Astma - jak wykryć i zapobiegać zaostrzeniom?

Co to jest astma?

Astma to nieuleczalna zapalna choroba dróg oddechowych. Astma prowadzi do ograniczenia wydolności dórg oddechowych. W przebiegu astmy dochodzi do skurczu mięśni gładkich, obrzęku śluzówki oskrzeli, tworzą się czopy śluzowe i z czasem dochodzi do przebudowania ściany oskrzeli. Wszystkie te zmiany w układzie oddechowym utrudniają przepływ powietrza, co skutkuje występowaniem określonych dolegliwości. Nasilenie i częstość występowania objawów jest ściśle uzależniona od narażenia na czynniki zaostrzające, w tym m.in. alergeny, aktywność fizyczną bądź zmiany w pogodzie. Dolegliwości mogą czasem nie występować przez całe tygodnie bądź miesiące. Jednakże istnieje ryzyko epizodów zagrażających życiu.

Astma – objawy.

Objawy astmy to między innymi:

• Napady duszności często z uczuciem ściskania w klatce piersiowej.
• Kaszel napadowy suchy.
• Świszczący oddech.

Dokładny przebieg astmy uzależniony jest od etiologii choroby u danej osoby. Wyróżnia się m.in.:

• Astmę alergiczną - ta odmiana stanowi jedną z chorób alergicznych obok m.in. atopowego zapalenia skóry, alergicznego nieżytu nosa i spojówek oraz alergii pokarmowej. Choroby te bardzo często współistnieją z astmą bądź występują one wśród rodziny. Początek astmy alergicznej jest zwykle w dzieciństwie. Obserwuje się ponadto uczulenie IgE-zależne na różne alergeny oraz dobrą odpowiedź na leczenie sterydami wziewnymi.
• Astmę niealergiczną - zwykle ujawnia się u dorosłych, nie wykrywa się alergii, a odpowiedź na sterydy wziewne jest znacznie pogorszona.
• Astmę z późnym początkiem (w wieku dorosłym) - najczęściej jest to astma niealergiczna, zazwyczaj wymaga zwiększonych dawek sterydów wziewnych, może wynikać z ekspozycji zawodowej na drażniące substancje.
• Astmę ze stałym ograniczeniem przepływu powietrza - część pacjentów z długotrwałą astmą rozwija trwałe utrudnienie przepływu powietrza ze względu na zmianę w budowie ściany dróg oddechowych.
• Astmę związaną z otyłością - osoby otyłe często mają nasilone objawy ze strony dróg oddechowych oraz stan zapalny tchawicy.

Astma – badania diagnostyczne.

Wykrycie astmy jest kwestią złożoną i opiera się na ocenie objawów u pacjenta oraz dodatkowych badaniach. Oprócz wyżej wymienionych dolegliwości, o których może pacjent wspomnieć, lekarz wykryje świsty wydechowe i furczenia obustronne, wydłużenie wydechu, a w przypadku zaostrzenia astmy również przyspieszoną akcję serca i zwiększoną pracę mięśni oddechowych.

Kolejnym badaniem jest spirometria, w której wykrywa się nieprawidłowości głównie w ciężkiej astmie, a także w chorobach oskrzeli czy alergicznym nieżytem nosa. Celem potwierdzenia rozpoznania i późniejszego monitorowania wykonuje się pomiar szczytowego przepływu wydechowego.

Ponadto, celem oceny dodatkowych zmian w przebiegu choroby przeprowadza się RTG klatki piersiowej, gazometrię krwi tętniczej, badanie plwociny w kierunku eozynofilii oraz pomiar stężenia tlenku azotu w wydychanym powietrzu.

Istotną częścią diagnostyki jest również wykrycie szkodzących alergenów, gdyż ekspozycja na nie powoduje nasilenie objawów astmy. Do tych badań należą:

• testy skórne punktowe,
• próby prowokacyjne,
• testy alergiczne z krwi (pomiar specyficznych IgE).

Testy alergiczne pozwalają na ocenienie, czy organizm reaguje na konkretne alergeny - w przypadku testów skórnych i prowokacyjnych objawowo, zaś z krwi podają, czy wytwarzane są przeciwciała przeciwko danym alergenom. Dlatego u osób z ciężkimi objawami alergicznymi wykonuje się głównie te ostatnie.

Spośród testów alergicznych z krwi wyróżnia się badania pod kątem określonych grup alergenów. Dostępne są:

• panel alergenów pokarmowych ❱
• panel najczęstszych alergenów u dzieci ❱
• panel alergenów wziewnych ❱
• panelu najczęstszych alergenów w chorobach atopowych ❱
• panel kompleksowy 282 alergenów - test ALEX ❱
• panel kompleksowy 282 alergenów - test ALEX z konsultacją telefoniczną ❱
• panel kompleksowy 112 alergenów - test ImmunoCAP ISAC ❱

W przypadku wykrycia uczulającego alergenu zaleca się jego unikanie, np. poprzez wykluczenie alergenu pokarmowego z diety.

