Hiperurykemia i dna moczanowa - przyczyny, objawy, diagnostyka, dieta

Dna moczanowa (skaza moczanowa, podagra, artretyzm) jest przewlekłą chorobą metaboliczną charakteryzującą się zwiększoną zawartością kwasu moczowego we krwi, co prowadzi do krystalizacji moczanu sodu w tkankach organizmu. Natomiast hiperurykemia stanowi początkowe stadium dny moczanowej. Kiedyś dna moczanowa uznawana była za schorzenie elit i bogatych ludzi, obecnie występuje coraz częściej, szczególnie u mężczyzn około 40 roku życia. Przyczyniło się do tego podniesienie standardów życia i łatwy dostęp do różnorodnych produktów spożywczych. U kobiet hiperurykemię i dnę moczanową rozpoznaje się znacznie rzadziej niż u mężczyzn i ma to miejsce zazwyczaj w okresie pomenopauzalnym. 

Krystalizacja moczanu sodu obejmuje przede wszystkim stawy, nerki i skórę. Gromadzące się w stawach kryształy powodują rozwój reakcji zapalnej, ucisk, ból oraz pojawianie się nadżerek. Może występować również podwyższona temperatura ciała, dreszcze, zaczerwienienie skóry i obrzęk. Klasycznym objawem dny moczanowej jest podagra, czyli ból stawu palucha stopy. Dnie moczanowej często towarzyszą choroby metaboliczne: otyłość, cukrzyca typu II, nadciśnienie tętnicze i hiperlipidemia. Obserwuje się również inne choroby współistniejące takie jak np. żylną chorobę zakrzepowo-zatorową, migotanie przedsionków, osteoporozę i obturacyjny bezdech senny. Ponadto u chorych na dnę moczanową występuje zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i przewlekłej choroby nerek.

Dnę moczanową rozpoznaje się poprzez badanie płynu stawowego i obecności w nim kryształów moczanu sodu oraz badanie krwi sprawdzające stężenie kwasu moczowego w surowicy. Przyjmuje się, że prawidłowe stężenie kwasu moczowego we krwi wynosi od 0,15 do 0,45 mmol/l (2,5–8,0 mg/dl). Powyżej tych wartości diagnozuje się hiperurykemię, a następnie dnę moczanową.

Wiele osób zastanawia się, do jakiego lekarza specjalisty należy się udać z dną moczanową. Chorzy zazwyczaj najpierw udają się do lekarza rodzinnego, a po wstępnej diagnostyce trafiają pod opiekę reumatologa. Dna moczanowa może wymagać odróżnienia od innych chorób stawów. Pomocny może być w tym pakiet badań krwi na choroby reumatyczne.

Na początku choroby napady dny pojawiają się raz w roku lub co dwa lata, wraz z upływem czasu stają się coraz częstsze, szczególnie jeśli nie wprowadzono odpowiedniego leczenia. Konsekwencją braku leczenia są również guzki moczanowe i niszczenie kości i stawów.

W leczeniu hiperurykemii i dny moczanowej wykorzystuje się metody zarówno farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne. Leczenie ma na celu obniżenie poziomu kwasu moczowego, usunięcie kryształków kwasu moczowego oraz zwalczanie bólu.

Wysokie spożycie bogatopurynowych sprzyja dnie moczanowej, dlatego przede wszystkim zaleca się wprowadzić dietę niskopurynową. Kwas moczowy stanowi końcowy produkt przemian puryn, których źródłem są wewnętrzne przemiany metaboliczne oraz trawienie kwasów nukleinowych dostarczanych wraz z pożywieniem. Dieta ubogopurynowa zakłada ograniczenie spożycia produktów spożywczych bogatych w puryny, głównie mięsa, podrobów i owoców morza. Warto zwiększyć spożycie warzyw, owoców i innych produktów roślinnych. U pacjentów z dną moczanową korzystny wpływ na zdrowie mają niskotłuszczowe lub beztłuszczowe produkty mleczne. Należy pamiętać o przyjmowaniu odpowiedniej ilości płynów takich jak woda, niesłodzona kawa, herbata i kakao. Natomiast regularne spożywanie napojów mających w składzie cukier o wysokiej zawartości fruktozy zwiększa ryzyko wystąpienia dny moczanowej i hiperurykemii, dlatego należy je ograniczyć. Wstępne analizy sugerują związek między wysokim spożyciem witaminy C a niższym poziomem kwasu moczowego we krwi, jednak potrzeba dalszych badań w tym zakresie.

Czarnuszka siewna nazywana również czarnym kminem jest coraz popularniejszą przyprawą w kuchni Polaków. Wykazuje szereg prozdrowotnych działań, badania wykazały m.in. jej przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, moczopędne, żółciopędne, przeciwnowotworowe i immunomodulujące właściwości. Wspomaga również leczenie chorób autoimmunologicznych, w tym reumatyzmu. Ponadto nasiona czarnuszki mają pozytywny wpływ na leczenie hiperurykemii i dny moczanowej. Można ją używać jako przyprawę, dodawać do pieczywa, kanapek, marynat, serów i różnych potraw mięsno-warzywnych.

1. Dehlin M., Jacobsson L., Roddy E., Global epidemiology of gout: prevalence, incidence, treatment patterns and risk factors. Nature Reviews Rheumatology 2020;16:380–390.
2. Jurczak R., Reguła J., Właściwości prozdrowotne czarnuszki siewnej i jej znaczenie w leczeniu dny moczanowej. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2018;9(3):95-102.
3. Witkowska N., Chadzińska M., Dna moczanowa jako przykład choroby autozapalnej. Wszechświat 2017;118(7-9):172-177.