Rak tarczycy - obroń się poprzez profilaktykę

Kilka słów o tarczycy

Podstawowymi hormonami tarczycy są tyroksyna (T4) i trójjodotyronina (T3), wydzielane przez komórki nabłonkowe tarczycy. Biorą one udział w przemianie materii i mają tak szeroki zakres działania, że wpływają praktycznie na każdą komórkę organizmu. To od nich zależy rozwój psychoruchowy dzieci, aktywność życiowa dorosłych, praca serca, senność, spowolnienie, nerwowość. W tarczycy znajdują się także nieliczne komórki okołopęcherzykowe (komórki C), które wytwarzają kalcytoninę, hormon uczestniczący w regulacji stężenia wapnia we krwi. Mają one odmienna strukturę od komórek nabłonkowych tarczycy.

Komórki tarczycy maja skłonność do tworzenia guzków. Związane jest to ze specyfiką pracy tarczycy, która jako jedyny gruczoł człowieka obficie magazynuje w komórkach produkowane przez siebie hormony, zanim uwolni je do krwi. Zazwyczaj takie guzki są nieszkodliwe i mają łagodny charakter, posiada je ponad połowa ludzi.

Nowotwory tarczycy w statystykach

Nowotwory złośliwe tarczycy należą do stosunkowo rzadkich nowotworów, znacznie częściej występują u kobiet (stanowią 2,6% wszystkich przypadków nowotworów złośliwych u kobiet) niż u mężczyzn (0,5% wszystkich przypadków nowotworów). Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów, w 2010 roku raka tarczycy zdiagnozowano u 2192 Polaków - 384 mężczyzn i 1808 kobiet.

Podobnie w USA, mimo dwukrotnego wzrostu zachorowalności na raka tarczycy, liczba przypadków śmiertelnych od dwudziestu lat utrzymuje na stałym poziomie, co wskazuje na wzrost skuteczności leczenia raka tarczycy.

Również w Polsce, w ciągu ostatnich dwudziestu lat obserwuje się pewien wzrost liczby zachorowań na raka tarczycy, a tempo wzrostu jest znacznie większe u kobiet niż u mężczyzn.

Co to jest rak tarczycy?

Rak tarczycy powstaje, jeżeli dojdzie do zaburzenia procesu podziałów komórkowych i komórki własne tarczycy rozrastają się w sposób niekontrolowany. Zachowują jednak swój wygląd i obserwowane pod mikroskopem przypominają zdrową tkankę tarczycy, wykazują przy tym zdolność do wytwarzania hormonów tarczycy, wychwytywania i gromadzenia jodu. Powoli rozrastają się, odrywają od komórek tarczycy, przenoszą się do innych narządów, tworząc tzw. przerzuty.

Komórki dwóch najczęściej występujących nowotworów tarczycy (raka brodawkowatego i raka pęcherzykowego) można zidentyfikować pod mikroskopem, w pozostałych przypadkach lekarz patolog stosuje dodatkowe techniki umożliwiające odróżnienie poszczególnych typów nowotworów.

Uwaga. W tabeli nie uwzględniono nowotworów tarczycy powstałych w wyniku przerzutów z innych organów. Około 5% wszystkich nowotworów złośliwych tarczycy to przerzuty, jakie daje najczęściej rak nerki, rak płuca, rak piersi, rak jajnika, czerniak. Rokowania są bardzo niekorzystne ze względu na zaawansowanie nowotworu pierwotnego (przerzuty drogą krwi).

Podłoże genetyczne raka tarczycy

Rak rdzeniasty tarczycy (RRT) stanowi do 10% diagnozowanych nowotworów tarczycy. Atakuje komórki przypęcherzykowe tzw. komórki C. Są to duże komórki o owalnych jądrach, produkujące hormon kalcytoninę. Wykazano, ze 25% przypadków zachorowań to nowotwory dziedziczne, związane z genem RET zlokalizowanym na chromosomie 10. Zadaniem tego genu jest produkcja białek umożliwiających prawidłowe przekazywanie sygnałów w komórkach. Zmutowany gen RET (protoonkogen) jest przyczyną zmian nowotworowych i może być przekazany dziecku w sposób autosomalny dominujący. Oznacza to, że RRT dziedziczony jest niezależnie od płci i wystarczy, że dziecko otrzyma ten gen od jednego z rodziców, aby choroba się ujawniła.

Mutacja genu RET może wywołać:

• raka rdzeniastego tarczycy jako pojedynczą jednostkę chorobową, mówi się wtedy o rodzinnym raku rdzeniastym tarczycy
• zespół chorobowy, którego jednym z elementów jest rak rdzeniasty tarczycy

Do czynników ryzyka powstawania nowotworów tarczycy zalicza się między innymi:

• obecność guzków lub przebyte choroby tarczycy (np. nadczynność tarczycy) - choroby tarczycy można wykryć przy pomocy odpowiednich badań na tarczycę
• niedobór jodu w pożywieniu, który jest niezbędny do funkcjonowania tarczycy,
• promieniowanie jonizujące - np. u chorych poddanych radioterapii z powodu chorób nowotworowych grasicy, guzów okolicy głowy i szyi,
• płeć żeńską - kobiety chorują 3 razy częściej niż mężczyźni,
• wiek - na raka tarczycy można zachorować w każdym wieku, najwięcej jednak zachorowań jest pomiędzy 40 -50 rokiem życia,
• miejsce zamieszkania - osoby pochodzenia europejskiego oraz azjatyckiego chorują częściej,
• wystąpienie innego nowotworu - np. kobiety, które chorowały na raka piersi są narażone na zachorowanie na raka tarczycy w ciągu pięciu lat od wystąpienia choroby,
• czynniki genetyczne rozwoju nowotworu - mutacja w genie RET prowadzi do wystąpienia rdzeniastego raka tarczycy, mutacja w genie CHEK2 zwiększa ryzyko zachorowania na raka brodawkowatego tarczycy.

