Rak prostaty - objawy i profilaktyka raka

W Polsce z roku na rok rośnie ilość nowych zachorowań na nowotwór prostaty, np. w 2000 roku odnotowano ok. 5 tys. nowych zachorowań, w 2005 roku liczba ta wzrosła do 7 tys., w 2010 roku zdiagnozowano ten nowotwór u 9,2 tys. mężczyzn, w 2013 - u ponad 12 tys. mężczyzn, a w 2015 - u niemal 14 tys. Polaków.

Przyczyny takiego wzrostu częstotliwości zachorowań na raka gruczołu krokowego należy upatrywać w zwiększonej wykrywalności nowotworu i wydłużającym się okresie życia mężczyzn.

Co to jest - prostata, gruczoł krokowy, stercz

Wszystkie trzy pojęcia odnoszą się do tego samego, nieparzystego narządu w męskim układzie rozrodczym. Prostata jest niewielkim gruczołem, wielkości jadalnego kasztana. Znajduje się pod pęcherzem moczowym i otacza wychodzący z pęcherza moczowód. Jej wnętrze (miąższ) otoczone jest mięśniami gładkimi. Funkcją gruczołu krokowego jest produkcja wydzieliny (spermy) zawierającej cukier, jako materiał energetyczny dla plemników. Noworodki płci męskiej mają gruczoł krokowy wielkości groszku, powiększa się on powoli, stopniowo dojrzewa i osiąga prawidłową wielkość w wieku około 30 lat.

Jak powstaje nowotwór gruczołu krokowego?

Gruczoł sterczowy zwiększa swoje wymiary przez całe życie mężczyzny. Najpierw są to drobne zmiany w kształcie i wielkości komórek, które tracą powoli kontrolę nad swym podziałem.

Objawy raka prostaty

W miarę powiększania swojej objętości stercz uciska moczowód i pęcherz moczowy, dając takie objawy jak:

• częstomocz,
• utrudnienie oddawania moczu i "słaby" lub przerywany strumień moczu,
• nagłe uczucie parcia na mocz i konieczność pilnego jego oddania,
• wrażenie niepełnego opróżnienia pęcherza,
• kilkakrotne oddawanie moczu w ciągu nocy.

W bardziej zaawansowanym etapie choroby pojawia się natomiast:

• krwiomocz,
• uczucie pieczenia przy oddawaniu moczu,
• bóle w podbrzuszu,
• nietrzymanie moczu,
• zaburzenia wzwodu,
• bolesny wytrysk,
• bóle okolicy lędźwiowej oraz krocza.

W najcięższej fazie choroby rak prostaty daje przerzuty do:

• naczyń krwionośnych,
• kości kręgosłupa, miednicy, żeber, kości udowych,
• drogą naczyń chłonnych do otaczających węzłów chłonnych.

Pojawiają się bóle pleców, szczególnie na poziomie kręgów piersiowych i kości krzyżowej, nasilają się trudności przy oddawaniu moczu, a krwawienia są obfitsze.

W Polsce co trzeci chory mężczyzna dowiaduje za późno

Nowotwór gruczołu krokowego jest dolegliwością wstydliwą i bardzo krepującą dla mężczyzn. Wielu panów zdecydowanie za późno zgłasza się do lekarza. W Polsce 30% nowotworów prostaty diagnozuje się w zaawansowanym stadium, nie rokującym wyleczenia. Mimo kampanii i akcji nawołujących do dostrzegania problemu, umieralność na nowotwory gruczołu krokowego w naszym kraju jest wysoka.

