Rak płuca - badania, które umożliwią jego wczesne wykrycie

Co to jest rak płuca?

Rak płuca jest nowotworem wywodzącym się z nabłonka dróg oddechowych, u płci męskiej występuje trzy razy częściej niż u płci żeńskiej. Zdecydowaną większość (ok. 96%) przypadków zachorowań na ten rodzaj raka diagnozuje się po 50. roku życia. Rak płuca charakteryzuje się też wysoką umieralnością, ponieważ stanowi ok. 31% wszystkich nowotworowych zgonów u mężczyzn, u kobiet natomiast niemal 16% (rocznie stwierdza się ok. 23 tysiące zgonów z tego powodu). Wyróżnia się cztery morfologiczne typy nowotworu złośliwego płuca - raka gruczołowego, płaskonabłonkowego, drobnokomórkowego i wielkokomórkowego.

Głównym czynnikiem predysponującym do zachorowania na raka płuca jest palenie papierosów, ze względu na silne rakotwórcze działanie substancji się w nim znajdujących. Badania wskazują, że wypalanie paczki papierosów dziennie przez 30 lat zwiększa ryzyko zachorowania o ok. 20-60 razy. Prawdopodobieństwo zachorowania jest również większe w przypadku osób niepalących, ale narażonych na działanie dymu papierosowego. Do pozostałych czynników ryzyka tego nowotworu zalicza się ekspozycję na azbest, metale ciężkie, promieniowanie jonizujące, dietę ubogą w owoce i warzywa, brak aktywności fizycznej czy predyspozycje genetyczne do rozwoju nowotworu - badania wskazują, że mutacja genu CDKN2A 2-krotnie zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuca.

W początkowym stadium rozwoju nowotwór płuc nie powoduje żadnych objawów i często bywa wykrywany przypadkowo podczas badania radiologicznego zaleconego z innych przyczyn. W miarę rozwoju choroby może pojawiać się duszność, kaszel, chrypka, krwioplucie, ogólne osłabienie i szybkie męczenie się organizmu, brak apetytu, pocenie nocne czy częste zapalenia płuc. U niektórych chorych pierwsze objawy dają o sobie znać dopiero wtedy, gdy dojdzie do powstania ognisk przerzutowych - powiększają się nadobojczykowe węzły chłonne, pojawiają się objawy neurologiczne na skutek przerzutów do mózgu lub bóle kostne spowodowane obecnością przerzutów w kościach.

Jakie badania na raka płuca - badania, które umożliwiają wykrycie choroby we wczesnym stadium

5-letnie przeżycie jest osiągalne dla 17% kobiet i 12% mężczyzn chorych na raka płuca - związane jest to z częstym wykrywaniem nowotworu dopiero w stadium zaawansowanym. Aby wykryć proces chorobowy we wczesnym etapie, przydatne są takie badania na raka jak zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej, tomografia komputerowa, pozytonowa tomografia emisyjna, badanie poziomu markerów nowotworowych czy badanie genetyczne.

Zdjęcie radiologiczne klatki piersiowej

Zdjęcie radiologiczne (RTG) klatki piersiowej to najczęściej wykonywane badanie obrazowe - pozwala ono na uwidocznienie płuc, dróg oddechowych, serca i kości klatki piersiowej przy pomocy promieniowania jonizującego. Osoby dorosłe w ramach profilaktyki raka płuc powinny wykonywać RTG klatki piersiowej raz na 2 lata, natomiast osoby palące bądź narażone na działanie szkodliwych substancji - raz do roku. Badanie to jest przydatne w diagnostyce raka płuca, ale także zapalenia płuc czy chorób serca. Sprzęt do badania rentgenowskiego składa się z aparatu rejestrującego obraz radiologiczny oraz tuby emitującej promieniowanie jonizujące. Badanie RTG trwa około 15 minut i zazwyczaj wykonywane jest w dwóch pozycjach: bocznej oraz przednio-tylnej. Jest badaniem łatwym i szybkim, jednakże nie zawsze jest możliwe zdiagnozowanie choroby na jego podstawie - może on bowiem nie wykryć bardzo małych zmian nowotworowych. Ponadto, ze względu na wykorzystywanie do badania promieniowania jonizującego, badania RTG nie należy przeprowadzać u kobiet ciężarnych.

Tomografia komputerowa klatki piersiowej

Tomografia komputerowa (CT) klatki piersiowej to stosowane w diagnostyce chorób płuc badanie, które jest bardziej dokładne w porównaniu do RTG i umożliwia morfologiczną ocenę płuc oraz pozostałych narządów klatki piersiowej przy pomocy promieniowania jonizującego. Najważniejszym elementem tomografu jest obrotowy pierścień, zawierający źródło promieniowania - pierścień obraca się wokół ciała pacjenta, wykonując wiele zdjęć fragmentów danego przekroju ciała. Dzięki komputerowej obróbce uzyskanych danych możliwe jest otrzymanie bardzo dokładnych obrazów przekrojów tkanek i narządów, dlatego tomografia pozwala na wykrycie guzów w płucach bądź innych strukturach klatki piersiowej. Dawka promieniowania jonizującego stosowana podczas tomografii jest znacznie większa w porównaniu do dawki stosowanej podczas zdjęcia radiologicznego, dlatego badania tego nie należy wykonywać zbyt często. Jest ono także niewskazane dla kobiet w ciąży i osób uczulonych na środki kontrastowe wykorzystywane podczas tomografii.