Objawy

Nowotwory tarczycy rozwijają się często bezobjawowo i chorzy nie odczuwają żadnych dolegliwości. Najczęściej lekarz wykrywa guzki przy rutynowych badaniach lub pacjent sam wyczuwa niebolesne guzki na szyi. Czasami mogą powiększać się szyjne węzły chłonne.

Jeśli guz rośnie, powiększa się obwód szyi, guz uciska naczynia krwionośne, stąd pierwsza oznaka zmian chorobowych - bóle szyi. Dalszy rozrost powoduje ucisk na przełyk i drogi oddechowe, co powoduje duszności i trudności w połykaniu. Uciśnięta krtań nie spełnia swojej funkcji, zmienia się barwa głosu i pojawia chrypka.

W kolejnych stadiach rozwoju nowotworu złośliwego, kiedy występują przerzuty do płuc, chory słabnie, szybko się męczy, a przy przerzutach do kości cierpi na silne bóle i złamania patologiczne kości. W przypadku raka anaplastycznego często występuje znaczny ból tarczycy, a u chorych z rakiem rdzeniastym objawem charakterystycznym, ale rzadko występującym jest uporczywa biegunka.

Nowotworom tarczycy towarzyszą również objawy niedoczynności tarczycy (apatia, senność, trudności w koncentracji, zaburzenia pamięci, stany depresyjne, nietolerancja zimna, obrzęki podskórne, problemy z miesiączkowaniem, nadmierne tycie) jak i nadczynności tarczycy (nadpobudliwość, nietolerancja gorąca, kołatania serca, duszność, uczucie osłabienia, bezsenność).

Diagnostyka

Diagnoza w przypadku raka tarczycy wymaga przeprowadzenia następujących badań:

• podstawowym badaniem jest wykonanie biopsji cienkoigłowej BAC oraz USG, co pozwala precyzyjnie dobrać miejsce do biopsji
• histopatologiczne badanie pobranych wycinków guzka tarczycy
• scyntygrafia tarczycy z użyciem izotopu jodu

Całkowitą pewność co do tego, czy mamy do czynienia ze zmianą złośliwą czy łagodną można uzyskać tylko podczas pooperacyjnego badania histopatologicznego usuniętej zmiany.

Leczenie

• leczenie chirurgiczne - usunięcie całej tarczycy lub jednego jej płata, zależnie od wielkości guza.
• leczenie jodem promieniotwórczym - leczenie uzupełniające ma za zadanie zniszczyć resztki komórek nowotworowych. Terapia jodem promieniotwórczym ma udowodnioną skuteczność i ułatwia późniejsze monitorowanie chorych i wczesne wykrycie nawrotu choroby
• leczenie L-tyroksyną - istnieje grupa pacjentów odnosząca korzyści z zastosowania L-tyroksyny – hormonu wydzielanego przez tarczycę
• leczenie sztucznymi hormonami tarczycy polega na podawaniu ich w takich dawkach, aby poziom TSH utrzymywał się w okolicy dolnej granicy normy.

Obecnie, leczenie w większości przypadków kończy się sukcesem, o ile pacjent nie zwleka z udzieleniem zgody na proponowaną terapię.

Profilaktyka nowotworów tarczycy

W Polsce choroby tarczycy są rozpowszechnione, szczególnie w okolicach podgórskich, gdzie istnieje niedobór jodu np. w Małopolsce statystycznie 6 na 10 osób ma zmiany patologiczne tarczycy. Zachorowalność na nowotwory tarczycy wzrasta. Aby temu zapobiec:

• w Polsce istnieje obowiązek sprzedawania jodowanej soli kuchennej,
• osobom, u których w rodzinie występował rak tarczycy lub polipy jelita, zaleca się wykonanie testu genetycznego na mutację w genie RET lub genie CHEK2,
• u każdego chorego ze stwierdzonym rakiem rdzeniastym wykonuje się badania genetyczne mające na celu poszukiwanie mutacji genów charakterystycznych dla dziedzicznej formy RRT oraz powiązanego z nim zespołu MEN2A, MEN2B i choroby Hirschsprunga,
• w przypadku znalezienia mutacji genu RET lub CHEK2, badania genetyczne wykonywane są u członków rodziny chorego,
• uzasadnioną profilaktyką jest usunięcie gruczołu tarczowego u zdrowych nosicieli mutacji genetycznej RET jeszcze w wieku dziecięcym.

Do przeprowadzenia badania genetycznego w kierunku mutacji w genach RET czy CHEK2 niezbędny jest DNA pacjenta - pozyskuje się go najczęściej z próbki krwi żylnej lub próbki śliny. Badanie wystarczy wykonać tylko raz w ciągu całego życia, nie ma też żadnych przeciwwskazań do jego zrobienia (testy nie są zależne od naszego aktualnego stanu zdrowia, przyjmowanych leków, stosowanej diety itd.). Czułość badania genetycznego wynosi ponad 99% - jest to więc jedna z najbardziej wiarygodnych metod diagnostycznych.