Nowotwory w rodzinie - czy jestem w grupie ryzyka?

4.40

Ocena użytkowników: 25 ocen

Większość nowotworów ma podłoże genowe - musi dojść do zmian w konkretnych genach zanim choroba się rozwinie. Uszkodzenie genu doprowadza do niekontrolowanych podziałów komórek przy jednoczesnym zahamowaniu mechanizmów powstrzymujących ich namnażanie. Należy jednak pamiętać, że nieprawidłowe geny nie znajdują się tylko w odziedziczonym po przodkach materiale genetycznym (co można zdiagnozować badaniem genetycznym), ponieważ do ich uszkodzenia może dojść również na skutek czynników środowiskowych np. palenia tytoniu bądź nieprawidłowej diety.

Mechanizm powstawania nowotworów uwarunkowanych dziedzicznie

Nowotwór to nieprawidłowa tkanka, której wzrost jest niezależny od komórkowych mechanizmów kontrolnych. Rozwija się na skutek nieprawidłowych zmian w genach, do których dochodzi w przebiegu procesu kancerogenezy. Na rozwój nowotworu główny wpływ mają liczne niekorzystne czynniki środowiskowe (brak ruchu, ekspozycja na toksyczne substancje, palenie papierosów) - szacuje się, że 70-90% wszystkich nowotworów rozwija się w ich wyniku, nowotwory te określane są jako sporadyczne. W przypadku tego typu nowotworów nieprawidłowości genetyczne wykrywane są wyłącznie w tkance guza.

Czynniki dziedziczne stanowią natomiast przyczynę rozwoju 10-30% wszystkich nowotworów. W przebiegu każdego nowotworu pojawia się szereg mutacji genetycznych - u osób z rodzinnymi predyspozycjami do zachorowania część z nich jest przekazywana potomstwu przez rodziców. W takim przypadku do pierwszej mutacji dochodzi w rozrodczych komórkach rodzica jeszcze przed zapłodnieniem, dlatego też mutacja ta po zapłodnieniu obecna jest we wszystkich komórkach organizmu dziecka. Zmiana ta nazywana jest mutacją germinalną. Nosiciele takiej mutacji mają dużo większą szansę zachorowania na nowotwór, nawet jeśli nie są narażeni na działanie niekorzystnych czynników środowiskowych. Obecność mutacji germinalnej w genie kluczowym dla procesu nowotworzenia powoduje powstawanie dalszych zmian w komórce w dużo większym stopniu niż długotrwałe działanie czynnika rakotwórczego. Jest to spowodowane faktem, że mutacje te zazwyczaj występują w genach, których produkty pełnią ważne funkcje w prawidłowym funkcjonowaniu komórki - genach supresorowych, protoonkogenach czy genach biorących udział w naprawie uszkodzeń materiału genetycznego (spowodowanych na przykład przez promieniowanie ultrafioletowe).

Przykłady nowotworów występujących rodzinnie

Jednym z najczęściej diagnozowanych nowotworów występujących rodzinnie jest rak piersi. Badania wskazują, że znaczna część raków piersi i/lub raków jajnika jest uwarunkowana dziedzicznie. Najczęściej rodzinne zachorowania na te rodzaje nowotworów związane są z mutacjami w genach BRCA1 i BRCA2. Produkty kodowane przez te geny biorą udział w naprawie uszkodzeń DNA, a brak ich aktywności zaburza ten proces, prowadzi do gromadzenia się błędów, a tym samym zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów. Ryzyko rozwoju raka sutka (raka piersi) lub jajnika w przypadku posiadania mutacji w genie BRCA1 wynosi odpowiednio 70% i 40%, natomiast w przypadku posiadania mutacji w genie BRCA2 - 56% i 27%. Na podstawie wywiadu rodzinnego, diagnozę odnośnie genetycznego uwarunkowania nowotworu można postawić, jeżeli:

w rodzinie wystąpiły co najmniej trzy przypadki raka piersi i/lub raka jajnika w dowolnym wieku,
doszło do dwóch zachorowań wśród krewnych pierwszego stopnia,
w rodzinie zdiagnozowano raka piersi u osoby przed 40 rokiem życia,
nowotwór w obu piersiach lub jajnikach rozwinął się u tej samej osoby,
rak piersi i nowotwór jajnika rozwinął się u tej samej osoby,
raka piersi zdiagnozowano u mężczyzny.

Wśród dziedzicznych nowotworów wyróżnia się również raki układu pokarmowego (najczęściej jest to rak jelita grubego, w przypadku którego 10-20% zachorowań występuje rodzinnie), a także nowotwory skóry, raka prostaty (podłoże genetyczne w ok. 10% przypadków) czy raka nerki (podłoże genetyczne w ok. 5% przypadków). Diagnoza potwierdzająca rodzinne predyspozycje do zachorowania zostaje postawiona na podstawie wywiadu przeprowadzonego wśród członków rodziny - odnośnie częstości zachorowań w rodzinie na określony typ nowotworu, wieku w którym dana osoba zachorowała, a także na podstawie przeprowadzonych badań genetycznych. Należy pamiętać jednak o tym, że z pokolenia na pokolenia dziedziczona jest nie choroba, a tylko predyspozycja genetyczna do zachorowania na nowotwór. Dlatego identyfikacja osób z genetycznymi predyspozycjami do zachorowań na nowotwory jest procesem bardzo istotnym, ponieważ umożliwia wprowadzenie odpowiedniego postępowania profilaktycznego w celu zminimalizowania prawdopodobieństwa zachorowania bądź postępowania terapeutycznego, jeżeli proces chorobowy już się rozpoczął.

