Objawy i diagnostyka cytomegalii, czyli choroby powodowanej przez cytomegalowirusa (CMV)

Ludzki wirus cytomegalii (HCMV, human cytomegalovirus) po raz pierwszy został wyizolowany w latach 50. XX wieku. Częstość występowania CMV różni się w zależności od populacji. Najwięcej zakażeń obserwuje się w krajach rozwijających się, o niskim statusie ekonomicznym.

Cytomegalowirus przenoszony jest poprzez płyny ustrojowe człowieka (mocz, ślinę, krew, łzy), wraz z mlekiem matki, poprzez kontakt seksualny oraz podczas przetaczania krwi i przeszczepu narządów. Możliwe jest również zakażenie wewnątrzmaciczne, a także w trakcie lub po porodzie. Z cytomegalią wrodzoną rodzi się około 1 na 200 dzieci. Zakażeniu sprzyja również nieprzestrzeganie zasad higieny oraz przebywanie w miejscach skupiających duże ilości ludzi.

U większości osób z odpowiednio funkcjonującym układem odpornościowym zakażenie wirusem cytomegalii nie daje żadnych symptomów, zazwyczaj nie wiedzą oni nawet o infekcji.  Natomiast osoby z osłabionym układem odpornościowym i zakażone cytomegalowirusem, mogą mieć poważniejsze objawy dotyczące oczu, płuc, wątroby, przełyku, żołądka i jelit. Najczęstsza objawowa postać zakażenia to mononukleoza cytomegalowirusowa, objawiająca się powiększeniem wątroby i węzłów chłonnych, gorączką, bólami głowy, mięśni i stawów. Zakażenie CMV może prowadzić również do wirusowego zapalenia wątroby oraz cytomegalii potransfuzyjnej.

CMV ma zazwyczaj łagodny przebieg u zdrowych niemowląt, jednak może wiązać się z długotrwałymi skutkami u wcześniaków i noworodków z obniżoną odpornością. Cytomegalia wrodzona u około 10% noworodków objawia się:

• niską masą ciała,
• mikrocefalią, czyli małą głową,
• opóźnieniem rozwoju wewnątrzmacicznego,
• zwapnieniem wewnątrzczaszkowym,
• żółtaczką, czyli zażółceniem skóry, błon śluzowych i białka oczu,
• powiększeniem wątroby i śledziony (hepatosplenomegalia),
• drobnymi wybroczynami na skórze,
• zapaleniem siatkówki i naczyniówki,
• zaburzeniami rozwoju mowy i opóźnieniem rozwoju psychoruchowego,
• anemią hemolityczną,
• niedosłuchem neurosensorycznym.

Cytomegalia wrodzona zwiększa również ryzyko nieprawidłowego rozwoju neurologicznego, niedosłuchu oraz zaburzeń widzenia.

Badania w kierunku wirusa cytomegalii wykonuje się w celu oceny, czy u osoby badanej obecnie lub w niedalekiej przeszłości występowało zakażenie. Badania można również wykonać u płodu w okresie ciąży lub u noworodków po narodzinach. Podczas diagnostyki wykonuje się USG płodu, USG głowy noworodka, badania serologiczne przeciwciał anty-CMV i testy molekularne z płynu owodniowego, moczu lub śliny. Wczesne rozpoznanie zakażenia pozwala na zastosowanie odpowiedniego leczenia i zmniejszenie ryzyka powikłań zdrowotnych. Podstawowym badaniem w kierunku cytomegalii są badania serologiczne, które wykrywają przeciwciała w klasie IgG i IgM.

• Pakiet 9 badań krwi na infekcje przeznaczony dla kobiet ciężarnych sprawdza, czy występują w organizmie przeciwciała IgG i IgM. Testy serologiczne mają na celu diagnozowanie pierwotnego zakażenia CMV u matki.  Obecność swoistych dla cytomegalii przeciwciał IgG, podczas gdy nie występują przeciwciała IgM, wskazuje na kontakt z cytomegalowirusem w przeszłości i pozwala wykluczyć zakażenie w danym momencie. Ujemne przeciwciała w obu klasach - IgG i IgM wskazują na brak styczności organizmu osoby badanej z cytomegalowirusem.
• Pakiet badań na infekcje intymne pozwala wykryć DNA wirusa przy wykorzystaniu techniki molekularnej Real-Time RT-PCR, charakteryzującej się wysoką czułością. Możliwe jest wówczas wykrycie zakażenia na wczesnym jego etapie.

Wczesne wykrycie zakażenia umożliwia szybkie wdrożenie działań minimalizujących ryzyko powikłań oraz leczenia. Obecnie nie opracowano szczepionki chroniącej kobiety w ciąży przed zakażeniem cytomegalowirusem (wciąż trwają badania kliniczne), dlatego ważną metodę działań profilaktycznych w zapobieganiu wrodzonej cytomegalii odgrywa przestrzeganie zasad higieny (częste mycie rąk wodą i mydłem po kontakcie z dziećmi, zabawkami, krzesełkami do karmienia lub innymi powierzchniami zawierającymi wydzieliny z jamy ustnej, nosa lub mocz) i działania edukacyjne dla kobiet ciężarnych oraz w wieku rozrodczym. Kobieta planująca zajście w ciążę lub na wczesnym etapie ciąży powinna rozważyć wykonanie badania w kierunku cytomegalii sprawdzającego, czy przeszła zakażenie, czy nie.

1. Davis N.L., King C.C., Kourtis A.P., Cytomegalovirus infection in pregnancy. Birth Defects Research 2017; 109(5):336-346.
2. Sobolewska-Pilarczyk M., Rajewski P., Rajewski P., Cytomegalia wrodzona — aktualne zalecenia dotyczące diagnostyki i terapii. Forum Medycyny Rodzinnej 2016;10(6): 309–313. 
3. Centers for Disease Control and Prevention Cytomegalovirus (CMV) and congenital CMV infection. https://www.cdc.gov/cmv/index.html [dostęp online: 19.05.2021]