Choroby dietozależne - otyłość, cukrzyca, choroby układu krążenia

Co to są choroby dietozależne?

Na wystąpienie choroby dietozależnej ogromny wpływ ma, jak sama nazwa wskazuje, nieprawidłowy sposób odżywiania. Wśród najczęstszych błędów żywieniowych wymienia się przede wszystkim dodatni bilans energetyczny (dostarczanie zbyt dużej liczby kalorii w porównaniu do energii wydatkowanej), nadmierne spożycie cukru, soli, tłuszczów trans i nasyconych kwasów tłuszczowych przy równocześnie zbyt małym spożyciu witamin i polifenoli.

Do grupy chorób dietozależnych należy między innymi:

• otyłość,
• cukrzyca typu drugiego,
• choroby układu krążenia,
• osteoporoza,
• niektóre nowotwory złośliwe.

Otyłość

Otyłość jest jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych ostatnich lat i podstawowym schorzeniem dietozależnym - należy jednak podkreślić, że często to właśnie otyłość jest pośrednią lub bezpośrednią przyczyną innych jednostek chorobowych związanych z nieprawidłową dietą. Istotą otyłości jest nadmierne nagromadzenie się w organizmie tkanki tłuszczowej - stanowi ona ponad 15% masy ciała dorosłego mężczyzny i 25% masy ciała dorosłej kobiety, a wskaźnik masy ciała (BMI, ang. Body Mass Index) wynosi co najmniej 30kg/m2. Skutkuje to bardzo poważnym pogorszeniem jakości życia (a nawet niepełnosprawnością) i zwiększonym ryzykiem przedwczesnego zgonu.

Oprócz nieprawidłowej diety, wśród przyczyn nadwagi i otyłości wymienia się predyspozycje genetyczne (posiadanie negatywnego wariantu genu FTO), niewystarczającą aktywność fizyczną, zaburzenia emocjonalne czy też stres. Otyłość może rozwinąć się również jako konsekwencja innego schorzenia (na przykład niedoczynności tarczycy, niedoczynności przysadki czy zespołu Cushinga) czy stosowania takich leków jak kortykosteroidy - w takich przypadkach jest to tak zwana otyłość wtórna. Odkrycie główniej przyczyny jest niezwykle istotne dla mądrego odchudzania.

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 to choroba metaboliczna i najczęściej diagnozowany typ cukrzycy (występuje u 90% pacjentów z cukrzycą). To zaburzenie metaboliczne polega na zwiększeniu stężenia glukozy we krwi, co związane jest z insulinoopornością. Insulina jest hormonem produkowanym przez komórki beta trzustki i jej rolą jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu glukozy we krwi - insulina pobudza tkanki organizmu do wychwytu tego cukru. Insulinoopornością nazywany jest natomiast taki stan, gdy tkanki nie są wystarczająco wrażliwe na działanie insuliny i nie pobierają odpowiedniej ilości glukozy.

Cukrzyca typu 2 rozwija się stopniowo - występujące w jej przebiegu objawy nasilają się z czasem, w wielu przypadkach schorzenie to przez bardzo długi czas nie wywołuje żadnych symptomów.

Cukrzyca typu II może objawiać się:

• częstym oddawaniem moczu,
• zwiększonym pragnieniem,
• suchością skóry i błon śluzowych (na skutek odwodnienia organizmu),
• osłabieniem, przewlekłym zmęczeniem, sennością,
• zaburzeniami widzenia.

Do powikłań spowodowanych cukrzycą zalicza się większe ryzyko chorób układu krążenia, amputacji kończyn dolnych, ślepoty, niewydolności nerek i demencji.

Głównymi przyczynami rozwoju cukrzycy typu 2 są dieta wysokokaloryczna i siedzący tryb życia, co prowadzi do nadmiernej masy ciała - im większa masa ciała, tym wyższe ryzyko zachorowania. Wśród innych przyczyn wymienia się uwarunkowanie genetyczne, a także przewlekłe zmęczenie, brak snu i przewlekłe stosowanie takich leków jak kortykosteroidy, beta-blokery czy statyny.

Choroby układu krążenia - nadciśnienie tętnicze i miażdżyca

Nieprawidłowa dieta prowadząca do nadwagi i otyłości to także poważny czynnik ryzyka chorób układu krążenia, takich jak nadciśnienie tętnicze i miażdżyca tętnic. Nadciśnienie tętnicze polega na okresowym lub stałym podwyższeniu tętniczego ciśnienia krwi powyżej 140/90 mmHg - schorzenie to występuje najczęściej u osób pomiędzy 35. a 60. rokiem życia i w większości przypadków przebiega bezobjawowo.

Miażdżyca to rozwijający się latami proces, w przebiegu którego w ścianach tętnic odkładają się lipidy - skutkuje to ograniczeniem przepływu naczyniowego i ograniczeniem zaopatrzenia w tlen poszczególnych narządów (co stanowi zagrożenie życia). Zmiany miażdżycowe postępują w miarę upływu czasu, pierwsze objawy występują zazwyczaj u mężczyzn po 40. roku życia i u kobiet po menopauzie. Miażdżyca jest bardzo poważnym ryzykiem wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, zawału serca, udaru mózgu, niewydolności krążenia, zaburzeń rytmu serca, niedokrwienia kończyn, a także niedoczynności nerek.

