Alergia na mleko - jak sobie z nią poradzić?

Alergia na białka mleka krowiego - na czym polega?

Alergia na mleko jest przypadłością związaną z nadreaktywnością układu immunologicznego na obecność alergenów mleka w organizmie. Mleko zawiera około 20 substancji chemicznych, które mogą u alergików stanowić źródło problemu.

Najpopularniejsze alergeny mleka krowiego:

• β-laktoglobulina (Bos d 5),
• α-laktoalbumina (Bos d 4),
• albumina surowicy bydlęcej (Bos d 6),
• kazeina (Bos d 8).

Należy podkreślić, że β-laktoglobulina w zasadzie nie występuje w mleku kobiecym, przez co organizm niemowlaka nie nabiera tolerancji dla tego białka.

Spożycie tych alergenów przez uczuloną osobę powoduje ogromną kaskadę biochemiczną w organizmie. Jako pierwszą obronę wysyłane są przeciwciała IgE, które są wytwarzane swoiście do określonego alergenu. Te łączą się z mastocytami. Po przyłączeniu również alergenu dochodzi do uwalniania z mastocytów m.in. histaminy, co prowadzi do powstania zapalenie w okolicznych tkankach i powstania objawów alergicznych.

W przypadku osób uczulonych na białka mleka krowiego najważniejsze jest wyeliminowanie tego mleka z diety całkowicie. W wielu przypadkach konieczna jest jednak rezygnacja również z mleka innych ssaków - koziego (Cap h), owczego (Ovi a), wielbłądziego (Cam d) czy końskiego (Equ c). Niektóre mleka zawierają zbliżone do siebie w strukturze aminokwasowej białka, przez co ich spożycie może spowodować, że organizm pomyli się i zareaguje również na inny rodzaj mleka. Taką sytuację nazywamy alergią krzyżową.

Alergia na mleko a nietolerancja laktozy

Alergia na białka mleka i nietolerancja laktozy są nierzadko mylonymi zaburzeniami zdrowotnymi, gdyż oba wiążą się z dolegliwościami po spożyciu mleka. Przebieg alergii i nietolerancji jednak bardzo się różni.

Nietolerancja laktozy dotyczy nie białek, jak w przypadku alergii, lecz laktozy, która jest dwucukrem. Brak tolerancji wiąże się z niedoborem lub brakiem odpowiedniego enzymu, który rozkłada laktozę do monocukrów, czyli laktazy. Wówczas nierozłożona laktoza nie może zostać wchłonięta, więc po przedostaniu się do jelita grubego, gdzie bakterie ją fermentują. Konsekwencją fermentacji jest ból brzucha, wzdęcia i biegunki w około 30 minut od spożycia laktozy.

Dodatkową różnicą jest brak konieczności całkowitego wykluczenia mleka z diety - wystarczy wybierać produkty o obniżonej zawartości laktozy.

Jak często występuje alergia na mleko u niemowląt, małych dzieci i dorosłych?

Alergia na mleko stanowi najczęstszy rodzaj alergii pokarmowej w grupie niemowląt i małych dzieci. Szacuje się, że uczulenie na mleko dotyczy 0,5-3% rocznych dzieci. Wraz z wiekiem zmniejsza się jednak częstość uczuleń na białka mleka krowiego. Niemal 50% małych alergików wytwarza tolerancję na te białka do 5 roku życia, a aż 75% do momentu osiągnięcia dorosłości.

Niestety jest dużo mniej danych odnośnie odsetka osób uczulonych na mleko, jednak szacuje się, że mleko stanowi mniej istotny alergen u dorosłych niż u dzieci. Objawy nadwrażliwości na pokarmy zgłasza 3,5-20% dorosłych Europejczyków, z czego najwięcej na północy, a najmniej na wschodzie Europy. Jednak rzeczywistą alergię IgE-zależną na pokarmy ma tylko niewielka część spośród tych osób - szacuje się, że jest to 1-2% dorosłych.

Alergia na mleko a skaza białkowa

Skaza białkowa jest potoczną nazwą alergii na różne produkty u niemowląt i małych dzieci. W tym okresie wiele dzieci ma problem z kilkoma białkami pokarmowymi, wśród których dominuje mleko krowie oraz jaja.

Objawy uczulenia na mleko

IgE-zależna alergia na mleko charakteryzuje się wczesnym występowaniem objawów - pojawiają się one już w ciągu kilku minut do maksymalnie dwóch godzin od spożycia mleka.

Wśród dolegliwości po spożyciu białek mleka krowiego obserwuje się:

• pokrzywkę skórną, zaostrzenie atopowego zapalenia skóry (głównie u dzieci),
• obrzęk naczynioruchowy i obrzęk gardła, w tym również zespół anafilaksji jamy ustnej,
• trudności z oddychaniem, kaszel i świszczący oddech,
• bóle brzucha, wymioty, biegunkę,
• zawroty głowy, dezorientację i obniżenie ciśnienia.

Rzadziej po spożyciu mleka może dojść do ataku astmy oskrzelowej czy wstrząsu anafilaktycznego.

Jak zdiagnozować alergię na mleko?

• Próby prowokacyjne
• Testy skórne punktowe
• Pomiar przeciwciał IgE na mleko z krwi ➜ sprawdź badanie ❱

Złotym standardem w diagnostyce alergii pokarmowej są doustne próby prowokacyjne podwójnie zaślepione kontrolowane placebo. Taki rodzaj testu alergicznego jest niezwykle czasochłonny i wiąże się ze znacznym ryzykiem anafilaksji. Rutynowo więc wykonuje się zarówno testy skórne, jak i pomiary przeciwciał.

