Alergeny pokarmowe - co może być źródłem dolegliwości?

Czym są alergeny pokarmowe?

Alergeny są czynnikami znajdującymi się w środowisku, które są zdolne do wywołania odpowiedzi immunologicznej w organizmie (np. zwiększenie wydzielania przeciwciał IgE lub IgG) i do wyzwolenia reakcji alergicznej lub nietolerancji pokarmowej. Alergenami są w większości białka, które pochodzą z roślin, zwierząt, bakterii, grzybów, a czasem są to substancje pochodzenia chemicznego.

Alergeny mogą one wywołać reakcję w przypadku przedostania się do organizmu:

• drogą wziewną,
• drogą pokarmową,
• poprzez kontakt ze skórą,
• poprzez wstrzyknięcie (np. leki, jad owadów).

Alergeny pokarmowe stanowią przede wszystkim białka jadanych roślin i zwierząt.

Alergeny pokarmowe - co może wywoływać reakcję alergiczną?

Najczęściej alergizującymi produktami są:

• mleko krowie (przeczytaj ➜ alergia na mleko),
• jaja,
• soja,
• pszenica (przeczytaj ➜ alergia na gluten),
• orzeszki ziemne,
• orzechy,
• ryby i owoce morze.

Oprócz tego często obserwuje się uczulenia na owoce (kiwi, mango, banany), rośliny strączkowe (groszek, soczewica, łubin), nasiona (sezam, słonecznik), przyprawy (gorczyca, kolendra, anyż, curry, pieprz), warzywa (seler, pomidor), kakao oraz miód pszczeli i inne produkty pochodzenia pszczelego (pyłek pszczeli, pierzga, propolis, mleczko pszczele).

Reakcje alergiczne mogą powodować liczne alergeny pozapokarmowe:

• leki, np. penicylina, salicylany - kwas salicylowy może występować naturalnie w licznych produktach spożywczych (malinach, jabłkach, brokułach, migdałach itp),
• jady owadów (pszczół, os, komarów),
• zarodniki pleśni i grzybów,
• metale, np. nikiel - występuje również w produktach spożywczych (wiśniach, pomidorach, czekoladzie, orzechach, herbacie, kawie itp.) oraz w wodzie wodociągowej,
• pyłki roślin, np. trawa, pokrzywa, grusza, leszczyna, olsza, brzoza, wierzba,
• alergeny zwierząt, np. alergia na sierść kocią czy alergia na roztocza,
• drewno i lateks.

Mimo że większość z tych alergenów ma niewielkie lub żadne powiązanie z pożywieniem, również należy zwrócić na nie uwagę ze względu na możliwość wystąpienia alergii krzyżowej. Alergia krzyżowa polega na wystąpieniu reakcji po kontakcie z alergenem, na który nie jest się uczulonym - ma on jednak w co najmniej 70% podobną budowę chemiczną, jak alergizujący produkt, więc układ immunologiczny może się “pomylić”. Reakcje krzyżowe mogą wystąpić pomiędzy różnymi alergenami pokarmowymi pochodzących ze spokrewnionych gatunków lub między alergenem wziewnym/kontaktowym a pokarmowym.

Przykładami reakcji krzyżowych są:

• roztocza - skorupiaki,
• zarodniki grzybów - sery pleśniowe,
• brzoza - jabłko, gruszka, seler, brzoskwinie itp.,
• lateks - cytrusy,
• pszenica - inne zboża glutenowe (alergia na zboża może być również wziewna!),
• mleko krowie - mleko kozie, owcze, wołowina,
• jaja kurze - jaja innych ptaków, mięso drobiowe, pióra ptaków (warto zwrócić uwagę na zawartość pościeli),
• sierść kota - wieprzowina.

Tego typu reakcji krzyżowych pomiędzy alergenem pokarmowym a innym może być wiele - w Internecie i literaturze specjalistycznej można znaleźć dokładne rozpiski na ten temat. Znajomość alergii krzyżowej jest ważna, gdyż dzięki temu można unikać niektórych produktów spożywczych w okresie pylenia roślin, np. jabłek w kwietniu, gdy najbardziej pylą brzozy, a osoba z alergią na kurz przez cały rok powinna uważać na krewetki czy homary.

Jakie mogą być objawy alergii pokarmowych?

Alergie pokarmowe mogą wywoływać różnorodne dolegliwości. W większości prowadzą do zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, lecz w niektórych przypadkach objawy będą dotyczyć również innych układów.

