Alergia wziewna - na czym polega i jak zdiagnozować przyczyny?

Przyczyna - alergeny wziewne

Alergeny wziewne są białkami, które przedostają się do organizmu przez układ oddechowy. Substancje te znajdują się w otaczającym nas środowisku sezonowo bądź przez cały rok. Wśród alergenów wziewnych wyróżnia się pyłki roślin, roztocza kurzu domowego i spichrzowe, pleśnie oraz alergeny zwierząt domowych i hodowlanych.

Pyłki roślin

Uczulenie na pyłki roślin stanowi przyczynę dolegliwości aż u 40% alergików. Do tej pory opisano co najmniej 50 pyłków drzew oraz liczne pyłki chwastów i traw, które są przyczyną alergii wziewnej. Charakterystyczne dla tej grupy alergenów jest wywoływanie objawów alergicznych co roku w tym samym czasie - z tej przyczyny tworzy się specjalne kalendarze wskazujące na okresy pylenia konkretnych roślin.

Wśród najczęściej uczulających roślin w Polsce wyróżnia się bylicę, babkę, komosę, leszczynę, brzozę, olszę, jesion, grab, a także żyto, tymotkę, kupkówkę czy wiechlinę.

Zwierzęta domowe i hodowlane

Ze względu na częste posiadanie zwierząt w domach stanowią one częstą przyczynę objawów alergii wziewnej. Do silnie alergizujących zwierząt należą: koty, psy, konie, myszy, szczury, chomiki, kawie (dawniej świnki morskie), króliki, a także owce, świnie, krowy czy konie. Powszechnie mówi się, że alergenami jest sierść tych zwierząt. Tak naprawdę najczęściej uczulają białka wydzielin łojowych i ślinowych (a zwierzę rozprowadza je po sierści), naskórek bądź mocz.

Spośród wymienionych zwierząt za najbardziej problematyczną uznaje się alergię na koty, która dotyczy wiele dzieci z astmą (ok. 40%) oraz weterynarzy. Problem jest tym większy, że koty są w nawet 15% domostw, a ich sierść wraz z alergenami pochodzącymi głównie ze śliny jest przenoszona na ubraniach właścicieli kotów. Z tego powodu ucieczka przed kotami jest niemal niemożliwa.

Roztocza kurzu domowego i spichrzowe

Roztocza są bardzo małymi pajęczakami, których nie widać gołym okiem, a zamieszkują niemal całe nasze mieszkania (meble, materace, pościel, dywany, zabawki z pluszu), a także nas samych. Ich podstawowy pokarm stanowi złuszczony ludzki naskórek (keratyna), tkaniny (celuloza) i strzępki grzybni (chityna). Głównymi alergenami roztoczy są ich enzymy trawienne, które są wydalane wraz z przetrawionym pożywieniem oraz części ciał roztoczy, które razem stanowią główne składowe kurzu.

Na roztocza alergię ma do 2% populacji (czyli niemal 150 milionów ludzi). Najczęściej początek uczulenia obserwuje się w dzieciństwie. Najbardziej rozpowszechnionymi gatunkami roztoczy są Dermatophagoides farina i Dermatophagoides pteronyssinus.

Pleśnie

Kolejnymi powszechnymi alergenami są grzyby pleśniowe, a właściwie ich zarodniki, które znajdują się w powietrzu. Do uczulających pleśni należą Aspergillus fumigatus, Penicillum chrysogenum, Cladosporium herbarum, Alternaria alternata. Pleśnie te rozwijają się we wnętrzach domów, w klimatyzacji, a także glebach oraz rozkładającej się żywności i roślinach. Nasilenie alergii na zarodniki pleśni obserwowane jest w okresie letnio-jesiennym.

Objawy związane z alergenami oddechowymi

Alergia wziewna manifestuje się głównie objawami ze strony układu oddechowego, czyli nieżytem nosa bądź astmą. Może jednak dojść do zapalenia spojówek czy problemów skórnych (nasilenie atopowego zapalenia skóry, pokrzywka, świąd, zaczerwienienie, obrzęk), gdy alergeny będą miały kontakt z powłokami, np. w czasie głaskania zwierzęcia lub po podrapaniu przez nie. Istnieje również ryzyko objawów pokarmowych, gdy dojdzie do uczulenia krzyżowego. Atak anafilaktyczny jest raczej rzadki w alergiach wziewnych. Często również obserwuje się dość charakterystyczne worki i cienie pod oczami.