W teście skórnym pacjentowi zostają nałożone na skórę przedramienia wystandaryzowane roztwory alergenów, po czym nakłuwa się w tym miejscu jednorazowym lancetem. Na uczulenie wskazuje pojawienie się rumienia z pęcherzem o średnicy większej niż w obrębie kontroli z histaminą. Badanie to mimo znacznej wiarygodności jest nieprzyjemne dla wielu pacjentów, a w przypadku stosowania leków sterydowych i antyhistaminowych istnieje konieczność odstawienia ich nawet na 2 tygodnie, co dla niektórych wiąże się ze znacznym ryzykiem nieprzyjemnych dolegliwości.

Ważną alternatywę, szczególnie gdy nie chcemy odstawiać leków, są testy z krwi:

• Test alergiczny - panel pokarmowy ❱
• Test alergiczny - panel pediatryczny ❱
• Test alergiczny - panel atopowy ❱
• Test alergiczny ALEX ❱
• Test alergiczny ISAC ❱

W ramach analizy immunoenzymatycznej krwi wykonuje się pomiar stężenia przeciwciał IgE wiążących się do białek mleka krowiego. Podniesione stężenie przeciwciał w stosunku do normy wskazuje na uczulenie na dane białka. Same testy alergiczne z krwi wykonuje się po pobraniu krwi żylnej, do czego nie trzeba ani być na czczo ani odstawiać dotychczasowego leczenia antyalergicznego. Ponadto, te badania na alergie realizowane są w panelach: najczęstszych alergenów pokarmowych, najczęstszych alergenów u dzieci czy też u osób z chorobami atopowymi. Jedynie test ALEX stworzony jest, aby kompleksowo zbadać reakcję organizmu na 156 ekstraktów alergenowych i 126 molekularnych składników alergenów.

Mleko - w jaki sposób skutecznie go unikać?

Dieta w alergii na mleko niestety nie należy do najprostszych. Osoby uczulone na ten produkt muszą przygotować się na poświęcanie początkowo znacznej ilości czasu na zapoznanie się z etykietami produktów. W pierwszej chwili może wydawać się, że mleko jest wszędzie - znajdziemy je w ciastkach, pieczywie, a nawet wędlinach czy chipsach.

Z czasem jednak wyszukiwanie produktów bezmlecznych staje się coraz prostsze. Pomocny jest również coraz lepszy dostęp do produktów wegańskich, które nie posiadają żadnych składników odzwierzęcych w właśnie mleka. W tej kategorii znajdują się dania obiadowe, pasty kanapkowe i przede wszystkim słodycze, a nawet lody, które potrafią smakować niemal tak dobrze jak wykonane z mleka. Osoby z alergią na mleko kategorycznie nie powinny sięgać po produkty mleczne bez laktozy - to wciąż mleko, jedynie ilość laktozy została obniżona.

Ważną wskazówką jest również to, że pracownicy sklepów, barów i restauracji są zobowiązani poinformować o alergenach, jeśli zostaną zapytani o to przez klienta.

Co zamiast mleka?

W tej chwili na rynku jest znaczny wybór produktów, które są świetnymi zastępnikami mleka. W sklepach są dostępne:

• napoje roślinne: sojowe, migdałowe, kokosowe, ryżowe, owsiane itp.,
• produkty a’la jogurt, które często zawierają bakterie takie same jak w zwykłym jogurcie,
• produkty seropodobne wykonane zazwyczaj z oleju kokosowego,
• masła roślinne,
• “twarożki” np. z migdałów.

Czy mleko zawsze uczula osobę z alergią?

Warto podkreślić, że istnieje możliwość zmniejszenia alergenności produktów z mleka, jednak nie oznacza to, że takie produkty będą bezpieczne dla wszystkich osób uczulonych na mleko. W przypadku produkcji twarogu do serwatki przechodzi niemal całkowicie β-laktoglobulina - serwatka jest oddzielana, więc twaróg może mieć znacznie mniejsze działanie alergizujące.

Kolejnym procesem zmniejszającym alergenność mleka jest ogrzewanie poprzez pasteryzację, sterylizację oraz termizację. Dochodzi wówczas do rozkładu białek mleka (denaturacji), więc zmniejsza się ryzyko objawów. Badania wskazują, że nawet 70% osób z alergią toleruje mleko w składzie pieczonych produktów, np. w muffinkach czy ciastach.

Istotnym również sposobem na obniżenie alergenności jest hydroliza białek. Dokonuje się tego za pomocą odpowiednich enzymów proteolitycznych. W ten sposób właśnie powstają specjalistyczne preparaty dla niemowląt. Proteoliza zachodzi również w trakcie fermentacji mlekowej, czyli podczas naturalnego wytwarzania serów dojrzewających i produktów fermentowanych takich jak jogurt.

Osoby o słabej alergii na białka mleka krowiego mogą więc sprawdzić swoją reakcję na twarogi, sery dojrzewające czy mleczne napoje fermentowane.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Bibliografia:

• Flom J.D., Sicherer S.H.: Epidemiology of Cow’s Milk Allergy. Nutrients 2019, 11(5): 1051.
• Willits E.K., Park M.A. et al.: Food Allergy: A Comprehensive Population-Based Cohort Study. Mayo Clinic Proceedings 2018, 93 (10): 1423–1430.
• Rentzos G., Johanson L. et al.: Prevalence of food hypersensitivity in relation to IgE sensitisation to common food allergens among the general adult population in West Sweden. Clin Transl Allergy. 2019; 9: 22.
• Kaczmarski M.: Alergia a cywilizacja. Nietolerancje pokarmowe. Białystok, KAW, 1990.
• Kaczmarski M.: Alergie i nietolerancje pokarmowe. Warszawa, SANMEDIA, 1993.