Alergeny pokarmowe mogą wywołać następujące objawy:

• biegunki, zaparcia, zgaga, odbijanie, mdłości, wymioty, bóle i wzdęcia brzucha, kolki,
• zespół alergii jamy ustnej (oral allergy syndrome - OAS) charakteryzujący się obrzękiem warg, pieczeniem i szczypaniem w obrębie jamy ustnej,
• atopowe zapalenie skóry, pokrzywki, świąd skóry,
• astma,
• alergiczny nieżyt nosa (tzw. katar sienny),
• pieczenie i łzawienie oczu,
• zaburzenia ciśnienia krwi,
• wstrząs anafilaktyczny,
• bóle głowy, migreny.

W przypadku długo niediagnozowanych alergii może dochodzić do zespołu przewlekłego zmęczenia, nawracających zakażeń (zapalenia płuc, ucha środkowego), zespołu nerczycowego, bezsenności, niedoborów pokarmowych (np. niedokrwistości) i wielu innych zaburzeń zdrowotnych.

Rodzaj objawu oraz szybkość ich pojawienia się po zjedzonym posiłku będą zależeć od mechanizmu immunologicznego, którym układ odpornościowy reaguje na obecność alergenu.

Alergie pokarmowe IgE-zależne typu natychmiastowego

Alergie zależne od przeciwciał IgE charakteryzuje się objawami, które pojawiają się w krótkim czasie (nawet w kilka minut) po spożyciu alergenu pokarmowego. W większości są to dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, nasilenie problemów skórnych, obrzęki, skurcz oskrzeli w astmie lub wstrząs anafilaktyczny, który może zagrażać życiu bez szybkiej interwencji. Typ objawów będzie się różnił w zależności od wieku chorej osoby - u dzieci najczęściej występują objawy skórne.

Alergie natychmiastowe diagnozuje się kilkoma różnymi metodami:

• testem skórnym
• próbą prowokacyjną
• pomiarem stężenia przeciwciał IgE we krwi – zobacz listę badań ❱

Pomiar stężenia przeciwciał IgE przeciwko alergenom pokarmowym:

• Test alergiczny w panelu 21 alergenów pokarmowych – sprawdź badanie ❱
• Test alergiczny w panelu 28 najczęstszych alergenów wśród dzieci – sprawdź badanie ❱
• Test alergiczny w panelu 30 alergenów atopowych – sprawdź badanie ❱
• Test molekularny ALEX (282 ekstraktów alergenowych i alergenów molekularnych) – sprawdź badanie ❱
• Test ImmunoCAP ISAC (112 molekuł w ramach 50 alergenów) – sprawdź badanie ❱

Testy pomiaru IgE skierowanych przeciwko alergenom są coraz częściej wykorzystywaną metodą diagnostyczną w alergologii. Możliwe jest wykonanie badań w małych panelach za pomocą testu laboratoryjnego ELISA lub w znacznie szerszych przy zastosowaniu metody molekularnej.

W pierwszym przypadku bada się stężenie przeciwko całym ekstraktom alergenów. Panel pokarmowy obejmuje 21 produktów pokarmowych i CCD, który świadczy o skłonności do powstania alergii krzyżowej. W panelu pediatrycznym dodatkowo analizuje się nie tylko alergeny pokarmowe, ale również najczęstsze wśród małych alergików alergeny wziewne.

Molekularny test alergiczny umożliwia jednoczesne przeanalizowanie ponad 100 alergenów - nie tylko całych ekstraktów alergenu, ale również poszczególnych komponentów molekularnych. Badanie to daje drogę do stworzenia spersonalizowanej dietoterapii i immunoterapii. W ramach testu molekularnego można również zbadać reaktywność krzyżową.

Sprawdź cenę testów alergicznych ❱

Leczenie w natychmiastowej alergii pokarmowej

Zdiagnozowane alergeny należy wykluczyć z diety na stałe lub do momentu poprawy tolerancji na dany alergen.

Alergie pokarmowe o mechanizmie zależnym od przeciwciał IgE mogą trwać kilka lat lub całe życie. Aż 80-90% dzieci “wyrasta” z alergii na białka mleka krowiego i jaj, a 20% z alergii na orzeszki ziemne. Jednak reakcje na większość alergenów pokarmowych utrzymują się przez całe życie, szczególnie jeśli alergia pojawi się po raz pierwszy w wieku dorosłym.

Opóźnione alergie pokarmowe IgG-zależne

Alergie o charakterze opóźnionym nazywane są IgG-zależnymi nietolerancjami pokarmowymi. W ich przypadku przeciwciała IgG wzrastają dopiero po minięciu doby od spożycia alergenu pokarmowego.

