Alergia pokarmowa - objawy, przyczyny, badania, leczenie

Alergia pokarmowa - objawy reakcji natychmiastowej

Natychmiastowa alergia pokarmowa nigdy nie rozwija się po jednorazowym kontakcie z alergenem ani nie można mieć alergii na produkt, którego się nigdy nie spożywało. Dopiero w kolejnym kontakcie układu immunologicznego z alergenem może dojść do patologicznej reakcji, czyli nadprodukcji przeciwciał IgE oraz wydzielenia mediatorów reakcji alergicznej (np. histaminy), co prowadzi do ujawnienia się objawów alergicznych.

Objawy alergii pokarmowej będą zależeć od ilości spożytego alergenu, stopnia odpowiedzi immunologicznej i ilości wytworzonych mediatorów. U dzieci objawy zazwyczaj pojawiają się po śladowych ilościach alergenu, zaś u dorosłych bardzo często potrzebne jest około 10 g uczulającego białka (chociaż nie jest to regułą) lub objawy mogą pojawić się, gdy spożyciu alergenu towarzyszy intensywna aktywność fizyczna. Zawsze w alergiach IgE-zależnych objawy będą pojawiać się natychmiastowo, czyli w ciągu od kilku minut do kilku godzin od spożycia pokarmu, który stanowi alergen.

Charakterystyczne objawy w alergii pokarmowej IgE-zależnej to:

• dolegliwości pokarmowe - wymioty, biegunki, zgaga, zaparcia, odbijanie, mdłości, wzdęcia brzucha, bóle brzucha (w tym kolki),
• zespół alergii jamy ustnej - pieczenie i szczypanie w obrębie jamy ustnej, obrzęk warg,
• atopowe zapalenie skóry,
• alergiczny nieżyt nosa,
• alergiczne zapalenie spojówek (pieczenie i łzawienie oczu) wraz z typowymi workami pod oczami,
• atak astmy oskrzelowej,
• zaburzenia ciśnienia krwi,
• wstrząs anafilaktyczny.

Ostatni objaw jest o tyle groźny, gdyż bez natychmiastowej pomocy medycznej (iniekcja adrenaliny) może dojść do zgonu. Objawy anafilaksji pojawiają się zazwyczaj po dwóch godzinach od przyjęcia alergenu (czas potrzebny na przedostanie się do krążenia).

Anafilaksja objawia się:

• opuchniętą skórą (również opuchlizną powiek),
• katarem,
• swędzeniem i rumieniem skóry,
• skróconym świszczącym oddechem, chrypką, kaszlem,
• przyspieszoną pracą serca,
• bardzo niskim ciśnieniem,
• bólem głowy i brzucha,
• wymiotami i biegunką,
• zaburzeniami rytmu, zawału i nagłego wstrzymania pracy serca (głównie u osób z chorobami serca).

Alergia pokarmowa - co może wywołać objawy?

Alergenami nazywane są białka pochodzące z różnych gatunków zwierząt, roślin czy grzybów, które po wniknięciu do organizmu wywołują reakcję uczuleniową. O alergenach pokarmowych mówi się, jeżeli dostały się one przez przewód pokarmowy - wymienia się także alergeny wziewne (przez układ oddechowy) i kontaktowe (przez skórę).

Natychmiastowe alergie pokarmowe zazwyczaj wiążą się z uczuleniem na grupę najczęstszych alergenów, chociaż w rzadkich przypadkach mogą wystąpić objawy po spożyciu innych pokarmów.

Objawy natychmiastowe w alergii pokarmowej najczęściej powodowane są spożyciem:

• mleka krowiego,
• pszenicy (przeczytaj o nietolerancji pszenicy i alergii na gluten),
• jaj,
• soi,
• ryb,
• owoców morza,
• orzeszków arachidowych,
• orzechów.

Trochę rzadziej obserwuje się objawy uczuleniowe po selerze, pomidorze, kiwi, mango, bananach, kakao, soczewicy, łubinie, groszku, słoneczniku, sezamie, miodzie pszczelin oraz przyprawach takich jak curry, anyż, kolendra, gorczyca i pieprz. Większość osób z alergią pokarmową IgE-zależną reaguje niewielką ilość alergenów (czasem tylko na jeden).

Układ immunologiczny nie jest jednak nieomylny i w określonych sytuacjach może wywołać objawy po kontakcie z innym alergenem niż ten, na który jest uczulony. Dzieje się tak, jeśli dwa alergeny posiadają kompatybilną budowę chemiczną w przynajmniej 70%. Dochodzi wówczas do tzw. reakcji krzyżowej, które mogą zachodzić nie tylko w zakresie alergii pokarmowych, ale również pomiędzy alergenami pokarmowymi i wziewnymi lub kontaktowymi.

Do częstych reakcji krzyżowych należą:

• roztocza ze skorupiakami (przeczytaj o alergii na roztocza),
• pyłki brzozy z jabłkiem lub selerem (np. reakcja na jabłka, gdy pylą brzozy),
• lateks z cytrusami,
• mleko krowie z mlekiem innych ssaków (przeczytaj o alergii na mleko),
• sierść kota z wieprzowiną (przeczytaj o alergii na kota),
• zarodniki grzybów z serami pleśniowymi,
• pszenica z innymi zbożami glutenowymi,
• jaja kurze z jajami innych gatunków, a także mięsem drobiowym lub pierzem ptaków.

