Niestrawność - przyczyny i leczenie

Niestrawność - kryteria stwierdzenia dyspepsji

Niestrawność określa się jako występowanie co najmniej jednej z następujących dolegliwości:

• ból lub uczucie pieczenia w nadbrzuszu,
• uczucie pełności i zalegania pokarmu posiłku,
• przedwczesne uczucie sytości, które jest niewspółmierne z ilością spożytego pożywienia.

Dodatkowo wraz z dyspepsją mogą pojawić się dodatkowe dolegliwości i zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego: zgaga, wzdęcia, gazy, nudności, wymioty lub biegunki.

Warto pamiętać, że niestrawność nie tylko dotyczy osób z różnymi zaburzeniami zdrowotnymi, ale również może występować u kobiet w ciąży w wyniku różnych zmian fizjologicznych, które w tym czasie następują. Oprócz niestrawności często w ciąży pojawiają się inne problemy gastryczne - nudności, zgaga, wzdęcia, gazy, zaparcia.

Niestrawność - dyspepsja organiczna

W przypadku 40% osób cierpiących na niestrawność da się określić dokładną jej przyczynę. Wówczas nazywa się to dyspepsją organiczną. Objawy alarmujące, które mogą na nią wskazywać, to obniżenie masy ciała, ból brzucha budzący ze snu, żółtaczka, krwawienie z przewodu pokarmowego, dysfagia (utrudnione przechodzenie pokarmu z jamy ustnej do żołądka), wymioty lub guz w nadbrzuszu. Wówczas należy wykonać morfologię krwi, USG, gastroskopię oraz serologiczne badanie w kierunku obecności Helicobacter pylori.

Wśród przyczyn dyspepsji organicznej jest stosowanie niektórych leków: niesteroidowych leków przeciwzapalnych (w tym kwasu acetylosalicynowego), części antybiotyków, glikozydów naparstnicy, teofiliny, soli żelaza lub potasu, blokerów kanału wapniowego, azotanów, glikokortykosteroidów, bisfosfonianów, fibratów oraz nikotynowej terapii zastępczej. Przyjmowanie tych leków może prowadzić do polekowego uszkodzenia błony śluzowej żołądka, dwunastnicy bądź przełyku.

Niestrawność może być spowodowana giardiozą, glistnicą oraz prawdopodobnie najczęściej zakażeniem Helicobacter pylori, które przyczynia się do rozwoju zapalenia błony śluzowej żołądka, choroby wrzodowej oraz zwiększa ryzyko nowotworów.

Wśród głównych przyczyn chorobowych dyspepsji organicznej jest choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, choroby dróg żółciowych, zapalenie wątroby, stany zapalne lub torbiele trzustki, choroby zapalne jelit, niedokrwienie jelita oraz tętniak aorty brzusznej oraz różne zaburzenia metaboliczne (cukrzyca, choroby tarczycy) czy też zawał mięśnia sercowego.

Niestrawność rzadziej może być objawem nowotworów, głównie żołądka, trzustki lub jelita cienkiego. W ich kierunku można w łatwy sposób wykonać badanie genetyczne, które mówi o dziedzicznej predyspozycji do chorób nowotworowych, a odpowiednie markery nowotworowe we krwi będą świadczyć o ich rozwoju.

Należy również się zastanowić, czy niestrawność nie wynika z alergii, nietolerancji pokarmowych lub celiakii. W przypadku alergii pokarmowej zależnej od IgE objawy pojawiają się w krótkim czasie po spożyciu posiłku, zaś w nietolerancjach IgG-zależnych i celiakii objawy mogą być bardziej przewlekłe. Oprócz standardowych objawów dyspepsji będą współwystępować również dolegliwości ogólnoustrojowe.

Nietolerancje pokarmowe IgG-zależne mogą dotyczyć dowolnych produktów spożywczych oraz dodatków do żywności. Regularne zjadanie nietolerowanych pokarmów prowadzi do rozwinięcia się stanu zapalnego w organizmie, czego konsekwencją jest przewlekłe występowanie objawów, takich jak niestrawność, wzdęcia, biegunki, gazy, przewlekłe zmęczenie, migreny, zmiany skórne. W celu określenia dokładnej żywieniowej przyczyny wykonuje się pomiar przeciwciał IgG specyficznych dla konkretnych produktów spożywczych. Przykładem takiego testu jest IMMUNOdiagDIETA, który analizuje obecność przeciwciał dla 44, 88 lub 280 składników pokarmowych. Nietolerancje IgG-zależne mogą istnieć równolegle do innych chorób, a w szczególności z chorobami autoimmunologicznymi oraz zespołem jelita drażliwego, dlatego w ich przebiegu konieczna może być diagnostyka nietolerancji.

