Alergia na pyłki - jak unikać powszechnych alergenów?

Alergia na pyłki - czy to powszechny problem?

Pierwszy alergen pyłku został opisany i sklonowany 25 lat temu, a był alergen brzozy Bet v 1. Od tamtej pory zidentyfikowano powyżej 50 alergenów pochodzących od drzew, a jest jeszcze długa lista alergenów traw czy chwastów. Ogółem za najbardziej alergizujące uznaje się rośliny z rodzajów bukowców, jasnotowców, srebrnikowców i sosnowców. W Polsce natomiast najczęściej uczulają:

• chwasty - babka, komosa, bylica pospolita,
• trawy i zboża uprawne - kupkówka pospolita, żyto, kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, wiechlina łąkowa,
• drzewa - olsza, leszczyna, brzoza, grab, jesion.

Szacuje się, że alergia na pyłki dotyczy 40% alergików.

Jak objawia się uczulenie na pyłki roślin?

Wiosna i lato to okres pylenia traw, chwastów i drzew, czyli czas występowania ostrego nieżytu nosa i zapalenia spojówek u osób uczulonych na te alergeny, a u niektórych również mogą pojawiać się napady astmy oskrzelowej. Często alergicy mają również cienie i worki pod oczami. Objawy alergiczne u chorych pojawiają się regularnie o tej samej porze roku i nasilają się w przypadku kontaktu bezpośredniego z alergenami, np. pobyt na łące czy polach uprawnych, przebywanie w pobliżu koszonej trawy szczególnie w suche słoneczne dni. Ustępowanie objawów zauważa się po deszczu oraz w pomieszczeniach z ograniczonym dostępem zanieczyszczonego pyłkami powietrza.

Do typowych dolegliwości w przebiegu alergii na pyłki należą:

• napady kichania,
• obecność wodnistej wydzieliny z nosa,
• zatkanie i świąd nosa,
• świąd i łzawienie oczu,
• obrzęk powiek,
• przekrwienie w obrębie spojówki i rogówki,
• napady duszności.

Istotne jest, aby taki okresowy alergiczny nieżyt nosa wywołany ekspozycją na alergeny pyłków roślin różnicować z przeziębieniem, który to trwa tylko kilka z towarzyszącą podwyższoną temperaturą, a dolegliwości nie mają związku z ekspozycją bądź izolacją od alergenów.

Alergia krzyżowa z pyłkami - zespół alergii jamy ustnej

Zespół alergii jamy ustnej jest rodzajem zespołu objawów, który jest charakterystyczny dla znacznej grupy uczulonych na pyłki roślin i ma związek z rozwojem reakcji krzyżowej z pokarmami. Reakcje krzyżowe spowodowane są, że niektóre alergeny pokarmów i pyłków mają identyczne fragmenty białkowe (epitopy), które mają zdolność do wiązania się z przeciwciałami. Wówczas przeciwciała IgE specyficzne dla pyłków wykrywają zbliżone białka w alergenach pokarmowych i wiążą się z nimi w kompleksy na powierzchni bazofili i mastocytów, co powoduje wydzielenie histaminy, a w konsekwencji pojawienie się nagłych objawów zespołu alergii jamy ustnej.

Zespół alergii jamy ustnej charakteryzuje się takimi objawami jak drętwienie, swędzenie i opuchlizna warg, języka, podniebienia i gardła. Rzadko współistnieją z tym objawy ogólnoustrojowe. Dolegliwości te mają charakter zazwyczaj dość łagodny i przejściowy.

Reakcje krzyżowe pyłki-pokarmy występują przede wszystkim w okresie pylenia uczulających roślin, kiedy to układ immunologiczny jest silniej nastawiony na zwalczanie alergenów.

Najczęściej reakcje krzyżowe ujawniają się w przypadku uczulenia na brzozę - reakcje są możliwe z wieloma owocami (np. Jabłko, gruszka, kiwi, mango) i warzywami (seler, marchew, pomidor) oraz z lateksem.

Alergia na pyłki roślin - jak zdiagnozować?

• Test skórny punktowy
• Test alergiczny oddechowym z krwi ❱
• Test molekularny ALEX ❱
• Test molekularny ImmunoCAP ISAC ❱

Pyłki roślin to liczna grupa alergenów, które mogą się charakteryzować różnymi okresami pylenia. Dlatego ważne jest szczegółowe określenie, które nas uczulają, aby przygotować się na ewentualne nasilenie dolegliwości. W tym celu wykonuje się różnorodne testy alergiczne.

Dość często stosowaną metodą diagnostyczną jest test skórny punktowy, który opiera się na nakłuciu skóry w miejscu nałożonych roztworów alergenowych. Zazwyczaj na skórę przedramienia nakłada się kilka-kilkanaście takich alergenów (np. różne rodzaje pyłków i inne alergeny wziewne) oraz dwie próby kontrolne - histaminę i sól fizjologiczną. Po nakłuciu należy odczekać około 20 minut, po czym odczytywany jest wynik. Jeśli przy którymś z alergenów pojawi się rumień z bąblem o średnicy co najmniej wielkości odczynu dla histaminy, świadczy to o uczuleniu na dany alergen. Warto również wspomnieć, że przeprowadzenie skórnego testu punktowego wymaga dwutygodniowego odstawienia leków antyhistaminowych i sterydowych.

