Rak jajnika - objawy, badania, leczenie, rokowania i profilaktyka

Jakie badania wykorzystywane są w profilaktyce i diagnostyce raka jajnika?

❶ Testy wykonywane profilaktycznie:

Cennik badań genetycznych w kierunku raka jajnika ❱

❷ Testy wykonywane diagnostycznie:

• Badanie ginekologiczne przez pochwę i odbytnicę — Ginekolog powinien przeprowadzić diagnostykę przez pochwę i odbytnicę w celu oceny wielkości gruczołów płciowych i ich tkliwości, w przypadku stwierdzenia obecności guza — jego umiejscowienie, spoistość i ruchomość. Lekarz ocenia również tzw. zatokę Douglasa — jest to zachyłek otrzewnej zlokalizowany między macicą a odbytnicą. Cechy, które sugerują, że zmiana jest złośliwa to ograniczona ruchomość zmiany, jej lity charakter, umiejscowienie obustronne oraz zajęcie zatoki Douglasa.
  

• Badanie ultrasonograficzne - USG jest podstawową metodą wykorzystywaną w diagnostyce schorzeń narządów płciowych kobiecych.  USG przez powłoki brzuszne pozwala tylko potwierdzić obecność guza (ale może wykryć ewentualne zmiany przerzutowe). USG przezpochwowe jest bardziej dokładne - polega ono na wprowadzeniu do pochwy głowicy o długości ok. 20 cm i umożliwia ocenę umiejscowienia guza, jego wielkość i budowę, sposób unaczynienia oraz inne parametry — dzięki temu lekarz może z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, czy obecna zmiana ma charakter łagodny, czy złośliwy.

• Tomografia komputerowa — tomografię komputerową (TK) wykonuje się, jeżeli wynik USG jest niejednoznaczny. Jest badaniem radiologicznym, dzięki któremu można ocenić strukturę poszczególnych narządów i wykryć ewentualne nieprawidłowości. Dzięki tomografii komputerowej można określić rozmiar guza i jego stosunek do sąsiadujących narządów, można również stwierdzić obecność ewentualnych ognisk przerzutowych. W badaniu tym stosuje się szkodliwe promieniowanie rentgenowskie, dlatego nie należy go powtarzać zbyt często.

• Markery nowotworowe i test ROMA – są to związki wytwarzane w wielu tkankach organizmu - przyjmują postać białek, enzymów, hormonów i antygenów. Ich stężenie jest niewielkie w tkankach prawidłowych, ale produkcja znacznie wzrasta w tkankach nowotworowych. Do markerów nowotworowych badanych u kobiet z podejrzeniem nowotworu zalicza się:

• Badanie histopatologiczne- jest to kluczowa analiza w diagnostyce nowotworów - polega na pobraniu fragmentów tkanek rozwijającego się guza i ich analizie pod mikroskopem. Dzięki analizie histopatologicznej można określić dokładnie rodzaj nowotworu, stopień jego złośliwości oraz zaawansowania - co z kolei pozwoli na dobór odpowiedniego dla pacjenta leczenia. Materiał do analizy pobiera się podczas operacji lub przy pomocy aspiracyjnej biopsji cienkoigłowej.

Cennik badania markerów nowotworowych ❱

Kiedy należy wykonać badania na obecność mutacji w genach BRCA?

Nowoczesne testy genetyczne pomagają oszacować prawdopodobieństwo wystąpienia raka. Jeżeli w którymś z genów zostanie zidentyfikowana mutacja warunkująca predyspozycje do zachorowania na nowotwory jajnika, kobieta może obniżyć ryzyko wystąpienia choroby m.in. poprzez:

• zdecydowanie się odpowiednio wcześnie na urodzenie dziecka,
• możliwość chirurgicznego usunięcia obu jajników, co zmniejszenia ryzyko rozwoju raka jajnika aż do 96%,
• w przypadku wykrycia mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 warto objąć profilaktyką najbliższych krewnych.

Ryzyko raka jajnika w przypadku nosicielstwa mutacji w genie BRCA1 wynosi 40%, w przypadku genu BRCA2 - ok. 20-27%.

Profilaktyczne badania genetyczne powinny wykonać kobiety:

• u których w rodzinie występowały przypadki zachorowań na raka piersi przed 50 rokiem życia, lub nowotwór u co najmniej 2 osób,
• u których wśród krewnych wystąpiły przypadki zachorowań na raka jajnika,
• stosujących antykoncepcję hormonalną lub hormonalną terapię zastępczą, u których w rodzinie zdarzały się przypadki zachorowań na raka sutka i/lub jajnika,
• zamierzających stosować antykoncepcję hormonalną, jeżeli pojawiły się u nich jakiekolwiek zmiany w piersiach lub jajnikach,
• mających jakiekolwiek zmiany w piersiach lub jajnikach, u których w rodzinie odnotowano przypadki zachorowań na raka.

Jakie objawy są wskazaniem do diagnostyki nowotworu jajnika?

Rak jajnika należy do grupy nowotworów, które w początkowej fazie choroby nie dają żadnych objawów albo objawy mało charakterystyczne, takie jak zaparcia, wzdęcia czy uczucie pełności - symptomy te wiązane są przede wszystkim z chorobami układu pokarmowego czy zaburzeniami trawienia. Ponadto - małego, niebolesnego guzka nie da się wyczuć w czasie badań. W późniejszym okresie, kiedy już można wyczuć guza przez powłoki brzuszne, obecne są przerzuty i szanse na wyleczenie drastycznie spadają.