Czynniki ryzyka nowotworu gruczołu krokowego

• wiek - wiek jest czynnikiem ryzyka zwłaszcza mężczyzn w wieku 50 lat i starszych. Więcej niż 70 procent wszystkich przypadków raka prostaty rozpoznaje się u mężczyzn w wieku powyżej 65 lat,
• predyspozycje środowiskowe - jest bardziej powszechny wśród afrykańskich mężczyzn niż u rasy białej. Bardzo rzadko występuje u Japończyków, Chińczyków i Żydów. Co ciekawe, gdy chińscy i japońscy mężczyźni wyemigrują do USA, mają zwiększone ryzyko zachorowania w porównaniu z ich rodzimą populacją. W Japonii częstość występowania tego nowotworu wzrosła w społecznościach, które przejęły zachodnie diety i styl życia,
• nieodpowiednią dietę i styl życia, otyłość - wśród negatywnych czynników wymienia się nadużywanie alkoholu, palenie papierosów, dietę uboga w warzywa i owoce, spożywanie nadmiernych ilości czerwonego mięsa i tłuszczów nasyconych (zwierzęcych) słodyczy, spożywanie pokarmów zbyt ostrych i kwaśnych,
• predyspozycje genetyczne - obecnie dużo uwagi przywiązuje się do ustalenia powiązań między zachorowalnością na nowotwory gruczołu krokowego a mutacjami w konkretnych genach. Obecnie zidentyfikowano 6 miejsc w genomie człowieka, w obszarze których mutacje mogą sprzyjać wystąpieniu tego nowotworu.

Według badań na populacji polskiej, istnieje związek pomiędzy mutacjami w genach np. BRCA1, BRCA2, CHEK2, NBS1 i HOXB13 a zwiększonym ryzykiem zachorowania.

Co to jest BRCA1 i BRCA2?

Każdy z nas ma w swoim DNA geny, których głównym zadaniem jest zapobieganie chorobie nowotworowej. Należą do nich geny BRCA1 i BRCA2, które odpowiadają za naprawę uszkodzeń w materiale genetycznym. Gdy dochodzi do mutacji (błędu), geny te tracą swoje właściwości. W efekcie nie naprawiają błędów w DNA, co skutkuje rozwojem nowotworu. Wadliwe geny zwiększają ryzyko zachorowania na raka piersi i jajników u kobiet oraz prostaty u mężczyzn.

W przypadku dziedzicznego występowania nowotworu, wyodrębniono postać raka gruczołu krokowego ujawniającą się w młodym wieku (poniżej 55 lat), która dotyka członków tej samej rodziny. Z wywiadów rodzinnych wynika, ze jeżeli mężczyzna ma:

• jednego bliskiego krewnego z nowotworem gruczołu krokowego np. ojca, brata - ryzyko zachorowania wzrasta 2-krotnie.
• dwóch bliskich krewnych - ryzyko zachorowania wzrasta 5-krotnie.

W diagnostyce nowotworów stercza stosuje się takie badania jak:

Badanie per rectum

Szacuje się, ze tą metodą można rozpoznać guza prostaty w 30-50%. Zgodnie z zaleceniami, u mężczyzn w grupie wysokiego ryzyka stosuje się ją profilaktycznie już w wieku 45 lat, a po 50-tym roku życia niezależnie od powodu zgłoszenia się do urologa. Badanie przez odbytnicę (łac. per rectum) jest podstawowym badaniem lekarskim. Umożliwia ono ocenę stanu takich organów u mężczyzn jak dno pęcherza moczowego, nasieniowody, pęcherzyki nasienne czy gruczoł krokowy.

Biopsja gruczołu krokowego

Biopsja gruczołu krokowego opiera się na pobraniu wycinków z gruczołu krokowego oraz analizie pobranego materiału pod mikroskopem. Biopsja i badanie mikroskopowe pozwalają na wykrycie nowotworu, określenie jego złośliwości i rozległości, a także jego zaawansowania, tzn. czy jest ograniczony do samego gruczołu, czy występują przerzuty w węzłach chłonnych. Wykonanie biopsji nie przesądza o wykluczeniu choroby, gdyż zdarza się, że nie zostaną pobrane komórki zmienione nowotworowo lub ich liczba jest zbyt mała, aby można ustalić rozpoznanie choroby.

