Senność w ciągu dnia - co może być przyczyną?

Senność w ciągu dnia - nieprawidłowa higiena snu

Dzisiejszy tryb życia bardzo często narzuca konieczność pracy po godzinach, zarywanie nocy. W ciągu tygodnia wiele osób kładzie się bardzo późno, a wstaje wcześnie, za to w weekend wysypia się do południa. Do tego dochodzą silne bodźce aż do ostatniej chwili przed pójściem do łóżka - smartfony, nadmierna aktywność fizyczna, kofeina czy alkohol. Wszystkie te czynniki przyczyniają się do rozregulowania rytmu snu i czuwania, przez co w nocy mamy trudności z zaśnięciem, a w dzień trzyma nas senność. Sposobem na redukcję senności w ciągu dnia jest odpowiednia higiena snu.

Senność - przyczyny zdrowotne

• nietolerancje pokarmowe,
• zaburzenia snu,
• encefalopatia wątrobowa z zaburzeniami świadomości,
• zespół hiperkalcemiczny,
• wstrząs,
• powikłania grypy ze strony układu nerwowego,
• ciężka hiponatremia,
• hipernatremia,
• mastocytoza,
• niedoczynność tarczycy,
• przewlekła choroba nerek,
• gruźlica układu nerwowego,
• ostra niewydolność serca,
• przewlekła niewydolność oddechowa z hiperkapnią,
• kwasica - może prowadzić do śpiączki ketonowej,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc,
• cukrzyca,
• niedokrwistość,
• mononukleoza,
• astma z napadami w nocy,
• niskie ciśnienie,
• zatrucie cyjankiem lub cyjanowodorem.

Senność - cukrzyca

Senność może być jednym z objawów sugerujących zaburzenia gospodarki węglowodanowej, czyli cukrzycy typu 1, 2 lub rzadziej występujących rodzajów. Charakterystyczne są również: wielomocz, nasilone pragnienie, odwodnienie, kwasica i śpiączka ketonowa, ropne zakażenia skóry oraz zakażenia układu moczowo-płciowego. Senność i osłabienie są bardzo typowe dla odwodnienia. W przypadku wystąpienia tych objawów należy wykonać pomiar glikemii na czczo i krzywą insulinową, a następnie skonsultować się z diabetologiem i dietetykiem w kwestii odpowiedniej farmako- i dietoterapii.

Senność - niedoczynność tarczycy

Zaburzenia pracy tarczycy i obniżony poziom jej hormonów przyczynia się do znacznego spowolnienia metabolizmu. Skutkuje to zwiększeniem masy ciała, uczuciem zimna, osłabieniem, przewlekłym zmęczeniem, sennością, słabą tolerancją wysiłku i licznymi dodatkowymi zaburzeniami metabolicznymi. Diagnostyka niedoczynności tarczycy opiera się na pomiarze stężenia TSH (tyreotropiny), FT3 (trójjodotyroniny) i FT4 (tyroksyny), a terapia polega na przyjmowaniu preparatów L-tyroksyny oraz odpowiedniej diecie.

Senność - nietolerancje pokarmowe

Senność i przewlekłe zmęczenie mogą wskazywać na nietolerancje pokarmowe związane z przeciwciałami IgG. Rzadko się myśli o nich jako o przyczynie, gdyż jakiekolwiek objawy tego typu nietolerancji ujawniają się po 24-96 godzinach od spożycia nietolerowanego składnika i zwykle są mało specyficzne. Mogą występować również bóle głowy, trudności z koncentracją, wahania nastroju, problemy z zasypianiem, bóle brzucha, wzdęcia, uczucie przelewania, niestrawność, zmiany skórne. Dolegliwości są skutkiem przewlekłego stanu zapalnego w organizmie, który rozwija się, gdy regularnie spożywane są szkodliwe pokarmy. Aby stwierdzić, co szkodzi, należy wykonać pomiar stężenia przeciwciał IgG swoistych dla konkretnych produktów spożywczych i dodatków do żywności np. testem IMMUNOdiagDIETA. Na podstawie szczegółowego raportu i po konsultacji z dietetykiem należy wprowadzić dietę rotacyjną bądź eliminacyjną, która ma za zadanie zmniejszyć stan zapalny, znieść przykre dolegliwości oraz z czasem przywrócić tolerancję wykluczonego pożywienia.

Senność - zaburzenia snu

Problemy z zasypianiem oraz zaburzenia, które zmniejszają jakość snu, będą sprawiać, że w ciągu dnia będzie występować nasilona senność. Międzynarodowa klasyfikacja zaburzeń snu wyróżnia główne kategorie tego problemu: bezsenność, zaburzenia oddychania związane ze snem, hipersomnie (m.in. narkolepsja), zaburzenia rytmu okołodobowego, parasomnie (w tym lęki i koszmary nocne), zaburzenia ruchowe związane ze snem i inne zaburzenia snu.

Bezsenność w 50-60% spowodowana jest zaburzeniami i chorobami psychicznymi, w tym szczególnie depresją, w której współistnieją bezsenność i nadmierna senność. Kolejnymi mniej częstymi przyczynami są uzależnienia od alkoholu, leków uspokajających i nasennych, choroby (związane z bólem, endokrynologiczne, metaboliczne) oraz bezsenność pierwotna m.in. na skutek sytuacji stresowych, nieprawidłowej higieny snu lub genetycznego uwarunkowania.