W ramach diagnostyki astmy konieczne jest również wykluczenie chorób, które mogą mieć zbliżony przebieg, np. POChP, mukowiscydoza, dysfunkcja fałdów głosowych, niewydolność serca, zakażenia układu oddechowego, hiperwentylacja z napadami paniki czy też rozstrzenie oskrzeli.

Astma – leczenie. Jak zapobiegać zaostrzeniom astmy?

Astma należy do chorób, które trwają przez całe życie, a właściwa terapia umożliwia kontrolowanie objawów, prewencję zaostrzeń i powikłań oraz utrzymanie jak najdłużej sprawności.

Leczenie astmy opiera się na stosowaniu:

• leków kontrolujących przebieg choroby, do których się zalicza wziewne sterydy oraz długodziałające β2-mimetyki, leki przeciwcholinergiczne, przeciwleukotrienowe i teofilinę;
• doraźnym leków szybkodziałających z grupy β2-mimetyków, przeciwcholinergicznych i sterydów.

Dodatkowe metody obejmują również leczenie antyalergiczne (np immunoterapia swoista, przeciwciała monoklonalne przeciwko IgE) czy termoplastykę oskrzeli. Immunoterapię swoistą zaleca się pacjentom z astmą alergiczną z zapaleniem błony śluzowej nosa i spojówek. Odczulanie pozwala znacznie zmniejszyć ryzyko zaostrzeń astmy alergicznej, a także rozwoju chociażby wstrząsu anafilaktycznego.

Astma – jakie mogą być jej konsekwencje?

• Zwiększone ryzyko zaostrzeń w przypadku zaistnienia dodatkowych czynników takich jak niestosowanie się do zaleceń terapeutycznych, palenie papierosów czy przewlekłe zapalenie zatok.
• Rozwój trwałego ograniczenia przepływu powietrza, czego ryzyko zwiększa palenie nikotyny, nadmierne wydzielanie śluzu w drogach oddechowych oraz zaostrzenia astmy u pacjentów nie przyjmujących sterydów wziewnych.
• Skutki uboczne stosowanych leków. Długotrwałe stosowanie wysokich dawek leków sterydowych może prowadzić do przedwczesnego rozwoju osteoporozy, zaćmy oraz zaburzeń hormonalnych.

Astma - czynniki zaostrzające i prewencja.

Podstawowymi czynnikami zaostrzającymi astmę są gwałtowne emocje, alergeny, pyły, palenie papierosów, nasilony wysiłek fizyczny. Większość z tych czynników da się uniknąć.

1. Aktywność fizyczna - pacjentom zaleca się regularne ćwiczenia, ponieważ poprawia się wówczas funkcjonowanie układu krążenia i oddechowego. Należy jednocześnie pamiętać o odpowiednich dawkach leków przed aktywnością. Dobrze tolerowaną aktywnością jest najczęściej pływanie.
2. Rzucenie palenia - palenie powoduje zaostrzenie choroby bądź pacjent może wymagać zwiększonej dawki leków.
3. Techniki kontrolowanego oddychania i nauka relaksacji - zalecane są pacjentom, u których ataki astmy powodowane są przez stres emocjonalny. W niektórych przypadkach konieczne może być leczenie psychologiczne lub psychiatryczne.
4. Utrzymanie prawidłowej masy ciała.
5. Dieta bogata w warzywa i owoce oraz eliminacja produktów powodujących uczulenie.
6. Zmniejszenie narażenia na zanieczyszczenia - koniecznie zaleca się określenie, czy istnieje narażenie w miejscu pracy (czasem może być konieczna zmiana pracy).
7. Unikanie alergenów oddechowych - całkowite ich unikanie jest zazwyczaj niemożliwe (np. w alergii na pyłki), jednak zaleca się np. nie posiadanie w domu uczulających zwierząt (np. w alergii na koty), a przede wszystkim należy unikać rozwoju grzybów i pleśni we wnętrzach, gdyż te najbardziej nasilają objawy astmy.
8. Coroczne szczepienie przeciwko grypie - grypa zwiększa ryzyko pogorszenia objawów astmy; szczepienia zaleca się głównie chorym ze znacznie nasiloną astmą.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Powiązane artykuły:

Alergia pokarmowa - objawy, przyczyny, badania, leczenie

Jakie mogą występować objawy alergii?

Testy alergiczne - jak zdiagnozować przyczynę alergii?

Bibliografia:

• Niżankowska-Mogilnicka E., Bochenek G., Gajewski P., Mejza F.: Astma. Medycyna Praktyczna 2018. [dostęp online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.7]
• Global Initiative for Asthma. Global Strategy for Asthma Management and Prevention, 2019. [dostęp online: www.ginasthma.org]
• Virchow C.H., Backer V., Kuna P. i wsp.: Efficacy of a house dust mite sublingual allergen immunotherapy tablet in adults with allergic asthma. A randomized clinical trial. JAMA. 2016; 315(16): 1715-1725.