Oznaczenie poziomu PSA we krwi

Antygen PSA (Prostate Specific Antygen) to białko wytwarzane przez komórki prostaty. Metoda jest prosta, szeroko stosowana chociaż dyskusyjna, ponieważ antygen PSA produkują zarówno zdrowe, jak i zmienione nowotworowo komórki. Zatem do diagnozowania nowotworu gruczołu krokowego nadaje się ona w niewielkim stopniu. Rzadko pozwala wykryć małego guza i regularne poddawanie się temu badaniu wbrew oczekiwaniom wcale nie zmniejsza ryzyka zgonu z powodu raka prostaty.

Badanie 4K

Określenie ryzyka wystąpienia inwazyjnej postaci raka prostaty jest możliwe na podstawie badania 4K. Badanie to wykorzystuje pomiary stężenia we krwi całkowitego PSA, wolnego PSA, nienaruszonego PSA, a także ludzkiej peptydazy związanej z kallikreiną 2 (hK2). Poziomy tych markerów zestawione z wynikami biopsji i palpacyjnego badania prostaty oraz wiekiem wskazują na procentowe ryzyko tej formy raka stercza.




Inne rutynowe badania:

• USG - badanie pozwala ocenić stopień powiększenia gruczołów, guzków, penetracji guza;
• tomografia komputerowa - pokazuje szczegółowe zdjęcia badanej części ciała, w tym kości i mięśni;
• rezonans magnetyczny (MRI) - daje szczegółowe obrazy narządów i struktur w organizmie;
• scyntygrafia kości - metoda obrazowania jądrowego, która pomaga stwierdzić, czy nowotwór rozprzestrzenił się z prostaty do kości. Procedura polega na wstrzyknięciu substancji promieniotwórczych, które pomagają zlokalizować chore komórki kości w całym ciele, co sugeruje nowotwór złośliwy z przerzutami;

Badania genetyczne

To zupełnie nowe spojrzenie na diagnozowanie dają badania genetyczne. Testy przeznaczone są dla wszystkich osób chcących sprawdzić, czy są obciążone mutacjami zwiększającymi ryzyko nowotworu stercza - a w szczególności dla tych, których krewni już zachorowali. Warto wykonać testy w kierunku obecności zmutowanych genów BRCA1, BRCA2, HOXB13, CHEK2 oraz NBS1 (odpowiadają one odpowiednio za , 5-, 5-, 20-, 2- i 10-krotny wzrost ryzyka zachorowania na raka prostaty). Wykonanie badania genetycznego jest proste i wygodne dla pacjenta - niezbędne jest do tego tylko pobranie od pacjenta niewielkiej próbki materiału biologicznego, najczęściej krwi lub śliny. Test wystarczy wykonać jednorazowo w dowolnym momencie życia.

Leczenie raka prostaty

Leczenie zależy od stopnia zaawansowania choroby:
• metoda operacyjna - mało zaawansowane nowotwory skuteczne leczy się całkowicie usuwając gruczoł krokowy wraz z węzłami chłonnymi miednicy,
• radioterapia wewnętrzna - polega na napromieniowaniu komórek nowotworowych przez wprowadzenie radioizotopu do gruczołu krokowego,
• radioterapia zewnętrzna - komórki guza napromieniowane są z pól zewnętrznych,
• terapia hormonalna - kiedy nie można leczyć radykalnie, stosuje się terapię hormonalną, zmniejszającą oddziaływania androgenów na stercz.

Najważniejsze jest jednak szybkie rozpoznanie choroby i wczesne rozpoczęcie leczenia. Warto zastanowić się nad wykonaniem badań genetycznych, pozwalających określić predyspozycje do zwiększonego ryzyka i wcześniej zapobiec rozwojowi nowotworu

Warszawa - badania genetyczne • Kraków - badania genetyczne • Łódź - badania genetyczne • Wrocław - badania genetyczne • Poznań - badania genetyczne • Gdańsk - badania genetyczne • Lublin - badania genetyczne • Katowice - badania genetyczne