Obturacyjny bezdech senny wywołuje w czasie snu okresy bezdechu, które to prowadzą do nieświadomego przebudzania się. Wielokrotne bezdechy znacznie zaburzają naturalne fazy snu, przez co sen jest dużo gorszej jakości. Głównymi objawami będzie chrapanie w nocy oraz przewlekłe zmęczenie i senność w ciągu dnia. Obturacyjny bezdech senny dotyka szczególnie często osoby otyłe, dlatego u podstaw leczenia będzie zmniejszenie masy ciała.

Senność może być spowodowana zaburzeniami rytmu okołodobowego, m.in. nieregularnym rytmem snu i czuwania, pracą zmianową i zmianą strefy czasowej (tzw. jet-lag). Regulacja rytmu dnia jest istotna dla hormonalnego uregulowania zasypiania poprzez wydzielanie melatoniny przez szyszynkę. W przypadku złagodzenia objawów zjawiska jet-lag zaleca się aklimatyzację po podróży (odpoczynek przez 2-3 dni) oraz zażywanie melatoniny.

Nadmierna senność w ciągu dnia może być również objawem narkolepsji - zaburzenia neurologicznego o podłożu genetycznym, które występuje u 1/1000-1/2000 osób w ogólnej populacji. Nadmierna senność ma charakter patologiczny i wywołuje nagłe ataki zasypiania w ciągu dnia. Może również pojawiać się katapleksja, czyli nagła utrata dowolnej kontroli siły mięśniowej, co najczęściej występuje w stanach zdenerwowania lub zmęczenia. Oprócz tego mogą pojawiać się halucynacje i paraliże przysenne najczęściej występujące podczas zasypiania lub budzenia się. W narkolepsji stosuje się farmakoterapię oraz zaleca się 2-3 drzemki w ciągu dnia, aby móc kontrolować senność.

Senność - efekt uboczny przyjmowanych leków i substancji psychoaktywnych

W skutkach ubocznych, które są opisane na ulotkach leków, często wymienia się senność, jednak tylko niektóre leki wywołują je u większości stosujących je osób.

Senność to częsty objaw leczenia benzodiazepinami oraz lekami przeciwpsychotycznymi, które są częścią terapii psychiatrycznej m.in. w schizofrenii oraz zaburzeniach lękowych. Kolejnymi substancjami wywołującymi senność są opioidy (w tym morfina), które zaleca się w leczeniu chorób związanych z bólem, np. chorobie zwyrodnieniowej stawów, nowotworach.

Stosowane w monoterapii lub leczeniu skojarzonym gliptyny (DPP-4) mogą wywołać hipoglikemię polekową, której jednym z objawów będzie właśnie nadmierna senność. Również jest to skutek uboczny leczenia nadciśnienia przy pomocy β-blokerów, gdyż zostaje obniżone ciśnienie tętnicze krwi.

Dawniej stosowane w chorobach alergicznych leki przeciwhistaminowe I generacji (m.in. hydroksyzyna) przyczyniały się do częstego występowania sedacji, senności i zmęczenia, co znacznie obniżało zdolność do pracy oraz bardzo często było przeciwwskazaniem do prowadzenia pojazdów. Współcześnie używa się leków II generacji, które mają nikłe skutki uboczne, a ich działanie przeciwhistaminowe i przeciwzapalne jest dużo większe od leków I generacji.

Senność jest również oczywistym skutkiem stosowania różnych środków psychoaktywnych o działaniu sedatywnym - alkoholu, kannabinoidów (marihuana, haszysz) oraz wcześniej wspomnianych opioidów (kodeina, morfina, heroina), które czasem mogą być wykorzystywane w lecznictwie. W przypadku alkoholu senność nasila się wraz z wielkością spożycia, a najbardziej natężona jest w ostrym zatruciu alkoholem.

Zasady dobrej higieny snu

1. Na 1-2 godziny przed snem zrezygnuj z korzystania z laptopa, telefonu i telewizora - wytwarzane przez nie niebieskie światło ma właściwości rozbudzające.
2. Ustal stałe godziny kładzenia się spać i pobudek - stosuj się do nich nawet w weekendy.
3. Unikaj drzemek w ciągu dnia.
4. Stwórz wieczorną rutynę, która będzie oznaczała dla Twojego organizmu, że zbliża się czas na sen.
5. Wywietrz sypialnię przed snem - podwyższona temperatura znacznie utrudnia zasypianie.
6. Śpij 7-9 godzin dziennie zgodnie z zaleceniami amerykańskiego National Sleep Foundation.
7. Zjedz lekkostrawną kolację 2-3 godziny przed snem.
8. Zapewnij sobie ciemność i ciszę w sypialni.
9. Unikaj kofeiny, nikotyny i alkoholu wieczorami.
10. Późnym wieczorem unikaj czynności rozbudzających - treningów, oglądania filmów akcji, nauki, pracy. Zamiast tego zrelaksuj się za pomocą spokojnej sekwencji jogi, medytacji czy czytania książek (ale niekoniecznie horrorów).
11. Pamiętaj, że łóżko służy do spania, a nie do pracy czy nauki.
12. Przed snem pij napary z ziół o działaniu uspokajającym - melisy, lawendy, rumianku, chmielu, kozłka lekarskiego.
13. Jeżeli nie możesz zasnąć, wyjdź z sypialni i poczytaj książkę, a połóż się z powrotem, gdy poczujesz senność.

Stworzenie codziennej rutyny oraz odpowiednie leczenie zaburzeń zdrowotnych to najlepszy sposób na poprawę jakości snu, a w konsekwencji zniwelowanie uczucia senności w ciągu dnia.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk