Predyspozycje genetyczne do rozwoju raka

Jak powstaje nowotwór?

O nowotworze mówimy wtedy, gdy komórki organizmu zaczynają nadmiernie się dzielić, a te, które powstają, nie różnicują się w komórki prawidłowe. Związane jest to z obecnością mutacji w genach określanych jako geny supresorowe i protoonkogeny - rolą tych genów jest zapobieganie procesom nowotworowym. Uszkodzenia obecne w tych genach przyczyniają się do braku reakcji lub niewłaściwej reakcji komórki na sygnały zewnętrzne, co z kolei prowadzi do rozwoju nowotworu. Mutacje w genach można wykrywać za pomocą badań genetycznych.

Jedną z przyczyn powstawania takich mutacji są negatywne czynniki środowiskowe o działaniu kancerogennym - mutacje takie są nabywane w ciągu życia i występują tylko w części komórek organizmu. Szkodliwe zmiany genetyczne mogą być również obecne od zawsze we wszystkich komórkach ciała (w tym również w komórkach rozrodczych) - mutacje te dziedziczone są z pokolenia na pokolenie lub powstają de novo.

Predyspozycje genetyczne do rozwoju raka, które często występują w populacji polskiej

Specjaliści wskazują, że ok. 30% wszystkich złośliwych chorób nowotworowych związanych jest z mutacjami dziedzicznymi. Do charakterystycznych cech takich nowotworów należy młody wiek ich rozwoju (zazwyczaj pojawiają się one przed 50., a często przed 35. rokiem życia), ich obustronne występowanie w przypadku parzystych narządów, a także ich rozwój u kilku członków jednej rodziny.Do najczęściej występujących wśród Polaków mutacji zwiększających ryzyko nowotworu zalicza się nieprawidłowości w takich genach jak BRCA1, BRCA2, CHEK2 czy CDKN2A.

Są to geny supresorowe, odgrywające ważne role w regulacji cyklu komórkowego. Mutacje genów BRCA silnie predysponują do raka piersi i raka jajnika - szacuje się, nosicielstwo mutacji w tych genach dotyczy ok. 200 tysięcy Polaków. Kobiety, które są nosicielkami mutacji w genie BRCA1 mają 70% szans, że w ciągu całego życia rozwinie się u nich rak piersi oraz 40% szans, że rozwinie się rak jajnika. W przypadku nosicielek mutacji w genie BRCA2 ryzyko to jest trochę niższe i wynosi, odpowiednio, 56% i 27%. Prawdopodobieństwo wystąpienia raka piersi jest wyższe również u mężczyzn posiadających mutacje w tych genach (co roku w Polsce wykrywa się ok. 200 przypadków raka piersi u mężczyzn), są oni ponadto bardziej narażeni na rozwój raka prostaty.

Kolejnymi powszechnie występującymi w naszym społeczeństwie mutacjami są te obecne w genie CHEK2 - ich nosicielstwo dotyczy 1 na 100 osób w Polsce. Uszkodzony gen CHEK2 predysponuje do rozwoju kilku typów nowotworów - raka piersi (u kobiet i mężczyzn), raka prostaty, raka tarczycy, raka jelita grubego oraz raka nerki. Większe ryzyko wystąpienia raka wiąże się również z mutacjami genu CDKN2A - ich obecność predysponuje do rozwoju czerniaka, raka płuca oraz raka trzustki. W przypadku stwierdzenie zespołu Li-Fraumeni (mutacji genu TP53) zwiększ się ryzyko rozwinięcia nowotworu mózgu, mięsaków, białaczek, raka piersi oraz raka kory nadnerczy.

Wykrycie predyspozycji do nowotworów złośliwych możliwe jest dzięki testom genetycznym

Mutacje predysponujące do nowotworów można wykryć przy pomocy badania genetycznego, polegającego na laboratoryjnej analizie materiału genetycznego osoby badanej. Badanie genetyczne w kierunku danej mutacji nowotworowej wystarczy wykonać tylko raz, ponieważ nasze DNA nigdy się nie zmienia i wynik pozostanie aktualny przez całe życie.

Potwierdzenie obecności danej mutacji nie oznacza, że rak na pewno się rozwinie - pozwoli natomiast na wdrożenie odpowiedniej profilaktyki, co zmniejszy ryzyko rozwoju choroby. Ze względu na przynależność do grupy podwyższonego ryzyka, nosiciele szkodliwych mutacji muszą także zostać objęci specjalną opieką lekarską - dzięki temu, nawet jeżeli dojdzie do rozwoju raka, zostanie on wykryty we wczesnym, pozwalającym na całkowite wyleczenie stadium. We wczesnym wykryciu raka pomocne są badania markerów nowotworowych.

Aktualizacja: 2018-10-03