Do rozwoju zaburzeń ze strony układu krążenia przyczynia się dieta bogata w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i sód, siedzący tryb życia, predyspozycje genetyczne (z większym ryzykiem nadciśnienia związany jest polimorfizm insercyjno-delecyjny genu ACE, z miażdżycą zaś zmiany w genie LRP8) , palenie tytoniu, życie w ciągłym stresie czy występowanie innych schorzeń (takich jak cukrzyca).

Osteoporoza

Osteoporoza polega na postępującym ubytku masy kostnej i zwiększonej podatności na złamania kości - do złamań tych może dojść nawet po drobnych urazach. Osteoporoza najczęściej dotyka kobiety po menopauzie, ale występuje także u mężczyzn (zwykle w podeszłym wieku). Utrata mineralnej gęstości kości to proces związany z wiekiem, jednak wymienia się kilka czynników ryzyka rozwoju osteoporozy.

Do czynników ryzyka rozwoju osteoporozy należy:

• nieprawidłowa dieta związana przede wszystkim z małą podażą wapnia,
• predyspozycje genetyczne,
• palenie papierosów,
• nadmierne spożywanie alkoholu,
• niewystarczająca aktywność fizyczna,
• długotrwałe unieruchomienie,
• niedobór witaminy D.

Większe ryzyko rozwoju osteoporozy występuje ponadto u chorych na cukrzycę, zespół Cushinga, reumatoidalne zapalenie stawów czy kamicę nerkową.

Nowotwory złośliwe

Do chorób dietozależnych zaliczane są także nowotwory złośliwe (np. nowotwór jelita grubego - zobacz zalecane badania na raka jelita grubego), czyli bardzo poważny problem współczesnej medycyny. Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe wzrasta z roku na rok - specjaliści wskazują, że istotny wpływ na występowanie i umieralność z powodu nowotworów ma właśnie sposób odżywiania.

Ryzyko rozwoju nowotworu złośliwego zwiększa się w przypadku

• dodatniego bilansu energetycznego,
• nadmiernego spożycia tłuszczów pochodzenia zwierzęcego,
• nadmiernego spożycia produktów wędzonych i tych z dużą zawartością soli,
• niedostatecznego spożywania warzyw i owoców (które są doskonałym źródłem witamin i antyoksydantów).

Oczywiście nieprawidłowa dieta i związana z nią nadmierna masa ciała to tylko jedne z wielu czynników ryzyka zachorowania na nowotwór złośliwy - wśród innych wymienia się predyspozycje genetyczne, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, infekcje, czy też nadmierną ekspozycję na promieniowanie UV.

Jak zapobiegać chorobom dietozależnym?

Schorzenia zależne od diety stanowią poważne wyzwanie dla specjalistów, jednak ich ryzyko można zminimalizować poprzez stosowanie odpowiedniej profilaktyki - jej podstawą jest naturalnie prawidłowa dieta. Do ogólnych zaleceń zdrowego odżywiania zalicza się:

• stosowanie diety bogatej w warzywa i owoce,
• ograniczenie spożycia cukrów prostych, soli, tłuszczów zwierzęcych i alkoholu,
• dostarczanie organizmowi odpowiedniej ilości błonnika i niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (sprawdź dietę przeciwnowotworową dr Budwig).

W obecnych czasach coraz większą popularnością cieszy się również dieta dostosowana do własnych genów, którą przygotowuje się na podstawie wyniku badania nutrigenetycznego (takiego jak GENOdiagDIETA lub Genodiet iGenesis) - specjaliści wskazują, że taki indywidualny sposób odżywiania to najskuteczniejsza dieta. Jest ona najbardziej korzystna dla odpowiedniego funkcjonowania własnego organizmu, ponieważ dokładnie zaspokaja jego żywieniowe potrzeby.

W ramach takiego badania nutrigenetycznego analizowane są geny odpowiedzialne między innymi:

• za metabolizm tłuszczów, węglowodanów, witamin czy przeciwutleniaczy,
• za zwiększone ryzyko nadwagi, otyłości i innych opisanych wcześniej zaburzeń zdrowotnych,
• za eliminację szkodliwych dla organizmu toksyn i wolnych rodników,
• za predyspozycje do nadwrażliwości i nietolerancji pokarmowych (na przykład glutenu, laktozy, kofeiny czy sodu).

Na podstawie analizy genetycznej przygotowywane są odpowiednie, indywidualne zalecenia żywieniowe dla pacjenta - mają one na celu poprawę stanu zdrowia i samopoczucia, zminimalizowanie ryzyka rozwoju groźnych chorób dietozależnych w przyszłości, a także bezpieczne i trwałe osiągnięcie idealnej masy ciała.

Należy podkreślić, że testy w kierunku genodiety (tak jak wszystkie pozostałe badania genetyczne) wykonuje się tylko raz w ciągu całego życia w dowolnym jego momencie - nasz materiał genetyczny nigdy się nie zmieni, raz uzyskany wynik i przygotowane na jego podstawie zalecenia żywieniowe obowiązują więc już zawsze. Ponadto, badania te są bardzo czułe (czułość wynosi ponad 99%) i nie zależą od aktualnego stanu zdrowia osoby badanej, przyjmowanych przez nią leków czy obecnie stosowanej diety - nie ma więc żadnych przeciwwskazań do ich przeprowadzenia.

Aktualizacja: 2023-01-11