Testy alergiczne - jak zdiagnozować przyczynę alergii?

Jakie testy alergiczne można wykonać?

• testy skórne punktowe
• testy alergiczne z krwi – zobacz listę ❱
• próby eliminacyjne
• próby prowokacyjne
• testy płatkowe
• test aktywacji bazofilów

Alergia - Czym jest? Co ją powoduje?

Alergie są nieprawidłowymi odpowiedziami układu immunologicznego na alergeny, czyli np. białka pochodzenia zewnętrznego, które dostały się do krwioobiegu. Reakcja układu immunologicznego na alergeny skutkuje szeregiem nieprzyjemnych lub nawet niebezpiecznych dolegliwości oraz chorobami alergicznymi.

W ostatnich latach zaobserwowano wzrost chorób o podłożu alergicznym - astmy, alergicznego nieżytu nosa i atopowego zapalenia skóry. W badaniach z lat 2006-2008 stwierdzono obecność różnych chorób alergicznych u 30-40% Polaków - dominującą chorobą był alergiczny nieżyt nosa (22-25% populacji). Natomiast 17,3% Europejczyków określiło, że ma alergię pokarmową.

Drogi przedostawania się alergenów do organizmu:

• droga pokarmowa (głównie pokarmy i leki),
• droga wziewna (np. pyłki, sierść, zarodniki),
• poprzez kontakt (np. substancje chemiczne, kosmetyki),
• poprzez iniekcje (np. jad owadów, niektóre leki).

Droga, jaką alergeny przedostały się do organizmu, w pewnym stopniu decyduje o typie alergii.

Alergie można podzielić na następujące typy:

• alergia pokarmowa,
• alergia wziewna,
• alergia kontaktowa,
• alergia na jad owadów,
• alergia na leki.

Aby doszło do uczulenia określonym białkiem pokarmowym, układ immunologiczny musi być na niego eksponowany minimum raz w przeszłości. Organizm podatny na choroby alergiczne odpowiada na alergen zwiększoną produkcją przeciwciał IgE. Dopiero przy kolejnym kontakcie z określonym produktem zostanie zainicjowany proces alergiczny, którego efektem będzie wydzielenie histaminy (mediatora reakcji alergicznej) i ujawnienia się objawów.

Alergeny mogą być pochodzić od zwierząt, roślin, grzybów, pleśni, bakterii, ale mogą również powstawać na drodze syntetycznej (np. leki).

Najczęściej diagnozowanymi alergenami pokarmowymi są:

• mleko krowie (przeczytaj o alergii na mleko),
• jaja,
• pszenica (alergia na gluten),
• soja,
• orzeszki arachidowe,
• orzechy drzew,
• ryby i owoce morza.

85% alergii w dzieciństwie związanych jest z mlekiem krowim, jajami, orzeszkami ziemnymi, soją, orzechami, owocami morza i pszenicą. W przypadku dorosłych dominuje alergia na orzeszki ziemne, orzechy drzew i owoce morza.

Dość często obserwowane są alergie na następujące alergeny pozapokarmowe:

• leki, np. penicylinę, salicylany,
• jady owadów, np. pszczół, os, komarów,
• zarodniki pleśni i grzybów,
• metale, np. nikiel, który występuje również w produktach spożywczych oraz w wodzie wodociągowej,
• pyłki roślin, np. traw, bylicy, pokrzywy, leszczyny, olszy, brzozy, wierzby,
• alergeny zwierząt, np. sierść kota (alergia na kota) lub psa, wełna, roztocza (alergia na roztocza), pióra ptaków,
• drewno i lateks.

Reakcja na alergeny krzyżowe

U niektórych chorych na alergie możliwe jest wystąpienie alergii krzyżowej. Do takiej sytuacji dochodzi, gdy układ immunologiczny reaguje na białka o zbliżonej w min. 70% budowie aminokwasowej. Wówczas osoba uczulona np. na pyłki brzozy może odczuć objawy po spożyciu selera czy jabłka szczególnie w okresie pylenia brzozy. Podobnych powiązać zaobserwowano wiele, jednak dotyczą one niewielkiej ilości alergików. W powstawaniu alergii krzyżowych znaczenie mogą mieć tzw. determinanty węglowodanowe (CCD).

