Objawy nietolerancji glutenu

Nietolerancja glutenu - na czym polega to schorzenie?

U osób chorych na nietolerancję glutenu, spożywanie produktów zawierających to roślinne białko przyczynia się do występowania różnorodnych dolegliwości. Gluten znajduje się w ziarnach zbóż (takich jak pszenica, jęczmień czy żyto), a więc i w produktach pokarmowych z nich wykonanych.

Wyróżnia się dwa rodzaje nietolerancji glutenu:

• schorzenie zależne od przeciwciał klasy IgG,
• chorobę autoimmunologiczną o podłożu genetycznym (nazwaną celiakią).

Celiakia, czyli trwała nietolerancja glutenu występuje w Polsce z częstością 1:100, jednak szacuje się, że znaczna część wszystkich przypadków nie jest prawidłowo diagnozowana. Choroba ta może wystąpić w dowolnym wieku, jednak najczęściej wykrywana jest pomiędzy trzydziestym a pięćdziesiątym rokiem życia. U kobiet rozwija się dwa razy częściej niż u płci męskiej. Przyczyny celiakii nie są jeszcze dokładnie znane - specjaliści wskazują jednak, że zasadniczą rolę w rozwoju choroby odgrywają predyspozycje genetyczne.

Bodźcem do ujawnienia się celiakii są czynniki takie jak:

• długotrwały stres,
• infekcje,
• ciąża,
• okres dojrzewania,
• menopauza.

U osób cierpiących na celiakię, gluten powoduje zanikanie kosmków jelitowych, czyli struktur odpowiedzialnych za wchłanianie składników pokarmowych. Skutkuje to upośledzeniem procesów wchłaniania, czego konsekwencją jest z kolei złe samopoczucie i występowanie uciążliwych dolegliwości. Jedyną skuteczną metodą leczenia celiakii jest wyeliminowanie z jadłospisu wszystkich produktów zawierających gluten - stosowanie diety bezglutenowej jest konieczne już do końca życia.

Nietolerancja glutenu IgG-zależna jest natomiast schorzeniem odwracalnym.

Wśród przyczyn występowania IgG-zależnej nietolerancji glutenu zalicza się między innymi:

• długotrwałe przyjmowanie niektórych leków (takich jak antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne czy inhibitory pompy protonowej),
• przewlekły stres,
• ostre infekcje wirusowe i bakteryjne,
• choroby nowotworowe i autoimmunologiczne,
• stosowanie radioterapii lub chemioterapii.

W przebiegu nietolerancji glutenu zależnej od IgG układ odpornościowy produkuje nadmiernie immunoglobuliny IgG specyficzne dla glutenu, co prowadzi do występowania różnych objawów. Schorzenie to, podobnie jak celiakia, może pojawić się w dowolnym momencie życia - jest częste zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych.

Leczenie IgG-zależnej nietolerancji polega najczęściej na czasowej eliminacji glutenu z diety, co skutkuje całkowitym cofnięciem się nietolerancji lub znacznym jej osłabieniem, a tym samym ustąpieniem objawów, poprawą samopoczucia i jakości życia.

Jakie są objawy trwałej nietolerancji glutenu (celiakii)?

Wyróżnia się trzy postacie choroby trzewnej - postać pełnoobjawową, skąpoobjawową, a także postać utajoną. W zależności od rodzaju występującej choroby, u pacjenta obecne są inne symptomy. Klasyczną, najłatwiejszą do wykrycia postacią celiakii jest ta pełnoobjawowa.

W przebiegu klasycznej celiakii pojawiają się takie objawy jak:

• utrata masy ciała,
• bóle brzucha,
• biegunki i zaparcia (mogą występować naprzemiennie),
• zaburzenia rozwoju u dzieci, np. nadpobudliwość czy niski wzrost.

Znacznie częściej występuje jednak skąpoobjawowa postać celiakii - ze względu na różne niespecyficzne objawy, jej diagnostyka jest zdecydowanie trudniejsza.

Do symptomów obecnych u chorego w przebiegu celiakii skąpoobjawowej zalicza się:

• migreny,
• bóle kości i stawów,
• przewlekłe zmęczenie,
• zmiany skórne,
• zaburzenia miesiączkowania i płodności,
• zanik szkliwa zębowego,
• drętwienie kończyn,
• nagłe zmiany nastroju,
• stany depresyjne.

W przypadku utajonej postaci trwałej nietolerancji glutenu nie występują natomiast żadne objawy ani zmiany w jelicie cienkim, jednak we krwi pacjenta znajdują się przeciwciała charakterystyczne dla celiakii - postać utajona choroby często przekształca się w pełnoobjawową lub skąpoobjawową wersję.

