skład jadanych produktów, gdyż gluten może być jednym ze składników lub alergenem występującym w śladowych ilościach.

Gluten można znaleźć przede wszystkim w:

• produktach ze zbóż glutenowych, czyli pieczywie, makaronie, pizzy, naleśnikach, ciastach i ciasteczkach oraz w oleju z kiełków pszenicy,
• wędlinach, parówkach,
• przetworach mlecznych,
• gotowych daniach, panierkach do mięs,sosach (np. sojowym, sałatkowych),
• słodyczach,
• przyprawach (głównie mieszankach) i proszku do pieczenia,
• piwie i kawie zbożowej,
• lekach,
• komunikanty w kościele.

Wśród naturalnie bezglutenowych produktów są: ryż, ziemniaki, kukurydza, proso, gryka, amarantus, tapioka, maniok, sago, sorgo, nasiona roślin strączkowych, orzechy, warzywa, owoce, nabiał i mięso. Do tej grupy można zaliczyć również owies, który należy wybierać certyfikowany ze względu na częste zanieczyszczenie glutenem.

W przypadku niepewnych produktów konieczne jest albo samodzielne przygotowywanie potraw z produktów znanego pochodzenia lub wybieranie wyłącznie oznaczonych jako bezglutenowe, czyli mających znak Przekreślonego Kłosa nadany przez Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej lub podobną organizację z innego kraju. W diecie bezglutenowej pomocne są produkty bezglutenowe, które są łatwo dostępne na naszym rynku, oraz coraz liczniejsze lokale certyfikowane. Dzięki temu możliwe jest jedzenie poza domem i bezpieczne podróżowanie, co jest niezwykle istotne dla osób z alergią na gluten lub celiakią.

Przeczytaj, czy warto wykonać testy na nietolerancję glutenu ❱

Czas trwania diety bezglutenowej zależy od przyczyny chorobowej - w nietolerancji IgG-zależnej jest to około 6 miesięcy, w natychmiastowej alergii na gluten co najmniej 2-3 lata, a w celiakii całe życie. Wykonanie odpowiednich testów na alergie pokarmowe i diagnostyki genetycznej oraz ścisłe stosowanie się do zaleceń diety bezglutenowej jest kluczowe dla uniknięcia dolegliwości i przyszłych konsekwencji zdrowotnych.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Bibliografia:

1. Elli L. et al.: Diagnosis of gluten related disorders: Celiac disease, wheat allergy and non-celiac gluten sensitivity. World J Gastroenterol. 2015 Jun 21;21(23):7110-9.
2. Hozyasz K.: Choroba trzewna - obraz kliniczny, diagnostyka serologiczna. Medycyna Rodzinna 1/2000, s. 25-31.
3. Human Nutrition, edited by Catherine Geissler, Hilary Powers, Elsevier 2011.