Jak zdiagnozować alergie? - Testy alergiczne skórne

Najpowszechniejsze w diagnostyce alergii są testy skórne punktowe. Badanie to wykonuje się zazwyczaj w poradni alergicznej. Wymagane jest w tym wypadku odstawienie leków antyhistaminowych na 2 tygodnie przed badaniem.

Na obu przedramionach pacjenta nakładane są krople standaryzowanych roztworów alergenów (zwykle około 20), roztwór histaminy jako kontrola dodatnia i sól jako kontrola ujemna. Następnie w każdym z nałożonych roztworów zostaje wykonane nakłucie za pomocą jednorazowego lancetu, który jest wymieniany pomiędzy każdym nakłuciem, aby nie przenosić alergenów. Wynik odczytywany jest po 20 minutach, podczas których pacjent musi uważać, aby alergeny się nie przemieściły. W miejscu nałożenia histaminy powinien pojawić się bąbel wraz z rumieniem, zaś w miejscu soli fizjologicznej nie powinny pojawić się jakiekolwiek zmiany. Uczulenie na dany alergen stwierdzane jest, jeżeli rumień będzie miał średnicę taką samą lub większą niż w kontroli z histaminą.

Jak zdiagnozować alergie? - Testy alergiczne z krwi

W diagnostyce coraz większe zastosowanie mają testy alergiczne z krwi opierające się na pomiarze przeciwciał IgE swoistych dla konkretnych alergenów. Tego typu testy polegają na pobraniu niewielkiej ilości krwi żylnej w placówce medycznej - analiza przeprowadzana jest w specjalistycznym laboratorium diagnostycznym.

W ramach badań krwi można wykonać następujące testy alergiczne:

• Testy alergiczne z krwi w panelu pokarmowym – sprawdź badanie ❱
• Testy alergiczne z krwi w panelu pediatrycznym – sprawdź badanie ❱
• Testy alergiczne z krwi w panelu atopowym – sprawdź badanie ❱
• Testy alergiczne z krwi w panelu oddechowym – sprawdź badanie ❱
• Testy molekularne ALEX – sprawdź badanie ❱
• Testy molekularne ISAC – sprawdź badanie ❱

Testy na alergie z krwi w panelach pokarmowych, oddechowych i pediatrycznych wykorzystują metodę immunoenzymatyczną, która pozwala na przeanalizowanie stężenia przeciwciał IgE w kierunku określonych alergenów. Panel pokarmowy bada 21 najczęstszych alergenów pokarmowych oraz skłonność do występowania alergii krzyżowych. Panel pediatryczny skierowany jest w kierunku 28 najczęstszych alergenów u dzieci, w tym alergenów pokarmowych i wziewnych (naskórek zwierząt, pyłki roślin, roztocza, zarodniki pleśni). Badanie na alergie wziewne analizuje stężenie IgE swoistych dla pyłków drzew, traw i chwastów, naskórka zwierząt (koni, kotów, psów), roztoczy kurzu domowego, a także zarodników pleśni.

Testy alergiczne z krwi - badania molekularne

W ramach testów alergicznych z krwi pojawiły się również badania molekularne takie jak test ALEX. W jego zakresie jest nie tylko analiza stężenia IgE swoistych dla 156 alergenów, ale również diagnostyka w kierunku 126 komponentów molekularnych alergenów. Jednocześnie analizuje się możliwość uczulenia na jad owadów, sierść zwierząt, mikroorganizmy i zarodniki pleśni, pokarmy, rośliny i pyłki roślin.

Test molekularny ALEX umożliwia:

• dokładne określenie, które białko powoduje alergię.
• stworzenie indywidualnego profilu immunologicznego alergii pacjenta,
• zbadanie krzyżowych alergii,
• ustalenie precyzyjnej diagnozy,
• dostosowanie zaleceń terapeutycznych (szczególnie w immunoterapii) i dietetycznych.

Metoda ta jest niezwykle czuła i swoista, więc uzyskany wynik jest dokładny i wiarygodny.