Alergiczny nieżyt nosa i alergiczne zapalenie spojówek

Są to najczęstsze problemy, z którymi mają do czynienia alergicy uczuleni na pyłki, sierść, roztocza czy zarodniki pleśni. Kontakt z tymi alergenami powoduje IgE-zależne zapalenie błony śluzowej nosa i spojówek. Do typowych objawów tych często współwystępujących chorób alergicznych należą:

• świąd okolic nosa, podniebienia i oczu,
• kichanie,
• kaszel,
• wypływanie wydzieliny z nosa oraz spływanie jej po tylnej ścianie noso-gardła, co wiąże się z koniecznością odkrztuszania,
• niedrożność nosa, uczucie zatkania,
• przekrwienie i zaczerwienienie oczu,
• łzawienie.

Astma alergiczna

Astma alergiczna jest znacznie rzadsza od nieżytu nosa, jednak ma znacznie ostrzejszy przebieg. W jej przebiegu obserwuje się nadmierny skurcz mięśni gładkich i obrzęk śluzówki oskrzeli, mogą pojawić się czopy śluzowe, które będą znacznie utrudniać prawidłowy przepływ powietrza. Z czasem dochodzi do zmian w budowie ścian oskrzeli. Epizody astmy alergicznej wyzwalane są głównie przez inhalację alergenów wziewnych, ale również zmiany pogodowe czy znaczny wysiłek fizyczny.

Astma objawia się:

• dusznością,
• uczuciem ucisku w klatce piersiowej,
• suchym kaszlem,
• świszczeniem podczas oddychania.

Testy w alergii wziewnej

• Test w kierunku alergenów wziewnych ❱
• Kompleksowy test alergiczny ALEX ❱
• Kompleksowy test alergiczny ISAC ❱
• Test alergiczny Polycheck (10 alergenów) ❱
• Test alergiczny Polycheck (30 alergenów) ❱

Alergię wziewną diagnozuje się na kilka sposobów, z których ostatnio najpowszechniejszym jest badanie alergiczne z krwi. Pobiera się krew żylną, a laboratorium oznacza stężenie przeciwciał IgE wytworzonych przez organizm po kontakcie z alergenem. Wysoki poziom tych przeciwciał wskazuje na uczulenie na daną substancję. Badanie to przeprowadza się w panelach wziewnych, pokarmowych czy pediatrycznych (bada się alergeny uczulające dzieci). W ramach paneli wziewnych analizowane są najsilniej uczulające pyłki roślin, alergeny zwierzęce, zarodniki grzybów pleśniowych i roztocza kurzu domowego.

Znacznie dokładniejszym badaniem w kierunku alergii jest test ALEX, którego wynik wskazuje dokładnie na poszczególne białka, które są źródłem alergii. Znajomość uczulających molekuł pozwala dokładnie określić, czy istnieje ryzyko alergii krzyżowej. Test ten kompleksowo bada nie tylko alergie wziewne, ale również alergie pokarmowe czy na jady owadów.

Alergia wziewna a uczulenie krzyżowe - o co w tym chodzi?

W przypadku uczulenia na alergeny wziewne istnieje spore ryzyko zaistnienia reakcji krzyżowej z innymi alergenami o zbliżonej budowie białkowej i zwykle dotyczy to reakcji alergen wziewny - pokarm. W takich przypadkach pojawiają się objawy ze strony przewodu pokarmowego, a najczęściej jest to zespół alergii jamy ustnej charakteryzujący się opuchlizną i swędzeniem warg, podniebienia, języka i gardła.

Przykładami alergii krzyżowej są:

• pyłek brzozy - jabłko, gruszka, seler, marchew itp. (głównie w okresie pylenia brzozy);
• roztocza - skorupiaki;
• grzyby pleśniowe - sery z pleśnią, leki na bazie penicyliny;
• koty - mięso wieprzowe;
• pierze ptaków - jaja i mięso drobiowe.

Reakcje krzyżowe pojawiają się jedynie u części chorych na alergie wziewne. Mimo to należy zdawać sobie z nich sprawę, a jeżeli już do takiej reakcji kiedyś doszło, najlepszym sposobem jest zastosowanie diety eliminującej pokarmy o podobnej budowie białkowej do uczulających alergenów.

Jak unikać alergenów i leczyć alergię wziewną?

Proces leczenia alergii wziewnej opiera się na następujących składowych:

• unikaniu uczulających alergenów,
• farmakoterapii,
• immunoterapii swoistej.

Jak unikać alergenów wziewnych?