Pozytonowa tomografia emisyjna

Pozytonowa tomografia emisyjna (PET-CT) jest nowoczesnym badaniem wykorzystywanym w celu wczesnego wykrywania i monitorowania postępów leczenia różnych chorób, w szczególności chorób nowotworowych. Badanie to pozwala nie tylko na wczesne wykrycie nowotworu, ale również na ocenę stopnia zaawansowania choroby i dokładne określenie zasięgu guza. Podczas PET-CT pacjentowi podaje się zastrzyk z glukozą znakowaną radioaktywnym fluorem - jest ona następnie metabolizowana przez komórki. Komórki nowotworowe zużywają więcej glukozy w porównaniu do komórek prawidłowych, przez co na monitorze wyglądają inaczej. Należy jednak zaznaczyć, że niektóre nowotwory nie metabolizują glukozy i w tym przypadku badanie PET-CT nie wykaże żadnych nieprawidłowości. Przeciwwskazaniem do wykonania pozytonowej tomografii emisyjnej jest ciąża, niewyrównana cukrzyca lub duże stężenie glukozy we krwi.

Badanie histopatologiczne

Badanie histopatologiczne jest kluczowym i niezastąpionym badaniem w diagnostyce nowotworów. Polega na pobraniu fragmentów tkanek guza i ich analizie pod mikroskopem - dzięki temu możliwe jest dokładne określenie rodzaju nowotworu i stopnia jego złośliwości, co pozwoli na dobranie odpowiedniego leczenia. Pobranie fragmentów tkanek do badania histopatologicznego jest możliwe np. podczas bronchoskopii - zabieg ten polega na wprowadzeniu wziernika do oskrzeli chorego, dzięki czemu możliwe jest obejrzenie wnętrza dróg oddechowych i pobranie wycinków. Inną metodą jest biopsja aspiracyjna cienkoigłowa, podczas której lekarz nakłuwa guza przez oskrzela lub ścianę klatki piersiowej i pobiera jego fragmenty. Zdarza się też, że pobranie wycinków do badania histopatologicznego jest możliwe tylko po chirurgicznym otwarciu śródpiersia lub klatki piersiowej.

Badanie poziomu markerów nowotworowych we krwi

Markery nowotworowe są substancjami chemicznymi wytwarzanymi w wielu tkankach organizmu - ich stężenie jest niewielkie w tkankach prawidłowych, natomiast ich produkcja znacznie wzrasta w przypadku tkanek zmienionych nowotworowo. Dzięki pomiarowi stężenia takich markerów we krwi można ocenić obecny stan organizmu - są one pomocne nie tylko w przypadku wczesnego wykrywania nowotworu, ale także w monitorowaniu prowadzonej później terapii. Wadą tej metody jest jednak to, że markery nowotworowe zazwyczaj nie są specyficzne tylko dla jednego nowotworu i mogą zdarzać się wyniki fałszywie pozytywne lub fałszywie negatywne. W przypadku zachorowania na raka płuca, we krwi może wzrosnąć poziom takich markerów jak SCC-Ag, CYFRA 21-1 i NSE.

Badanie genetyczne

Badanie genetyczne polega na analizie DNA pod kątem istnienia mutacji mogących predysponować do zachorowania na różne choroby, także nowotwory złośliwe. Badania wskazują, że w przypadku posiadania mutacji A148T w genie CDKN2A, ryzyko zachorowania na raka płuca jest 2-krotnie wyższe w porównaniu do populacji ogólnej. Gen CDKN2A znajduje się na chromosomie 9 i koduje białko p16, które bierze udział w regulacji cyklu komórkowego i zapobiega nadmiernym podziałom komórek. Poza nowotworem płuca, posiadanie mutacji w tym genie zwiększa prawdopodobieństwo zachorowania na nowotwór trzustki oraz czerniaka.

W przypadku potwierdzenia istnienia nieprawidłowości w genie CDKN2A konieczne jest wprowadzenie odpowiednich działań profilaktycznych (np. zaprzestania palenia tytoniu, regularnego wykonywania badań kontrolnych), dzięki czemu ryzyko zachorowania zostanie zminimalizowane lub rak zostanie wykryty we wczesnym etapie rozwoju. Do badania genetycznego na raka konieczne jest wyizolowanie DNA pacjenta z próbki materiału biologicznego od niego pobranego - najczęściej jest to krew żylna lub ślina. Badanie to wykonywane jest tylko raz w życiu (nasz DNA nigdy się nie zmienia) - raz uzyskany wynik obowiązuje więc już zawsze. Ponadto, test genetyczny jest niezależne od obecnego stanu zdrowia pacjenta, przyjmowanych przez niego leków czy stosowanej diety - nie ma więc żadnych przeciwwskazań do jego przeprowadzenia.

Badanie genetyczne charakteryzuje się również wysoką skutecznością - ich czułość wynosi ponad 99%.