Testy alergiczne z krwi - zalety:

• ich wykonanie jest proste i wygodne,
• możliwe jest wykonanie bez zlecenia lekarskiego,
• są bezpieczne dla osób po wstrząsie anafilaktycznym,
• nie ma potrzeby odstawiania leków antyhistaminowych,
• brak jest przeciwwskazań do tych testów,
• przeprowadzana jest analiza jednocześnie wielu alergenów.

Jak zdiagnozować alergie? - Testy alergiczne kontaktowe

W przypadku objawów skórnych często wykorzystywane są testy płatkowe. Na plecy przykleja się specjalny plaster zawierający alergeny, który nosi się przez 2-3 dni, a następnie ocenia się rodzaj zmian, które się pojawiły. Testy płatkowe ukierunkowane są na alergeny kontaktowe znajdujące się m.in. w kosmetykach.

Jak zdiagnozować alergie? - Test aktywacji bazofilów

Test aktywacji bazofilów podobnie jak analiza przeciwciał IgE jest badaniem in vitro, czyli wymaga pobrania próbki krwi, która analizowana jest w warunkach laboratoryjnych. Test ten przeprowadzany w celu oceny reakcji alergicznej na różne typy alergenów. W badaniu tym ocenia się aktywację bazofili w kontakcie z alergenem, a także ekspresję specyficznych markerów (głównie CD63). Test aktywacji bazofilów wykorzystuje się w diagnozie pokrzywki, alergii na pokarmy, leki czy jady owadów. Jego zaletą jest dokładne zidentyfikowanie alergenów, co umożliwia dostosowanie immunoterapii swoistej. Jest to jednak badanie dość drogie i trudno dostępne.

Jak zdiagnozować alergie? - Testy alergiczne eliminacyjne

Próby eliminacyjne są metodą diagnostyczną stosowaną głównie w alergiach pokarmowych. Takie badanie pokarmowe polega na wykluczeniu z diety na okres minimum 2 tygodni podejrzanego pokarmu. W tym czasie należy obserwować symptomy. Jeżeli dolegliwości zniknęły, można uznać, że dany produkt jest przyczyną. Próby eliminacyjne pozwalają na przebadanie niewielkiej ilości alergenów i są dość czasochłonne. Jest to jednak najtańsza metoda diagnostyczna, chociaż warto ją uzupełnić innymi testami.

Jak zdiagnozować alergie? - Testy alergiczne prowokacyjne

Próby prowokacyjne podwójnie zaślepione z zastosowaniem placebo uznawane są za najbardziej wiarygodne testy alergiczne, jednakże są one znacznie wymagające. W ramach próby prowokacyjnej możliwe jest ocena alergii tylko na jeden alergen i występuje znaczne ryzyko pojawienia się objawów, w tym groźnego wstrząsu anafilaktycznego. Badania te przeprowadzane są w warunkach hospitalizacyjnych pod stałą opieką personelu medycznego.

Pojawienie się objawów po podaniu alergenu w postaci niewidocznej dla pacjenta wskazuje nie tylko na uczulenie na alergen, ale również na reakcję alergiczną w stosunku do niego.

Próby prowokacyjne są przeciwwskazane, jeżeli w przeszłości wystąpiła anafilaksja, wystąpiły objawy toksycznej nekrolizy naskórka oraz ciężkich zespołów polekowych.

Przeczytaj również o:

• Diecie na podstawie badania krwi
• Jakie badania wykonać do dietetyka
• Jakie badania wykonać przed odchudzaniem
  
• Jak wygląda pierwsza wizyta u dietetyka
  
• Na czym polega leczenie zespołu jelita drażliwego

Kto powinien wykonać testy alergiczne w kierunku alergii IgE-zależnej?

• osoby z objawami typowymi dla alergii IgE-zależnej,
• osoby z wcześniejszym potwierdzeniem innych alergii,
• osoby ze zdiagnozowanymi chorobami na podłożu alergicznym.