W przypadku rozwinięcia się alergii opóźnionej pojawiają się zróżnicowane objawy, które mogą trwać nawet kilka dni - mogą to być:

• problemy żołądkowo-jelitowe,
• przewlekłe zmęczenie,
• wahania nastroju,
• migreny,
• zmianami skórnymi itp.

Ze względu na charakter objawów nietolerancji IgG-zależnej samodzielne określenie, który alergen pokarmowy wywołuje dolegliwości jest niemal niemożliwe. Dlatego wykonuje się testy oceniające stężenie przeciwciał IgG swoistych dla konkretnych produktów spożywczych.

Pomiar stężenia przeciwciał IgG przeciwko alergenom pokarmowym:

• IMMUNOdiagDIETA - zobacz listę badań ❱
• ImuPro Complete - zobacz badanie ❱
• FoodProfil – zobacz listę badań ❱
• Food Detective - sprawdź listę badań ❱

Leczenie w opóźnionej alergii pokarmowej

IgG-zależne alergie opóźnione są stanem tymczasowym, który może jednocześnie dotyczyć kilku różnych alergenów. Wykonanie badania pokarmowego umożliwia określenie przyczyny dolegliwości i dostosowanie diety (eliminacyjnej lub rotacyjnej), która zredukuje odpowiedź immunologiczną organizmu na alergen pokarmowy, dzięki czemu ustąpią objawy i poprawi się tolerancja na alergizujące produkty.

Alergeny pokarmowe - jak ich uniknąć?

Niezależnie od tego, jakie alergen pokarmowy wywołuje objawy kliniczne, warto zastosować się do wskazówek, które pomogą uniknąć przypadkowego ich spożycia.

• Dokładnie czytaj składy kupowanych produktów spożywczych. Alergeny pokarmowe mogą znajdować się zarówno w głównym składzie, jak i pod składem w zdaniu “Może zawierać śladowe ilości…”. Pamiętaj, żeby regularnie przeglądać skład produktów, które uznało się za bezpieczne, gdyż producent mógł zmienić recepturę.
• Jeżeli jesteś w restauracji i chcesz zamówić posiłek, masz prawo do informacji o możliwych alergenach oraz prośby o modyfikację posiłku, aby był dla Ciebie bezpieczny. Alergeny mogą być opisane w menu lub na specjalnej tablicy informacyjnej. Warto jednak dopytać się o nie bezpośrednio kelnera.
• Sprzedawca produktów na wagę (np. pieczywo, wędliny, wyroby cukiernicze) również ma obowiązek podać, czy znajdują się w nich alergenów. W wielu sklepach i piekarniach można znaleźć katalog produktów z wymienionymi alergenami pokarmowymi.
• Wybieraj produkty z informacją “bez glutenu/mleka/jaj…”. Są to znaczne ułatwienia dla osób z popularnymi alergenami. Produkty bezglutenowe powinny mieć symbol Przekreślonego Kłosa, który jest nadawany po szczegółowej analizie przez Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. Natomiast osoby uczulone na białka produktów mięsnych, mleka, jaj lub miód bezpiecznie mogą również sięgać po produkty przeznaczone dla wegan - w diecie wegańskiej wyklucza się wszystkie produkty odzwierzęce.
• Staraj się samodzielnie przygotowywać swoje posiłki na podstawie produktów nieprzetworzonych, a wychodząc z domu zabieraj ze sobą pojemniki z własnym jedzeniem - to najlepszy sposób, aby uniknąć przypadkowego spożycia alergenów pokarmowych.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Aktualizacja: 2018-12-14

Bibliografia:

1. M. Jarosz, J. Dzieniszewski (red.). Alergie pokarmowe. PZWL. Warszawa, 2005.
2. Turnbull J.L., Adams H.N., Gorard D.A.: Review article: the diagnosis and management of food allergy and food intolerances. Aliment Pharmacol Ther. 2015 Jan;41(1):3-25.
3. Wagner A.: Znaczenie determinant węglowodanowych (CCD) w diagnostyce alergii krzyżowej. Alergia, 2013, 3: 36-38.
4. Sicherer S.H., Sampson H.A. Food allergy: Epidemiology, pathogenesis, diagnosis, and treatment. J Allergy Clin Immunol. 2014 Feb;133(2):291-307; quiz 308.
5. Human Nutrition, edited by Catherine Geissler, Hilary Powers, Elsevier 2011.
6. Chinthrajah R.S.: Diagnosis of Food Allergy. Pediatr Clin North Am. 2015 Dec;62(6):1393-408.
7. Balińska-Miśkiewicz W.: Molecular diagnosis of food allergy-do we know more? Postępy Hig Med Dosw (Online). 2014 Jun 9;68:754-67.