Alergia pokarmowa - określone objawy a badania diagnostyczne

Wybór odpowiednich testów alergicznych zależeć powinna przede wszystkim od występujących objawów. Jeżeli objawy są nasilone i pojawiają się szybko, należy diagnozować alergie pokarmowe IgE-zależne - chociaż anafilaksja wyklucza niektóre metody. W przypadku objawów opóźnionych i przewlekłych diagnozuje się inne rodzaje nietolerancji.

Sprawdź cenę testów pokarmowych ❱

W diagnostyce natychmiastowych alergii pokarmowych stosowanych jest kilka podstawowych metod:

• testy skórne punktowe
• testy alergiczne z krwi
• • test w panelu pokarmowym w kierunku 21 najczęstszych alergenów pokarmowych,
  • test w panelu pediatrycznym w kierunku 28 najczęstszych alergii u dzieci (w tym 15 pokarmowych),
  • test w panelu atopowym w kierunku 30 najczęstszych alergii u osób z atopią (w tym 17 pokarmowych),
  • test ISAC w kierunku 50 ekstraktów alergenowych i 112 alergenów molekularnych,
  • test ALEX w kierunku 282 ekstraktów alergenowych i alergenów molekularnych,
  • test ALEX z konsultacją telefoniczną w kierunku 282 ekstraktów alergenowych i alergenów molekularnych.
• próby eliminacyjne
• próby prowokacyjne

Najczęściej wykonuje się punktowe testy skórne, które polegają na umieszczeniu roztworów alergenów na skórze i wykonaniu w tym miejscu nakłucia - obecność bąbla z rumieniem oznacza uczulenie na dany produkt. Testów skórnych nie wykonuje się jednak po wystąpieniu wstrząsu anafilaktycznego.

Wykonuje się także pomiary stężenia przeciwciał IgE dla alergenów z konkretnych paneli pokarmowych. Przy tym badaniu nie obserwuje się żadnych nieprzyjemnych dolegliwości, a dodatkowym plusem jest fakt, że nie wymagają odstawienia stosowanych już leków, które pozwalają zredukować nieprzyjemne objawy alergii. Testy z krwi są sposobem na przebadanie jednocześnie wielu alergenów, co przyspiesza prawidłową diagnozę, a dodatkowo przy zastosowaniu technologii molekularnej możliwe jest dokładne określenie cząsteczek białkowych odpowiadających za uczulenie oraz ryzyka wystąpienia u chorego alergii krzyżowej.

Diagnostyka może także wiązać się z eliminacją podejrzewanych produktów z diety na co najmniej dwa tygodnie - zanik objawów świadczy o uczuleniu na ten produkt. Próba eliminacyjna jednak może wiązać się z dużą ilością niepotrzebnych prób.

W niektórych przypadkach alergolodzy zalecają próby prowokacyjne, które są najbardziej inwazyjne, przez co wykonuje się je w warunkach hospitalizacji. W tym badaniu po czasowej eliminacji prawdopodobnych alergenów podaje się pacjentowi kapsułki ze zwiększającymi się dawkami alergenu oraz placebo w celu obserwacji objawów. Ta próba pozwala wykluczyć ewentualne objawy wynikające z tzw. efektu placebo.

Alergia pokarmowa - sposoby leczenia

Sposób leczenie alergii pokarmowej jest uzależniony od rodzaju reakcji:

• Alergie opóźnione zwykle ustępują w ciągu 6-12 miesięcy stosowania leczenia.
• Alergie natychmiastowe mogą zaniknąć po 2-3 latach diety eliminacyjnej - w wielu jednak przypadkach utrzymują się przez całe życie.
  
  • Zanik odpowiedzi uczuleniowej w alergii natychmiastowej jest charakterystyczny głównie dla dzieci. Z alergii na białko mleka krowiego i jaja wyrasta nawet 80-90% dzieci, a na orzeszki ziemne 20%.
  • U dorosłych natomiast objawy utrzymują się zwykle przez całe życie.

Alergen potwierdzony testami na alergie pokarmowe należy całkowicie usunąć z diety na minimum 2-3 lata. W większości przypadków konieczne jest wykluczenie produktów, które mogą zawierać nawet śladowe ilości alergenu, jednak zależy to w głównej mierze od indywidualnej tolerancji. Po tym czasie można wykonać ponowne badania lub wprowadzić pokarm i obserwować objawy.

W alergiach pokarmowych dietoterapia może być wspomagana farmakoterapią (antyhistaminiki, kortykosteroidy, adrenalina) oraz immunoterapią swoistą.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Aktualizacja: 2018-11-09

Bibliografia:

1. Bochenek A.: Alergia pokarmowa. Nowa Medycyna 10/1999.
2. Human Nutrition, edited by Catherine Geissler, Hilary Powers, Elsevier 2011.
3. Sicherer S.H., Sampson H.A. Food allergy: Epidemiology, pathogenesis, diagnosis, and treatment. J Allergy Clin Immunol. 2014 Feb;133(2):291-307; quiz 308.
4. Turnbull J.L., Adams H.N., Gorard D.A.: Review article: the diagnosis and management of food allergy and food intolerances. Aliment Pharmacol Ther. 2015 Jan;41(1):3-25.
5. Wagner A.: Znaczenie determinant węglowodanowych (CCD) w diagnostyce alergii krzyżowej. Alergia, 2013, 3: 36-38.

Aktualizacja: 2023-08-07