Niewykryta i nieleczona celiakia skutkuje takimi powikłaniami jak:

• przedwczesna menopauza,
• samoistne poronienia,
• osteoporoza,
• zaburzenia psychiczne,
• zaburzenia neurologiczne (polineuropatia, padaczka),
• nowotwory złośliwe jelita cienkiego i innych części przewodu pokarmowego.

Dolegliwości występujące w przebiegu nietolerancji glutenu IgG zależnej również są bardzo różne, mogą dotyczyć układu pokarmowego lub być bezpośrednio z nim niezwiązane.

Wśród objawów IgG-zależnej nietolerancji glutenu wymienia się:

• wzdęcia, biegunki, zaparcia, mdłości, uczucie pełności,
• przewlekłe zmęczenie, ogólne osłabienie,
• migrenowe bóle głowy,
• bóle stawów i mięśni,
• trądzik i inne zmiany skórne,
• problemy z zasypianiem,
• zaburzenia widzenia,
• zmiany zachowania.

Dolegliwości te występują po upływie 24 godzin (zwykle do 96 godzin) od spożycia produktu z glutenem. Nieleczone IgG zależne nietolerancje pokarmowe zwiększają ryzyko otyłości, cukrzycy, przewlekłego niedożywienia czy niedokrwistości.

Prawidłowe wykrycie i leczenie występującej nietolerancji pokarmowej ma ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu - dostępnych jest kilka metod pozwalających na prawidłowe zdiagnozowanie problemu.

Diagnostyka trwałej nietolerancji glutenu

• testy serologiczne – zobacz badanie ❱
• biopsja błony śluzowej jelita cienkiego i badanie histopatologiczne
• badanie genetyczne – zobacz badanie ❱

Testy serologiczne polegają na pomiarze we krwi stężenia przeciwciał charakterystycznych dla celiakii - są to przeciwciała EmA, DGP oraz tTG. Ich obecność potwierdza celiakię niemal jednoznacznie, ich brak natomiast nie wyklucza choroby (niektóre osoby chore nie wytwarzają takich przeciwciał).

Biopsja błony śluzowej jelita cienkiego opiera się natomiast na pobraniu od pacjenta kilku niewielkich fragmentów tej błony śluzowej i ich mikroskopowej analizie pod kątem obecności charakterystycznych dla celiakii zmian - zaniku kosmków jelitowych, dużej ilości limfocytów śródnabłonkowych oraz przerostu krypt jelitowych.

Test genetyczny na celiakię z kolei polega na sprawdzeniu, czy w DNA pacjenta znajdują się geny celiakii, czyli warianty genetyczne HLA-DQ2 i HLA-DQ8, które predysponują do rozwoju trwałej nietolerancji glutenu. Warianty te znajdują się w DNA 96% wszystkich pacjentów z celiakią, jednak u 30% osób z takimi wariantami objawy choroby nie pojawiają się. Badanie genetyczne wystarczy wykonać jednorazowo w dowolnym momencie życia, ponieważ nasz materiał genetyczny nigdy się nie zmienia - nie ma też żadnych przeciwwskazań do ich przeprowadzenia (nie są zależne od aktualnego stanu zdrowia, sposobu odżywiania czy stosowanych leków). Badania genetyczne pod kątem celiakii wskazane są szczególnie dla tych osób, u których choroba ta jest podejrzewana (zwłaszcza, gdy wyniki innych badań nie są jednoznaczne) oraz dla osób z grupy podwyższonego ryzyka zachorowania.

Diagnostyka IgG-zależnej nietolerancji glutenu

• test IMMUNOdiagDIETA - zobacz listę badań ❱
• test FoodProfil - zobacz listę badań ❱
• test Food Detective - zobacz listę badań ❱

Nietolerancję glutenu IgG zależną wykrywa się natomiast przy pomocy badań na nietolerancję z krwi, polegających na pomiarze w niej poziomu przeciwciał IgG swoistych właśnie dla glutenu. Takim testem jest IMMUNOdiagDIETA - do jego wykonania konieczna jest tylko niewielka próbka krwi osoby badanej. Badanie IMMUNOdiagDIETA nie wykrywa tylko występującej nietolerancji glutenu, ale także nietolerancji wielu innych produktów spożywczych z różnych grup pokarmowych. Raport z badania obejmuje dokładne ilościowe oznaczenie przeciwciał oraz indywidualne zalecenia żywieniowe. Podwyższony poziom przeciwciał IgG świadczy o toczącym się procesie chorobowym.

Bibliografia:

1. Elli L. et al.: Diagnosis of gluten related disorders: Celiac disease, wheat allergy and non-celiac gluten sensitivity. World J Gastroenterol. 2015 Jun 21;21(23):7110-9.
2. Hozyasz K.: Choroba trzewna - obraz kliniczny, diagnostyka serologiczna. Medycyna Rodzinna 1/2000, s. 25-31.
3. Human Nutrition, edited by Catherine Geissler, Hilary Powers, Elsevier 2011.