Nadmierne gazy - kiedy ich produkcja jest patologią?

Gazy w jelitach są czymś normalnym - ich nadmiar już nie

W jelitach znajduje się zazwyczaj stała objętość gazów (około 200 ml) i jest to sytuacja całkowicie normalna pod względem fizjologicznym w przypadku każdej zdrowej osoby. Gazy do jelit są dostarczane przez jamę ustną wraz z powietrzem (azot i tlen) lub produkowane przez florę bakteryjną (głównie dwutlenek węgla, wodór, metan), a po przejściu przez cały przewód pokarmowy są z niego wydalane w postaci tzw. wiatrów nawet do 25 razy w ciągu doby, co również jest całkowicie normalne. Ewentualnie występujący nieprzyjemny zapach gazów zależeć będzie od spożytego pożywienia - w wyniku fermentacji bakteryjnej niektórych produktów wydzielane są gazy o specyficznej woni takie jak pochodne siarkowe, amoniak, lotne kwasy tłuszczowe, indol i skatol.

Nadmierne gazy w postaci wzdęć, nasilonych wiatrów czy odbijania mogą świadczyć o różnych nieprawidłowościach w zakresie składu diety czy stanu zdrowia. Do zwiększenia ilości gazów w przewodzie pokarmowym może dojść w wyniku aerofagii, czyli nadmiernego połykania powietrza, i nadmiernej fermentacji przez bakterie jelitowe, do czego dochodzi w takich przypadkach jak nietolerancje pokarmowe, zaburzenia wchłaniania, spowolnienie perystaltyki jelit lub niewłaściwy skład bakterii jelitowych. Jeżeli powyższym objawom towarzyszą również chudnięcie, krwawienia z przewodu pokarmowego, anemia czy też obecność chorób w rodzinie, tym prędzej należy udać się po pomoc medyczną.

Sprawdź badania mikroflory jelitowej ❱

Nadmierne gazy z naturalnych przyczyn

Ciąża jest specyficznym stanem, w którym procesy fizjologiczne ulegają pewnym zmianom, aby ułatwić rozwój płodu. Organizm matki produkuje w ciałku żółtym i później łożysku znaczne ilości progesteronu. Jego celem jest umożliwienie zagnieżdżenia zarodka w macicy, a następnie utrzymanie ciąży. Hormon ten zatrzymuje wodę i spowalnia perystaltykę jelit, co ma zwiększyć dostarczanie wody i składników odżywczych. Jednak skutkuje to również licznymi dolegliwościami, wśród których są żylaki, obrzęki, zaparcia i wzdęcia. W większości przypadków obecność nadmiernych gazów u kobiety ciężarnej nie będzie więc świadczyć o stanach chorobowych, a zastosowanie lekkostrawnego pożywienia powinno znacznie pomóc.

U niektórych osób stosujących nasiona babki płesznik lub laktulozę w celach przeczyszczających może wystąpić nasilone wydalanie gazów. Jest to naturalny skutek odblokowania gazów w jelitach po defekacji.

Nadmierne gazy obserwuje się także przy spożywaniu dużej ilości błonnika lub niektórych warzyw i owoców (np. rośliny strączkowe, kapustne, gruszki, śliwki), które to zawierają węglowodany będące pokarmem dla bakterii jelitowych. Aby uniknąć nasilonych objawów, należy powoli przyzwyczajać swój organizm do tych zdrowych pokarmów.

Nadmierne gazy odpowiedzią na nietolerowane pokarmy

O problemy nadmiernych gazów najczęściej mówi się w kwestii nietolerancji laktozy, która jest niezwykle powszechna - dotyczy co trzeciego Polaka. Brak lub niedobór u tych osób laktazy prowadzi do zwiększonej fermentacji laktozy przez bakterie jelita grubego, czego konsekwencją będą nudności, biegunki, bóle brzucha, wzdęcia i gazy. Większość osób cierpiących na nietolerancją laktozy ma polimorfizm genu LCT, czyli mają tzw. hipolaktazję pierwotną, w której przebiegu ilość produkowanej w jelitach laktazy stale maleje wraz z wiekiem - po raz pierwszy objawy zwykle pojawiają się u nastolatków lub dorosłych. W rzadszych przypadkach występuje alaktazja (całkowity brak enzymu laktazy od urodzenia) i wtórna nietolerancja laktozy, która jest wynikiem niektórych chorób dotykających przewód pokarmowy. Aby poradzić sobie z nietolerancją laktozy i jej objawami, wystarczy ograniczyć w swojej diecie ten cukier mleczny do poziomu swojej tolerancji. Ogranicza się więc lub eliminuje mleko i jego przetwory, liczne słodycze, a czasem też niektóre pieczywo i produkty lecznicze.

