Biegunka - choroby, objawy, przyczyny i leczenie

Co to jest biegunka i jakie daje objawy?

Biegunka to stan, w którym następuje zwiększenie ilości oddawanych stolców (powyżej 3 na dobę), o wodnistej, luźnej konsystencji lub zwiększonej masie. Najczęściej za pojawieniem się biegunki stoją zakażenia wirusowe, bakteryjne (w Polsce znacznie rzadsze niż wirusowe) i pasożytnicze, które prowadzą do zaburzeń wchłaniania, wydzielania lub uszkodzeń błony śluzowej przewodu pokarmowego.

Normy prawidłowej ilości wypróżnień są zróżnicowane dla całej populacji i mieszczą się między jednym stolcem na 3 dni a 3 wypróżnieniami na dzień. Rozwolnienie, które trwa do 14 dni to biegunka ostra, utrzymujące się do miesiąca to biegunka przetrwała, jeśli zaś biegunka utrzymuje się powyżej 4 tygodni, mówimy o biegunce przewlekłej.

Jeśli cierpimy na przewlekłą biegunkę, lub towarzyszą jej inne niepokojące objawy, należy udać się do lekarza, który na podstawie pogłębionego wywiadu ustali konieczną diagnostykę. W zależności od czasu trwania rozwolnienia, częstości wypróżnień, konsystencji, objętości i barwy stolca, a także innych sygnałów jak na przykład obecność krwi lub śluzu, bólów brzucha, gorączki czy wymiotów, lekarz określi, co może być jej przyczyną.

Wyróżnia się trzy podstawowe mechanizmy biegunki:

-biegunkę wydzielniczą, powodowaną przez zwiększone wydzielanie do jelita dużych ilości soli, wody oraz innych substancji;
-biegunkę osmotyczną, która jest efektem braku możliwości wchłonięcia z jelita nadmiernej ilości substancji, które zatrzymując wodę, zwiększają objętość stolca;
-biegunkę zapalną, której podłożem są uszkodzenia budowy i czynności nabłonka jelitowego na skutek procesu chorobowego.

BIEGUNKA ZAPALNA

Biegunce zapalnej mogą towarzyszyć również ogólnoustrojowe objawy stanu zapalnego, takie jak gorączka, podwyższone CRP i OB, krew w stolcu oraz duża liczba leukocytów.

Wśród przyczyn biegunek zapalnych leżą:
-choroby zapalne jelit (choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego),
-zakażenia wirusowe, bakteryjne lub pasożytnicze (zakażenia Eschericha coli, Yersinia enterocolitica, Salmonella Shigella, cytomegalowirusem, herpes simplex, gruźlicą),
-alergie pokarmowe,
-nowotwory jelit.

BIEGUNKA TŁUSZCZOWA

Głównym powodem pojawienia się biegunki tłuszczowej są zaburzenia trawienia i wchłaniania, mające źródło w niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki lub w chorobach śluzówki (najczęściej w wyniku celiakii). W wieku podeszłym oprócz wymienionych przyczyn prawdopodobny jest także zespół przerostu flory bakteryjnej cienkiego jelita. W tym rodzaju biegunki występują tłuste stolce, o gnilnym zapachu, które trudno spłukać w muszli klozetowej.

BIEGUNKA WYDZIELNICZA

W biegunce wydzielniczej występują bardzo obfite stolce (nawet do kilku litrów w ciągu doby), którym zwykle współtowarzyszą bóle brzucha. Ograniczenie posiłków nie wpływa na redukcję ilości i objętości wypróżnień. Przyczyną biegunki wydzielniczej mogą być wirusy, bakterie, guzy hormonozależne, kwasy żółciowe czy niewydolność serca.

WODNISTA BIEGUNKA OSMOTYCZNA

Stolce w biegunce osmotycznej są tryskające i pieniste, o pH poniżej 6, ustępują na czczo, a także po ograniczeniu spożywania substancji czynnych osmotycznie. Do przyczyn tego rodzaju biegunki należą:
-nietolarancja laktozy
-niektóre leki (laktuloza, metformina, metyldopa)
-produkty spożywcze zawierające sorbitol, ksylitol lub mannitol.

Przewlekła biegunka - choroby i przyczyny:

• Celiakia;
• zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego;
• zespół jelita drażliwego;
• nadczynność tarczycy;
• rzekomobłoniaste zapalenie jelit;
• zaburzenia przyswajania węglowodanów;
• rakowiak;
• nieswoiste zapalenie jelit;
• nowotwowory hormonozależne (rakowiak, VIP-oma)
• mikroskopowe zapalenie jelita grubego;
• przewlekłe zapalenie trzustki;
• rak jelita grubego.

Biegunka - jakie badania wykonać?

• OB - odczyn biernackiego,
• morfologia krwi,
• elektrolity,
• kreatynina,
• mocznik,
• TSH,
• białko całkowite,
• enzymy trzustkowe.

Badania laboratoryjne stolca:

• pH stolca
• stężenie potasu i sodu
• pułapka osmotyczna (liczona na podstawie stężenia sodu i potasu)
• posiew kału.

Leczenie biegunki

Leczenie biegunki jest zależne od jej przyczyny. Głównym zagrożeniem jest odwodnienie oraz utrata elektrolitów, stąd standardem jest podawanie preparatów nawadniających oraz regulujących równowagę elektrolitową organizmu (np. Gastrolit).

Częste biegunki — kiedy iść do lekarza?

Biegunka zabarwiona krwią wymaga bezwzględnej diagnostyki, jeśli krew jest jasnoczerwona i w śladowych ilościach może świadczyć np. o hemoroidach, ale przyczyną mogą być również poważne choroby, jak np. rak jelita grubego. Im ciemniejsza krew, tym wyższą część jelita można podejrzewać o krwawienie. Także obecność śluzu, ropy, niestrawionych resztek pokarmu czy widocznych fragmentów pasożytów wymaga bezzwłocznej diagnostyki.

Biegunka podróżnych

Na koniec warto wspomnieć jak chronić się przed słynną klątwą faraona, czyli biegunką podróżnych, która może skutecznie odebrać nam radość wymarzonych wakacji. Najczęściej jej przyczyną są zakażenia mikrobiologiczne wody lub żywności, mające miejsce w ciepłych krajach. W leczeniu biegunki podróżnych stosuje się nawadnianie elektrolitami, środki przeciwbiegunkowe, wśród których najpopularniejszy jest loperamid, a także szczepy probiotyków, o udowodnionym przeciwbiegunkowym działaniu (Sacharomyces boulgarii,  Lactobacilus Rhamnosus LGG).

Bibliografia:

1. Prystupa A., Skomorowska D., Schabowski J., Mosiewicz J. (2010). Diagnostyka i leczenie pacjenta z przewlekłą biegunką w gabinecie lekarza rodzinnego. MEDYCYNA OGÓLNA. Vol. 16, Nr 65, s. 45-53.
2. Pan Tabletka, Jak uniknąć biegunki podróżnych? Profilaktyka i postępowanie w klątwie faraona.
3. Magdalena Badian, Tomasz Dzierżanowski, Biegunka u pacjentów z nowotworem. 
4. Szymanek-Pasternak A. Biegunka podróżnych. [W:] Simon Krzysztof, Janocha-Litwin Justyna (eds.): Medycyna podróży w teorii i praktyce, 2019, Wrocław, Wrocławskie Wydawnictwo Naukowe Atla, Vol. 2, Nr 317.