Czym cechują się nowotwory występujące rodzinnie?

Nowotwory występujące rodzinnie często nie dają się odróżnić od nowotworów sporadycznych pod względem histopatologicznym i klinicznym. Występują jednak pewne cechy charakterystyczne, którymi różnią się te dwa rodzaje nowotworów. Nowotwory o podłożu dziedzicznym można podejrzewać, gdy:

nowotwór pojawił się u osoby młodej - tzn. w młodszym wieku niż w przypadku populacji ogólnej, często przed 35 rokiem życia,
nowotwory uwarunkowane dziedzicznie w przypadku narządów parzystych (piersi, jajniki czy nerki) często występują obustronnie (obejmują obydwa narządy),
nowotwory występujące rodzinnie często występują również wieloogniskowo - dotyczą różnych organów (np. piersi i jajnika), ale obydwa są nowotworami pierwotnymi,
nowotwór występuje u przynajmniej dwóch najbliższych krewnych,
nowotwór występuje w przynajmniej dwóch pokoleniach,
typ dziedziczenia nowotworu jest autosomalny dominujący - dana cecha dziedziczona jest w sprzężeniu z chromosomami automosomalnymi (innymi niż chromosomy płci) i ujawnia się zarówno u heterozygot, jak i homozygot dominujących. Do cech charakteryzujących ten typ dziedziczenia należy występowanie zachorowań w każdym kolejnym pokoleniu, a także zachorowania te występują zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn (z wyjątkiem takich nowotworów jak rak jajnika czy raka prostaty).

Co zrobić, jeżeli w rodzinie występują nowotwory?

W przypadku podejrzenia znajdowania się w grupie ryzyka zachorowania na na raka ze względu na predyspozycje genetyczne, warto odwiedzić poradnię genetyczną oraz przeprowadzić badania genetyczne na raka, aby ostatecznie potwierdzić obciążenie naszego organizmu daną mutacją. Podczas konsultacji w poradni genetycznej lekarz genetyk zanalizuje rodowód rodziny pacjenta. Polega to na oznaczeniu osób, u których został zdiagnozowany nowotwór - konieczne jest więc zebranie informacji o tym, kto z członków rodziny pierwszego i drugiego stopnia chorował i w jakim był wtedy wieku. Ocena ryzyka zachorowania na nowotwór uwarunkowany dziedzicznie będzie tym dokładniejsza, im więcej informacji o zachorowaniach w rodzinie podamy lekarzowi. Dzięki temu będzie on w stanie ocenić, czy dany pacjent znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka i zaleci przeprowadzenie badań genetycznych. Czasami zdarza się, że ocena ryzyka zachorowania na raka jest niemożliwa - dzieje się tak na przykład, gdy krewni zmarli w nienaturalny sposób (np. na skutek wypadku) lub w przypadku osób adoptowanych, które nie znają przeszłości zdrowotnej swojej biologicznej rodziny. Ponadto może zdarzyć się również tak, że w rodzinie do tej pory nie występowały żadne nowotwory, ale mimo to niektórzy członkowie mogą być obciążeni mutacjami dziedzicznymi. W takich sytuacjach, a także gdy lekarz uzna, że nie ma podstaw do skierowania pacjenta na takie badanie, można przeprowadzić je w prywatnych laboratoriach.

Samo badanie genetyczne nie uchroni nas przed chorobą, w przypadku potwierdzenia obecności mutacji pozwoli jednak na wprowadzenie odpowiednio wcześnie indywidualnej profilaktyki raka - na przykład poprzez zmianę stylu życia (tak, aby zmniejszyć ryzyko zachorowania do minimum), a także systematyczne wykonywanie badań kontrolnych w kierunku nowotworu (takich jak cytologia, mammografia, kolonoskopia czy badania markerów nowotworowych).

Dzięki temu, jeżeli dojdzie do rozwoju raka, będzie go można wykryć w bardzo wczesnym stadium, gdy szanse na wyleczenie są bardzo duże.

Często szczególną kontrolę można ograniczyć jedynie do niektórych narządów – oczywiście wtedy, gdy w DNA zostanie potwierdzona obecność predyspozycji genetycznych, zwiększających ryzyko zachorowania na wybrane nowotwory.

Samo badanie genetyczne jest testem bardzo prostym i wygodnym dla pacjenta - niezbędne jest tylko pobranie od niego niewielkiej próbki materiału biologicznego, najczęściej krwi żylnej lub śliny. Z próbki tej pozyskiwany jest DNA, który poddaje się następnie analizie laboratoryjnej przy pomocy takich technik biologii molekularnej jak PCR czy sekwencjonowanie. Test genetyczny wykonuje się tylko raz, a uzyskany wynik obowiązuje już do końca życia. Ponadto, badanie nie jest zależne od obecnego stanu zdrowia pacjenta, przyjmowanych przez niego leków, stosowanej diety itd., nie ma więc żadnych przeciwwskazań do jego wykonania.

Aktualizacja: 2018-10-27