Innym genetycznym zaburzeniem, który odpowiada za nadmierne gazy w jelitach, jest celiakia - trwała nietolerancja glutenu o podłożu autoimmunologicznym. Spożywanie glutenu wraz pokarmem (jest to białko pszenicy, żyta i jęczmienia) powoduje, że organizm sam zaczyna niszczyć swoje własne tkanki, w tym wypadku są to kosmki jelitowe. Ich uszkodzenie uniemożliwia wchłanianie składników odżywczych - będą one ulegać fermentacji, co wywoła ból brzucha, gazy, wzdęcia oraz biegunki. Cały ten proces chorobowy przyczyni się również do postępującego niedożywienia, chudnięcia, niedoborów pokarmowych (np. anemii) i zaburzeń na terenie całego organizmu. Jako że celiakia ma podłoże genetyczne, występuje jedynie u osób, które posiadają polimorfizm genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8. Diagnostyka dodatkowo powinna być poszerzona o badania serologiczne i histopatologiczne. Zastosowanie później restrykcyjnej diety bezglutenowej pozwoli na pozbycie się nieprzyjemnych problemów takich jak nadmierne gazy.

Wśród przyczyn powstawania nadmiernych gazów wymienić można także nietolerancje pokarmowe związane z nadprodukcją przeciwciał IgG przez układ immunologiczny jako reakcję na obecność alergenu pokarmowego. Nietolerancje pokarmowe IgG-zależne są przyczyną różnorodnych objawów, które występują przewlekle, a swój początek mogą mieć nawet na 24-48 godzin od spożycia i mogą obejmować nieregularne wypróżnianie, zaburzenia snu, wahania nastroju, uczucie osłabienia, migreny czy zmiany skórne. Diagnostyka tego typu nietolerancji wiąże się z analizą próbki krwi pod kątem stężenia przeciwciał IgG, które są swoiste dla określonych produktów spożywczych. W tym celu można wykorzystać badanie IMMUNOdiagDIETA, które obejmuje swoim zakresem 28, 44, 88 lub aż 280 składników znajdujących się w diecie. Wynik testu określa, które pokarmy można bezpiecznie spożywać, a które należy ograniczyć lub wykluczyć na pewien czas, aby zredukować objawy.

Nadmierne gazy objawem chorób przewodu pokarmowego

Nadmierne gazy są produkowane, jeżeli trawienie lub perystaltyka jelit zostały upośledzone, występują tzw. zespoły złego wchłaniania albo procesy gnilne w wyniku dysbiozy jelitowej.

Upośledzone trawienie i zespół złego wchłaniania są typowe dla nieswoistych chorób zapalnych jelit, czyli choroby Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, a także popromiennego zapalenia błony śluzowej jelit (skutek uboczny radioterapii w obrębie jamy brzusznej). W wyniku chorób zapalnych jelit dochodzi do niedożywienia organizmu, a takie objawy jak wzdęcia, nadmierne gazy i biegunki znacznie pogarszają jakość życia pacjentów. Leczenie opiera się tu głównie na farmakoterapii, diecie oraz często zabiegach chirurgicznych z resekcją fragmentów jelita włącznie.

Choroby trzustki dość często upośledzają wydzielanie enzymów, które są produkowane przez trzustkę, a których zadaniem jest trawienie białek, węglowodanów i tłuszczów w świetle jelita cienkiego. Ich niedobór prowadzi do zmniejszonej absorpcji składników odżywczych, a w konsekwencji znacznej fermentacji na terenie jelita grubego. Produkowane są więc nadmierne gazy, pojawiają się wzdęcia oraz tłuszczowe biegunki. Pacjenci mogą być niedożywieni. Do takich chorób należą przewlekłe zapalenie trzustki, mukowiscydoza oraz czynnościowa niewydolność trzustki, a w ramach ich leczenia należy przyjmować podczas posiłków enzymy trzustkowe.

Wzdęcia i nadmierne gazy oraz biegunki lub zaparcia są bardzo często wynikiem tzw. zespołu jelita drażliwego. Choroba ta polega na zaburzonej perystaltyce jelit, a jej przyczyn wyszukuje się głównie w stresie i nieprawidłowych nawykach żywieniowych. U osób z tym zespołem zazwyczaj wszystkie wyniki badań laboratoryjnych, obrazowych i endoskopowych są prawidłowe, zaś objawy często ustępują po oddaniu gazów lub defekacji. Terapia osób z zespołem jelita drażliwego opiera się na opanowaniu technik radzenia sobie ze stresem, a także specjalnie zaprojektowanej dla chorych na IBS diecie ograniczającej fermentujące węglowodany, zwanej dietą low-FODMAP.

Nadmierna produkcja gazów jelitowych jest również charakterystyczna dla zespołu SIBO, czyli przerostu bakteryjnego flory jelita cienkiego. Jelito cienkie w prawidłowych warunkach nie powinno być skolonizowane bakteriami - jest niemal jałowe, jednak w przypadku stosowania antybiotyków, zaburzeń perystaltyki lub wydzielania enzymów, w niedożywieniu oraz niedoborach odporności mogą się do niego przedostać liczne szczepy bakterii. SIBO objawia się wzdęciami i gazami, bólami brzucha, obrzękami, chudnięciem, biegunkami oraz niedoborami (witamina A, D i B12). Leczenie obejmuje tu zastosowanie antybiotyków wraz z probiotykami, uzupełnieniem niedoborów pokarmowych i tymczasowej diecie ubogolaktozowej.