Niestrawność - dyspepsja czynnościowa

Gdy wykluczone są przyczyny organiczne, a objawy utrzymują się powyżej 3 miesięcy, uznaje się, że jest to dyspepsja czynnościowa. Dotyczy ona około 60% osób z niestrawnością. Istotne jest, że objawy charakterystyczne dla dyspepsji nie ustępują po wypróżnieniu, a ilość i jakość wypróżnień nie zmienia się. Za przyczyny uznaje się zaburzoną kurczliwość niektórych odcinków przewodu pokarmowego lub osłabioną reakcję przewodu pokarmowego na bodźce zewnętrzne. Niestrawność czynnościową dzieli się na zespół zaburzeń poposiłkowych oraz zespół bólu w nadbrzuszu.

Dyspepsja czynnościowa klasyfikowana jest nie tylko jako zaburzenie gastrologiczne, ale również psychiczne. Może występować dyspepsja nerwicowa, nerwowa oraz psychogenna. Wśród osób z niestrawnością bardzo często stwierdza się słabsze radzenie sobie ze stresem. Dlatego też przy diagnostyce niestrawności warto uwzględnić również zespół jelita drażliwego - zaburzenia, którego przyczyną mogą być stres i napięcia psychiczne.

Niestrawność - przyczyny pokarmowe

Ostra, jednorazowa niestrawność może być wynikiem spożycia ciężkostrawnych produktów. Często występuje po posiłkach tłustych, smażonych oraz z dodatkiem ostrych przypraw. Na wystąpienie dyspepsji będzie wpływać ilość pożywienia (przejedzenie) oraz zbyt szybkie jedzenie. Niestrawność nasila się również po nadmiernym spożyciu alkoholu lub kawy, które mogą działać podrażniająco na przewód pokarmowy.

Niestrawność - jak sobie z nią poradzić?

Terapia niestrawności organicznej przede wszystkim polega na leczeniu choroby podstawowej lub zmianie leków. W przypadku zakażenia Helicobacter pylori konieczna jest eradykacja tej bakterii za pomocą skojarzonej antybiotykoterapii. Natomiast niestrawność czynnościowa bardzo często wymaga konsultacji z psychologiem bądź psychiatrą - pomocne mogą być leki przeciwdepresyjne.

Poza standardowym leczeniem można wykorzystać żywieniowe metody łagodzące objawy niestrawności.

Niestrawność - zalecenia żywieniowe

• Jedz powoli dokładnie przeżuwając pokarm.
• Staraj się jeść w spokojnej atmosferze.
• Jedz małe posiłki w regularnych odstępach czasu, czyli 4-5 posiłków co 3-4 godziny.
• Po posiłkach unikaj leżenia, a ostatni posiłek spożywaj około 3 godziny przed snem.
• Unikaj pokarmów tłustych oraz ostro przyprawionych.
• Zamiast smażenia przygotowuj posiłki poprzez gotowanie w wodzie lub na parze, pieczenie i duszenie w wodzie (bez obsmażania).
• Przed i po posiłku pozwól sobie krótki odpoczynek.
• Stosuj przyprawy i zioła (np. w postaci naparów lub suplementów), które mają działanie poprawiające trawienie oraz delikatnie uspokajające: siemię lnianie, dziurawiec, karczochy, miętę, imbir, koper, kminek, kolendra, bazylia, cynamon, melisa. Należy pamiętać, że mięty nie powinno się stosować w zgadze i refluksie żołądkowo-przełykowym, gdyż nasila ich dolegliwości.
• Unikaj produktów, na które masz alergię bądź nietolerancję pokarmową. Konieczna może być tymczasowa dieta rotacyjna lub eliminacyjna.
• Jeśli cierpisz na celiakię, na stałe wprowadź dietę bezglutenową.
• W stanach zapalnych i wrzodach przewodu pokarmowego albo gdy pojawiają się wymioty lub biegunki,może być konieczna dieta lekkostrawna z niską zawartością błonnika. Wybieraj wówczas białe pieczywo i ryż, drobne kasze, gotowane warzywa i delikatne owoce oraz chude mięso i nabiał.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk