Zaburzenia metaboliczne - jak im zapobiegać?

Czy metabolizm można zbadać?

Testy, za pomocą których można zbadać metabolizm i ustalić genodietę, to:

• GENOdiagDIETA - sprawdź badanie ❱
• GENOdiagDIETA - geny metabolizmu i otyłości - sprawdź badanie ❱
• Genodiet ® - sprawdź badanie ❱
• Genodiet iGenesis 4 – Anti-Aging - sprawdź badanie ❱
• Genodiet iGenesis 4 – Waga i Zdrowie - sprawdź badanie ❱
• Genodiet iGenesis Completo 9 - sprawdź badanie ❱

Każda osoba rodzi się z innym zestawem genów. Wśród nich są również te, które odpowiadają za przemiany składników odżywczych czy skłonność do zachorowania na różne choroby. Dostosowanie swojego stylu życia i sposobu żywienia do procesów metabolicznych jest najlepszym sposobem na uniknięcie chorób, u których podłożu są zaburzenia metaboliczne, takich jak cukrzyca, dyslipidemie, osteoporoza, dna moczanowa.

Do określenia swojego metabolizmu można wykorzystać test, który opiera się na badaniach genetycznych z zakresu nutrigenetyki i nutrigenomiki.

Testy nutrigenetyczne i nutrigenomiczne analizują:

• skłonność do otyłości i chorób dietozależnych,
• przemiany składników odżywczych (węglowodanów, lipidów, kwasu foliowego, witaminy D),
• predyspozycje do nietolerancji i nadwrażliwości pokarmowych.

Przewlekłe choroby metaboliczne

Długotrwały stan zaburzonego metabolizmu wraz z nieodpowiednią dla siebie dietą czy niską aktywnością fizyczną może prowadzić do rozwoju przewlekłych chorób, które negatywnie wpływają na ogólną jakość życia oraz wymagają długotrwałego leczenia farmakologicznego i dietetycznego.

Jako choroby metaboliczne uznaje się:

• zespół metaboliczny i jego składowe (cukrzycę i dyslipidemie),
• osteoporozę,
• dnę moczanową.

Zespół metaboliczny

Jest to grupa czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia, które są jedną z głównych przyczyn przedwczesnej śmierci.

Aby stwierdzić obecność zespołu metabolicznego muszą zostać spełnione 3 z 5 poniższych kryteriów:

• otyłość brzuszna - obwód w talii u mężczyzn ≥94 cm, a u kobiet ≥80 cm;
• stężenie triglicerydów we krwi >150 mg/dl lub leczenie triglicerydemii;
• stężenie frakcji HDL cholesterolu <40 mg/dl u mężczyzn i <50 mg u kobiet lub leczenie zaburzeń lipidowych;
• ciśnienie skurczowe ≥130 mmHg lub rozkurczowe ≥85 mmHg lub leczenie nadciśnienia tętniczego;
• stężenie glukozy na czczo ≥100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2.

Każda ze składowych zespołu może być osobnym problemem, który należy leczyć.

Cukrzyca

Cukrzyca to tak naprawdę kilka chorób, dla których charakterystyczna jest hiperglikemia (zbyt wysokie stężenie glukozy we krwi) oraz nieprawidłowości wydzielania i aktywności insuliny. Gdy stężenie glukozy na czczo przekracza 125 mg/dl, stwierdza się cukrzycę.

Wyróżnia się kilka typów cukrzycy:

• cukrzycę typu pierwszego,
• cukrzycę typu drugiego,
• cukrzycę o znanej etiologii,
• cukrzycę ciążową lub w ciąży.

Najbardziej rozpowszechniona jest cukrzyca typu 2, która wynika z nadmiernej masy ciała, niskiej aktywności fizycznej, nieprawidłowej diety, dyslipidemii i nadciśnienia. W cukrzycy typu drugiego insulina wytwarzana jest w dużej ilości (hiperinsulinemia), lecz tkanki nie są nią wrażliwe (tzw. insulinooporność), przez co glukoza nie jest odpowiednio wykorzystywana, więc jej poziom we krwi wzrasta.
Cukrzycę typu drugiego leczy się przede wszystkim dietą i doustnymi lekami hipoglikemizującymi, a w razie konieczności włącza się wstrzyknięcia insuliny. Osoby z cukrzycą powinny ograniczać cukry proste w swojej diecie, szczególnie w postaci dodanego cukru (sacharozy, fruktozy, miodu, syropu glukozo-fruktozowego), a także utrzymywać prawidłową masę ciała (lub schudnąć) i aktywność fizyczną.

Dyslipidemie

Dyslipidemiami określane są nieprawidłowości w stężeniach lipidów we krwi:

• zbyt wysokie stężenie cholesterolu całkowitego (powyżej 190 mg/dl),
• zbyt wysokie stężenie cholesterolu frakcji LDL (powyżej 115 mg/dl),
• zbyt wysokie stężenie trójglicerydów (powyżej 150 mg/dl),
• zbyt niskie stężenie cholesterolu frakcji HDL (poniżej 40 mg/dl u mężczyzn i poniżej 50 mg/dl u kobiet).

Zaburzenia lipidowe mogą wynikać z:

• nieprawidłowej diety, w której przeważają nasycone kwasy tłuszczowe i cukry proste (sacharoza, fruktoza), a zbyt mało jest błonnika i kwasów tłuszczowych omega-3,
• długotrwałego stosowania niektórych leków,
• chorób współistniejących (np. chorób wątroby, cukrzycy, niektórych problemów hormonalnych),
• predyspozycji genetycznych.