Ponieważ nowotwory jajnika są trudne do rozpoznania ze względu na brak specyficznych objawów, a tylko odpowiednio wcześnie wykryte dają szansę na wyleczenie, ze względu na rokowania rak jajnika nazywa się „cichymi zabójcami”.

Objawy raka są zazwyczaj niespecyficzne, nie łączy się ich z chorobą nowotworową i najczęściej bagatelizuje, dlatego wykrywany jest zwykle w zaawansowanym stadium. Szanse na wyleczenie pacjentki na tym etapie są zdecydowanie mniejsze niż we wczesnych stadiach choroby.

Jak zabezpieczyć się przed rakiem?

W przypadku nosicielstwa mutacji w genach BRCA1 i BRCA2 zaleca się:

• profilaktyczne wykonywanie badań diagnostycznych;
• doustne środki antykoncepcyjne (zmniejszają ryzyko nawet o 40-50%), korzyści z hormonoterapii są zależne od długości leczenia i mogą się utrzymywać do 15 lat od ukończenia;
• profilaktyczne usunięcie jajników wraz z jajowodami. Taki zabieg obniża ryzyko rozwoju raka jajnika o 80% i nowotworu piersi o 50%. Jest to jednak polecane dopiero po urodzeniu co najmniej jednego dziecka.

Dieta w profilaktyce raka jajnika

Badania wskazują na związki pomiędzy sposobem żywienia a rozwojem nowotworów, w tym również nowotworu jajnika. Wyniki badań wskazują na to, jakimi zasadami warto się kierować przy ustalaniu własnego odżywiania, aby zapobiec rozwojowi raka. Wskazówki te pokrywają się ze znanymi zaleceniami zdrowego żywienia.

Zalecenia żywieniowe w celu zmniejszenia ryzyka raka jajnika:

• Utrzymanie prawidłowej masy ciała.
• Ograniczenie spożycia tłuszczu ogółem (normy żywienia zalecają około 30% kaloryczności całej diety).
• Ograniczenie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego (masło, smalec, słonina, tłuste mięsa).
• Zastąpienie części białka zwierzęcego (głównie produktów mięsnych) roślinami strączkowymi, a przede wszystkim soją w postaci nasion, mąki sojowej, tofu, tempehu czy sojowych zastępników produktów mlecznych.
• Spożywanie źródeł β-karotenu (prowitaminy A) - np. marchew, dynia, pomidor, batat, papryka czerwona, brokuł, jarmuż, morela, śliwka, brzoskwinia, mango oraz inne owoce i warzywa.
• Spożywanie źródeł flawonoidów - flawonole znajdują się m.in. w truskawkach, szpinaku, jarmużu, cebuli, kalafiorze czy kakao

Tego typu dieta oparta na warzywach i owocach, ograniczonej ilości nasyconych kwasów tłuszczowych oraz zrównoważonych proporcjach białka roślinnego do zwierzęcego nie tylko zmniejszy ryzyko nowotworu jajnika, ale również poprawi ogólny stan zdrowia.

Bibliografia

1. Drewa G., Ferenc T., Genetyka medyczna, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2011, ISBN 978-83-7609-295-9
2. Booth M., Beral V., Smith. P., Risk factors for ovarian cancer: a case -control study, Br. J. Cancer 1989, 60:592-598
3. Antoniou A., Pharoah P.D.P. et al, Average Risks of Breast and Ovarian Cancer Associated with BRCA1 or BRCA2 Mutations Detected in Case Series Unselected for Family History: A Combined Analysis of 22 Studies, AJHG 2003, 72(5):1117-1130
4. Huncharek M., Klassen H., Kupelnick B.: Dietary beta-carotene intake and the risk of epithelial ovarian cancer: a meta-analysis of 3,782 subjects from five observational studies. In Vivo. 2001 Jul-Aug;15(4):339-43.
5. Huncharek M., Kupelnick B.: Dietary fat intake and risk of epithelial ovarian cancer: a meta-analysis of 6,689 subjects from 8 observational studies. Nutr Cancer. 2001;40(2):87-91.
6. Han B., Li X., Yu T.: Cruciferous vegetables consumption and the risk of ovarian cancer: a meta-analysis of observational studies. Diagn Pathol. 2014 Jan 20;9:7.
7. Myung S.K., Ju W., Choi H.J., Kim S.C.: Soy intake and risk of endocrine-related gynaecological cancer: a meta-analysis. BJOG. 2009 Dec;116(13):1697-705.
8. Qu X.L., Fang Y., Zhang M., Zhang Y.Z: Phytoestrogen intake and risk of ovarian cancer: a meta- analysis of 10 observational studies. Asian Pac J Cancer Prev. 2014;15(21):9085-91.
9. Merritt M.A. et al.: Nutrient-wide association study of 57 foods/nutrients and epithelial ovarian cancer in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition study and the Netherlands Cohort Study. Am J Clin Nutr. 2016 Jan;103(1):161-7.
10. file:///C:/Users/Katarzyna/Downloads/Zielona%20Ksiega.pdf 
11. Hua X. et al.: Association among Dietary Flavonoids, Flavonoid Subclasses and Ovarian Cancer Risk: A Meta-Analysis. PLoS One. 2016 Mar 9;11(3):e0151134.