Łatwą metodą diagnostyczną, która wymaga wyłącznie pobrania niewielkiej próbki krwi żylnej, jest pomiar przeciwciał IgE swoistych dla alergenów oddechowych, w tym najbardziej rozpowszechnionych pyłków roślin takich jak: olcha, leszczyna, tomka wonna, tymotka łąkowa, kubkówka pospolita, brzoza brodawkowa, dąb, żyto, bylica, babka lancetota czy ambrozja bylicolistna.

Znacznie szerszy zakres ma badanie molekularne ALEX. Test ten oprócz określenia stężenia przeciwciał dla całej rośliny (156 ekstraktów alergenowych) wykrywa również, których dokładnie molekuł białkowych (spośród 126 molekuł) dotyczy uczulenie. Jest to niezwykle pomocne w określaniu ryzyka alergii krzyżowej, ponieważ wywołać ją mogą jedynie konkretne alergeny białkowe. Ma to szczególne znaczenie w przypadku chorych, u których obserwowany jest zespół alergii jamy ustnej. Tak precyzyjny wynik jest możliwy dzięki wykorzystaniu najnowocześniejszych technologii diagnostycznych.

W ramach zakresu testu ALEX badanie są pyłki roślin, alergeny roztoczy, owady (w tym ich jady), pokarmy, alergeny zwierząt domowych (np. alergeny kota) czy pleśnie. Sam zakres badanych pyłków jest niezwykle szeroki i obejmuje następujące rośliny: morwa czerwona, akacja, topola czarna, komosa biała, pomurnik, brzoza brodawkowata, buk zwyczajny, olsza czarna, kukurydza, wiąz pospolity, fikus, platan klonolistny, pokrzywa zwyczajna, ambrozja bylicolistna, babka lancetowata, cyprys, jesion wyniosły, bylica pospolita, trawa bermudzka, tymotka łąkowa, oliwka europejska, orzech włoski, palma daktylowa, leszczyna, gruszka, trzcina pospolita, lilak pospolity, jałowiec, życica, szczyr roczny, dąb szypułkowy, żyto, liquster pospolity, szarłat szorstki, sorgo, szczaw polny, solanka kolczysta, kryptomeria japońska, paspalum notatum.

Jak można sobie radzić z alergią na pyłki?

Aby odpowiednio zapobiegać reakcji alergicznej, konieczna jest szczegółowa znajomość uczulających pyłków oraz kalendarzy ich pylenia. W tym celu warto skorzystać ze specjalnych aplikacji, które po zainstalowaniu na smartfonie powiadamiają o stężeniu pyłków w powietrzu. Tą informację można wykorzystać do zastosowania różnych metod redukujących ryzyko objawów:

• Objawy zmniejsza stosowanie leków antyhistaminowych (ustępują po ok. 2 godzinach od przyjęcia) w okresie ekspozycji na alergen. Dodatkowo może być konieczne stosowanie donosowych lub wziewnych glikokortykosteroidów.
• Unikanie przebywania poza domem w okresie pylenia.
• Zalecane są spacery po deszczu jako lepsze niż w czasie suchym.
• Stosowanie oczyszczaczy powietrza w domu i ograniczenie wietrzenia pomieszczeń.
• Mycie się i przebieranie po powrocie do domu.
• Zmniejszenie kontaktu ze zwierzętami, które mogą na sobie przenosić pyłki roślin.
• Unikanie produktów spożywczych, które mogą wywołać reakcję krzyżową w trakcie pylenia uczulających roślin. Warto jednak pamiętać, że część z tych alergenów denaturuje się w wysokiej temperaturze, np. w trakcie gotowania czy pieczenia.

Ponadto wysoką skuteczność w leczeniu alergii wykazuje immunoterapia swoista (podskórna bądź podjęzykowa), która polega na podawaniu alergenu w niewielkich stężeniach celem uzyskania tolerancji. Odczulanie trwa od trzech do pięciu lat.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Bibliografia:

1. Assam C. et al.: Tree pollen allergens—an update from a molecular perspective. Allergy 2015; 70 (10): 1201–1211.
2. Alergiczny nieżyt nosa w: Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.
3. Czajkowski J., Groblewska A.: Etiologiczny podział alergicznych chorób oczu. W: Czajkowski J. (red.): Alergiczne choroby oczu. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2003.
4. Samoliński B.: Postępowanie w alergicznym nieżycie nosa Med. Prakt., 2015.
5. Kar Kurt Ö., Erkoçoğlu M., Kurt M.: Pollen food allergy syndrome. Tuberk Toraks. 201; 65(2):138-145.
6. Price A. et al.: Oral Allergy Syndrome (Pollen-Food Allergy Syndrome). Dermatitis 2015; 26 (2): 78–88.