Leczenie dyslipidemii polega na farmakoterapii, zbilansowanej diecie z kontrolą kwasów tłuszczowych oraz zwiększeniu aktywności fizycznej.

Osteoporoza

Osteoporoza jest dotyczy tkanki kostnej. Nieprawidłowości w tej chorobie prowadzą do zmniejszenia gęstości mineralnej kości oraz częstych złamań, które mogą być przyczyną inwalidztwa i przedwczesnej śmierci. Na rozwój osteoporozy wpływa znaczna liczba czynników, z których większość można wykorzystać w profilaktyce. Osteoporoza najczęściej występuje u kobiet po menopauzie, co jest spowodowane obniżającym się poziomem estrogenów.

Osteoporoza wynika z takich czynników jak:

• obniżony poziom estrogenów,
• zbyt niska masa ciała,
• niedobory witaminy D i wapnia,
• mała aktywność fizyczna,
• stosowanie niektórych leków (np. glikokortykosteroidy),
• występowanie innych chorób (m.in. nadczynność tarczycy, celiakia).

Aby uniknąć osteoporozy, zaleca się, aby osiągnąć jak najwyższą masę kostną do 30 roku życia i następnie zapobiegać jej utracie poprzez aktywność fizyczną (ćwiczenia oporowe), dietę bogatą w wapń i suplementację witaminy D w ilości 800-2000 IU od września do kwietnia.

Dna moczanowa

Dna moczanowa wynika ze zbyt wysokiego stężenia kwasu moczowego oraz z zaburzonego metabolizmu i wydalania. W przebiegu tej choroby sole kwasu moczowego odkładają się w tkankach (głównie stawach), gdzie dochodzi do rozwoju stanu zapalnego. Prowadzi to do napadów dny, z którymi związane są nagły i ostry ból oraz obrzęki stawów. Przewlekła dna moczanowa może prowadzić do stałych zmian w stawach oraz chorób nerek. Wraz z dną bardzo często współistnieje zespół metaboliczny.

U podstaw leczenia dny moczanowej, oprócz farmakologii, zalecana jest:

• odpowiednia dieta niskopurynowa i z ograniczeniem fruktozy,
• duże spożywanie wody,
• rezygnacja z palenia,
• zwiększenie aktywności fizycznej.

Kwas moczowy pochodzi z rozkładu puryn, które znajdują się w największej ilości w produktach mięsnych, rybach, owocach morza oraz alkoholu (zwłaszcza piwa). Dlatego te właśnie składniki należy ograniczyć w diecie. Dużą ilość puryn mają również rośliny strączkowe, jednak ich spożycie nie powoduje wzrostu kwasu moczowego we krwi, dlatego zastąpienie mięsa strączkami będzie bezpieczne w dnie moczanowej. Powinno się również ograniczyć miód, fruktozę, napoje słodzone, soki owocowe i duże ilości owoców.

Przemiany składników odżywczych a przewlekłe zaburzenia metabolizmu

Z testu metabolicznego, takiego jak test GENOdiagDIETA, można dowiedzieć się, jaki ma się typ metaboliczny. Określa on stopień przetwarzania przez organizm węglowodanów i tłuszczów, w tym również cholesterolu i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Dopasowana “na miarę” dieta zapobiega odkładaniu się nadmiernej tkanki tłuszczowej oraz pozwala na uniknięcie zaburzeń w procesach energetycznych.

Dla rozwoju jednej z chorób metabolicznych - osteoporozy - istotny jest witamina D, która odpowiada za wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego, co jest niezwykle istotne dla budowy tkanki kostnej i zapobiegania osteoporozie. Wiedząc o ewentualnych nieprawidłowościach w receptorach odpowiadających na witaminę D można dostosować suplementację witaminą D i wapniem, która pozwoli uchronić kości przed przyszłymi złamaniami.

Wrodzone wady metabolizmu

Najrzadszymi zaburzeniami metabolicznymi są wady wrodzone. Ich obecność jest zwykle bardzo szybko wykrywana ze względu na typowe objawy, które zwykle pojawiają się w okresie noworodkowym lub niemowlęcym. Wrodzone wady polegają na genetycznie uwarunkowanym zaburzeniu w konkretnym miejscu przemian składników odżywczych - najczęściej jest to brak jednego z enzymów. Przez to cały proces nie zachodzi w prawidłowy sposób i często zostają wytworzone toksyczne związki, które mogą prowadzić do niewydolności narządowych. Tzw. bloki w przemianach makroskładników (węglowodanów, białek, tłuszczów).

Wśród wrodzonych zaburzeń metabolicznych wymienia się m.in.

• mukopolisacharydozę,
• porfirię,
• choroby Wilsona, Gauchera, Niemanna-Picka i Pompego,
• chorobę syropu klonowego,
• alkaptonurię,
• fenyloketonurię,
• galaktozemię.

Te choroby występują u niewielkiego odsetka społeczeństwa, a ich wczesna diagnoza za pomocą badania genetycznego dla dzieci i odpowiednie leczenie (głównie dietetyczne) pozwala na prawidłowy rozwój i życie w zdrowiu.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Aktualizacja: 2023-01-11