Do objawów alergii IgE-zależnej należą:

• pokarmowe: mdłości, zgaga, bóle brzucha, wymioty i biegunka,
• skórne: opuchlizna, świąd, rumień, pokrzywka, wysypka, obrzęk naczynioruchowy,
• oddechowe: nasilony katar, zatkanie nosa, chrypka i kaszel, obrzęk krtani, duszność, ucisk w klatce piersiowej,
• pieczenie i łzawienie oczu,
• zespół alergii jamy ustnej (oral allergy syndrome - OAS): obrzęk warg, pieczenie i szczypanie w obrębie jamy ustnej,
• bóle głowy,
• anafilaksja,
• nasilenie objawów choroby alergicznej.

Wstrząs anafilaktyczny jest stanem zagrożenia zdrowia, kiedy dochodzi do pojawienia się licznych objawów reakcji alergicznych wraz z przyspieszoną pracą serca i spadkiem ciśnienia tętniczego krwi oraz zaburzeń rytmu serca, co może skutkować zatrzymaniem rytmu serca i zgonem.

Objawy alergiczne pojawiają się zazwyczaj natychmiast lub w ciągu dwóch godzin po kontakcie z alergenem. W przypadku niektórych osób dorosłych możliwe jest pojawienie się objawów alergii pokarmowej w kilka godzin po spożyciu w trakcie nasilonej aktywności fizycznej (tzw. alergia indukowana wysiłkiem). Wstrząs anafilaktyczny jest późnym objawem (po 1-2 godzinach), ponieważ dochodzi do niego po przedostaniu się alergenu do krwioobiegu.

Możliwe jest występowanie następujących chorób alergicznych:

• atopowe zapalenie skóry,
• pokrzywka skórna,
• kontaktowe zapalenie skóry,
• astma oskrzelowa,
• alergiczny nieżyt nosa,
• alergiczne zapalenie spojówek.

Co zyskasz dzięki zrobieniu testu alergicznego?

• Znajomość alergenów, które powodują objawy alergii i których należy ich unikać.
• Możliwość dostosowania diety pod kątem alergii pokarmowych.
• Dobranie celowanej immunoterapii w celu poprawy tolerancji.
• Dostosowanie leczenia objawowego (leki antyhistaminowe, kortykosteroidy, adrenalina).
• Prewencja zachorowania lub zaostrzenia przewlekłych chorób alergicznych.
• Poczucie bezpieczeństwa - wiadomo, czego unikać, aby niebezpieczne objawy się nie pojawiły.

Bibliografia:

1. M. Jarosz, J. Dzieniszewski (red.). Alergie pokarmowe. PZWL. Warszawa, 2005.
2. Turnbull J.L., Adams H.N., Gorard D.A.: Review article: the diagnosis and management of food allergy and food intolerances. Aliment Pharmacol Ther. 2015 Jan;41(1):3-25.
3. Wagner A.: Znaczenie determinant węglowodanowych (CCD) w diagnostyce alergii krzyżowej. Alergia, 2013, 3: 36-38.
4. Bochenek A.: Alergia pokarmowa. Nowa Medycyna 10/1999.
5. Sicherer S.H., Sampson H.A. Food allergy: Epidemiology, pathogenesis, diagnosis, and treatment. J Allergy Clin Immunol. 2014 Feb;133(2):291-307; quiz 308.
6. Human Nutrition, edited by Catherine Geissler, Hilary Powers, Elsevier 2011.
7. Chinthrajah R.S.: Diagnosis of Food Allergy. Pediatr Clin North Am. 2015 Dec;62(6):1393-408.
8. Balińska-Miśkiewicz W.: Molecular diagnosis of food allergy--do we know more? Postępy Hig Med Dosw (Online). 2014 Jun 9;68:754-67.
9. Hoffmann-Sommergruber K., Pfeifer S., Bublin M.: Applications of Molecular Diagnostic Testing in Food Allergy. Curr Allergy Asthma Rep. 2015 Sep;15(9):56.
10. Czarnobilska E, Gregorius A, Porębski G, Śpiewak R, Sacha M. Korzyści z wykonywania testu aktywacji bazofilów w kwalifikacji do immunoterapii swoistej w alergii wziewnej. Przegl Lek 2012; 69 (12): 1249-1253.