Unikanie alergenów wziewnych wymaga niestety znacznej znajomości uczulającego alergenu. W zależności od tego, co uczula, należy zastosować szereg działań, które zminimalizują kontakt, jednak mała jest szansa na całkowite jego uniknięcie.

W przypadku alergii na pyłki zaleca się unikanie długiego przebywania na zewnątrz oraz wietrzenia pomieszczeń w czasie pylenia - kalendarze pylenia są teraz dostępne w aplikacjach na telefon. W celu zmniejszenia ekspozycji należy wybierać spacery po deszczu, unikanie łąk i pól oraz zaleca się dokładne mycie i przebrania po powrocie do domu. W domu można zamontować rekuperację z filtrem antyalergicznym bądź oczyszczacz powietrza, które redukują ilość alergenów w powietrzu.

Roztocza są niestety w naszych domach przez cały rok, dlatego ich zwalczanie jest dość trudne. Aby unikać nadmiaru kurzu w domach, zaleca się utrzymanie wilgotności poniżej 55% w pomieszczeniach oraz dbanie o odpowiednie wietrzenie (warto również wykorzystać filtry powietrza). Warto w mieszkaniach zrezygnować z bibelotów, roślin czy dywanów, które zbierają kurz i są trudne do sprzątania. Ważne jest też częste wymienianie pościeli, pranie w wysokiej temperaturze, prasowanie, częste sprzątanie z zastosowaniem środków roztoczobójczych czy odkurzaczy z filtrem HEPA.

Unikanie alergenów zwierzęcych to głównie rezygnacja z posiadania zwierząt. Niestety wciąż istnieć będzie ryzyko kontaktu z alergenami poza domem, gdyż alergeny zwierzęce znajdują się na ubraniach innych roślin, a w konsekwencji w wielu szkołach i miejscach pracy - na szczęście ich stężenie będzie mniejsze niż w bezpośrednim otoczeniu zwierzęcia.

W przypadku uczulenia na pleśnie alergik powinien unikać wielu prac ogrodniczych jak zajmowanie się kompostownikiem czy grabienie liści, a także spacerów po lesie jesienią. Grzyby pleśniowe często znajdują się piwnicach, saunach, krytych basenach czy domkach letniskowych. Warto pamiętać, że nawilżacze powietrza czy filtry w klimatyzacji również mogą być siedliskiem pleśni.

Farmakoterapia w alergii

Leki stosowane w alergii mają przede wszystkim działanie objawowe. Najczęściej zaleca się leki antyhistaminowe, które zapobiegają wydzieleniu się histaminy w reakcji na alergen, przez co nie dochodzi do pojawienia się objawów. Zastosowanie tych leków powoduje ustąpienie objawów po około dwóch godzinach od przyjęcia. W przypadku uczulenia na określone pyłki zaleca się najczęściej przyjmowanie leków antyhistaminowych przez cały okres pylenia danej rośliny.

W leczeniu zastosowanie mają również leki sterydowe - podawane najczęściej donosowo bądź wziewne. Inhalatory z glikokortykosteroidami są podstawowym leczeniem w astmie.

Immunoterapia swoista czyli odczulanie

Immunoterapia swoista jest najbardziej skutecznym leczeniem alergii wziewnej. Terapia ta polega na podskórnym bądź podjęzykowym podawaniem preparatu z konkretnym alergenem w określonych odstępach czasu przez 3-5 lat. Kilkuletnia immunoterapia prowadzi do zwiększenia tolerancji organizmu na alergen, a czasem nawet do całkowitego odczulenia. Ponadto, redukuje objawy alergiczne oraz minimalizuje ryzyko powikłań.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Bibliografia:

• Alergiczny nieżyt nosa w: Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna.
• Astma w: Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna.
• Assam C. et al.: Tree pollen allergens—an update from a molecular perspective. Allergy 2015; 70 (10): 1201–1211.
• Calderón M.A. et al.: Respiratory allergy caused by house dust mites: What do we really know? J Allergy Clin Immunol. 2015 Jul;136(1):38-48.
• Kelly L.A., Erwin E.A., Platts-Mills T.A.: The indoor air and asthma: the role of cat allergens. Curr Opin Pulm Med. 2012 Jan;18(1):29-34.
• Lierl M.B.: Allergen immunotherapy: shots for asthma, wheezing, and bee sting. Pediatric Annals, 2011; 40 (4): 192–199
• Price A. et al.: Oral Allergy Syndrome (Pollen-Food Allergy Syndrome). Dermatitis 2015; 26 (2): 78–88.
• Zahradnik E., Raulf M.: Animal allergens and their presence in the environment. Front Immunol. 2014 Mar 3;5:76.