Elektrolity - co to jest, kiedy i jak je uzupełnić? Niedobór elektrolitów - objawy, przyczyny

Elektrolity odpowiadają w organizmie prawidłowe funkcjonowanie całego układu nerwowego, przewodzenie impulsów nerwowych oraz pracę mięśni (jednym z najważniejszych jest serce). Dwa kluczowe to sód i potas i to one zostaną omówione szczegółowo poniżej, ale dla sprawnego funkcjonowania organizmu ważne są również pozostałe elektrolity — magnez, wapń, żelazo, jony chlorkowe i fosforanowe.

Na zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej szczególnie narażone są dzieci, które bardzo łatwo się odwadniają i kobiety w ciąży, warto również pomyśleć o elektrolitach dla seniora, gdyż wiele z przyjmowanych leków przez pacjentów w wieku podeszłym, przyczynia się do zaburzeń w poziomie elektrolitów.

Normy stężenia potasu we krwi mieszczą się w przedziale 3,5-5,5 mmol/L. Dobowe zapotrzebowanie na potas wynosi 40-100 mmol i powinno być dostarczane wraz z pokarmem bogatym w jego jony.

Pokarmy bogate w potas:

• mięso i ryby, 
• konserwy i wędzone mięso oraz ryby, 
• płatki zbożowe, kasze, otręby, 
• świeże grzyby,
• owoce, w szczególności suszone oraz m.in. banany, grejpfruty, maliny, brzoskwinie, morele, porzeczki, wiśnie, 
• warzywa, 
• soki warzywne i owocowe. 

Na równowagę potasowej gospodarki wpływają procesy wchłaniania (głównie z jelita cienkiego), oraz wydalania (większość przez nerki, zaledwie 8% przez przewód pokarmowy, choć utrata zwiększa się podczas biegunek oraz przy stosowaniu leków przeczyszczających).

Przyczyny niedoboru jonów potasu:

• leki moczopędne (oprócz oszczędzających potas) i przeciwbiegunkowe,
• wymioty, biegunki,
• przetoki,
• dieta uboga w potas, niedożywienie,
• niedostateczna suplementacja osób z chorobami nerek,
• leki stosowane w astmie,
• insulinoterapia,
• niedokrwistość złośliwa leczona witaminą B12,
• hiperaldosteronizm,
• zespół Cushinga (wysoki poziom kortyzolu),
• hipomagnezemia.

Objawy niedoboru potasu:

• zaburzenia rytmu serca,
• osłabienie mięśni szkieletowych,
• zaparcia, niedrożność jelit (obniżenie skurczu mięśni gładkich),
• zaburzenia nerek,
• zaburzenia ze strony układu nerwowego (nadpobudliwość, nerwowość, zaburzenia koncentracji, apatia, ciągłe zmęczenie senność, zmniejszona odporność na zimno i nadmierne pragnienie).

Suplementacja potasem może być korzystna dla osób z nadciśnieniem tętniczym oraz zmniejszać ryzyko choroby niedokrwiennej serca i udarom mózgu.

Normy stężenia i objawy niedoboru sodu:

• norma: 135-145 mmol/l
• hiponatremia łagodna: 130-134 mmol/l (zwykle bez objawów),
• umiarkowana hiponatremia: 125-129 mmol/l (najczęściej nudności, osłabienie, wymioty)
• ciężka hiponatremia: < 125 mmol/l (dodatkowo mogą się pojawić bóle głowy, zaburzenia orientacji, a nawet śpiączka, drgawki).

Objawy nadmiaru sodu (hipernatremii):

• nadmierne pragnienie (jak po spożyciu bardzo słonych pokarmów),
• nudności,
• osłabienie;
• śpiączka/drgawki.

Na stężenie sodu mogą wpływać przyjmowane leki, lista tych, które mogą obniżać jego poziom, jest długa. Duża ilość przyjmowanych leków stanowi jedną z przyczyn występowania niedoborów u osób w wieku podeszłym.

Leki, które mogą powodować hiponatremię:

• diuretyki,
• leki stosowane w leczeniu depresji,
• leki przeciwpsychotyczne,
• leki stosowane w leczeniu padaczki,
• leki stosowane w nadciśnieniu,
• stosowane w leczeniu nowotworów,
• niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Elektrolity do picia – które wybrać?

Przy wyborze elektrolitów warto zwrócić uwagę na to czy podana jest jego osmolarność. Istotne jest również, aby preparat miał jak najkrótszy skład, wiele preparatów dostępnych na rynku zawiera bowiem substancje wypełniające, regulatory kwasowości czy substancje słodzące.
Krótkimi składami mogą się pochwalić np. takie produkty jak Orsalit, Floractin czy Acidolit. Dla dzieci, które niechętnie piją elektrolity, warto wybrać wersję smakową, choć i tu, krótki skład jest ważny (np. Stoperan Elektrolity).

Bibliografia:

1. Korzeniowska K., Cieślewicz A., Jabłecka A. (2011). Zaburzenia gospodarki potasowej (część I). Hipokalemia polekowa — przypadki zarejestrowane przez Regionalny Ośrodek Monitorowania Działań Niepożądanych Leków w Poznaniu. Farmacja Współczesna. Vol. 4, s. 66-72.
2. Kurzepa J., Hordyjska A. Pierwiastki występujące w organizmie. [W:] red. Kurzepa J. Chemia organizmów żywych. Radomskie Towarzystwo Naukowe. Radom, 2014, s. 5-16.
3. Szymańska J. (2019). Hiponatremia — polekowe działanie niepożądane u osób starszych. Farm Pol. Vol. 75, Nr 2, s. 103-108.
4. Elektrolity - jak wybrać najlepsze? - Pan Tabletka  
5. Olędzka-Oręziak M., Woźniak P., Wardyn K. (2017). Postępowanie diagnostyczne u pacjentów z hiponatremią i zaburzeniami psychicznymi. Post N Med. Vol. 30, Nr 9, s. 509-516.