Rak piersi - objawy, czynniki ryzyka, badania, leczenie

Co to jest rak piersi?

Nowotwór złośliwy piersi wywodzi się z komórek gruczołu piersiowego, rozwija się miejscowo w piersi, ale może również dawać przerzuty do węzłów chłonnych i wewnętrznych narządów (takich jak płuca, wątroba, kości czy mózg).  Rak piersi uznawany jest za chorobę typowo kobiecą, ale może pojawić się również u mężczyzn - zdarza się tak jednak bardzo rzadko (w Polsce co roku diagnozuje się ok. 300 takich przypadków). Na rozwój raka piersi mają wpływ czynniki genetyczne oraz czynniki środowiskowe, związane z rozwojem cywilizacyjnym (styl życia, odżywianie, kwestia karmienia piersią).

Rak piersi - czynniki ryzyka:

• wiek kobiety - najczęściej u kobiet między 50. a 70. rokiem życia, 77 % kobiet, u których wykryto raka piersi ma powyżej 50 lat;
• genetyka - 10% przypadków raka jest wynikiem dziedzicznej skłonności lub skutkiem mutacji w genach BRCA1, BRCA2, CHEK2, PALB2; ryzyko zachorowania kobiety, której matka lub siostra chorowała zwiększa się aż o 50%.;
• lata miesiączkowania – wczesne miesiączkowanie przed 12. rokiem życia, cykle krótkie, 26-dniowe oraz późna menopauza po 55. roku życia – wydłużają one okres działania estrogenów na komórki nabłonkowe piersi i jajnika
• późna ciąża – urodzenie dziecka po 30. roku życia
• brak potomstwa - wzrost ryzka u kobiet , które nigdy nie rodziły dzieci
• dieta – nieodpowiednia dieta (w której znajdują się duże ilości pokarmów wysokotłuszczowych), otyłość, nadużywanie alkoholu i palenie papierosów
• stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych - estrogeny zwiększają podział komórek i istnieje prawdopodobieństwo, że tworzą się wtedy nieprawidłowe komórki rakowe lub zmiany przedrakowe. Ryzyko zachorowania wzrasta u kobiet przyjmujących środki hormonalne dłużej niż 8 lat.
• hormonalna terapia zastępcza (HTZ) - stosowana coraz częściej w okresie przekwitania, zwiększa ryzyko zachorowania na raka piersi o około 6% (30% przy hormonoterapii trwającej ponad 10 lat).

Objawy raka piersi

Jeżeli guzek jest mały, nie przekracza dwóch centymetrów i nie daje przerzutów, jest to stadium przedinwazyjne. Rak piersi, by osiągnąć dwa centymetry, rozwija się około 8 lat, z reguły nie daje wtedy żadnych objawów.
Jeśli wyczujesz guzek w jednej lub obu piersiach koniecznie zgłoś się do lekarza! To jest już pierwszy objaw, który powinien zaniepokoić.

• wyczuwalny guzek, zwykle bezbolesny,
• wciągnięcie skóry lub brodawki,
• zmiany w wyglądzie piersi – spłaszczenie, ściągnięcie skóry, zagłębienie, nierówności (tzw. pomarańczowa skórka),
• zmiana barwy lub zarysu sutka,
• zmiana kształtu, wielkości lub symetrii piersi,
• powiększone węzły chłonne pachowe, nadobojczykowe,
• z brodawki sączy się wydzielina,
• pęcherzyki, nadżerki, uczucie swędzenia,
• poszerzenie żył skóry piersi.

Rak piersi - badania stosowane w celu jego wykrycia

Wczesne wykrycia raka piersi wiąże się z bardzo dużą szansą na jego całkowite wyleczenie - dlatego wszystkim kobietom zaleca się regularne wykonywanie badań profilaktycznych w kierunku tego nowotworu. Do badań przydatnych w walce z rakiem piersi zalicza się badanie palpacyjne piersi, badanie ultrasonograficzne, mammografię, rezonans magnetyczny czy badanie genetyczne.

Samobadanie piersi - jak je wykonać?

Badanie palpacyjne piersi jest podstawowym, rutynowym i najprostszym badaniem profilaktycznym raka piersi. Wykonywane jest podczas każdej wizyty u ginekologa, wszystkim kobietom (po 20. roku życia) jest ponadto zalecane jego regularne, samodzielne przeprowadzenie (tzw. samobadanie piersi). O raku piersi mogą świadczyć różne zmiany, które pojawiają się na piersi - tj. zmiana wielkości i kształtu piersi, zaczerwienienie skóry piersi czy wyciek wydzieliny z brodawki sutkowej. Najczęściej takie zmiany mają podłoże łagodne, konieczne jest jednak skonsultowanie ich z lekarzem ginekologiem. 

Samodzielne badanie palpacyjne piersi najlepiej wykonywać pierwszego dnia po zakończeniu miesiączki, natomiast kobiety po menopauzie powinny badać swoje piersi raz w miesiącu - zawsze w tym samym dniu miesiąca. Każde samobadanie piersi powinno składać się z trzech etapów, wykonywanych:

• przed lustrem - należy unieść ręce do góry i przyjrzeć się, czy nie widać zmian w kształcie piersi, czy skóra nie jest przebarwiona, nie jest napięta lub nie marszczy się. Następnie ręce należy umieścić na biodrach i powtórzyć wcześniejsze obserwacje. Należy również ścisnąć brodawkę i sprawdzić, czy nie wycieka z niej wydzielina

• pod prysznicem - lewą rękę należy umieścić z tyłu głowy, prawą na lewej piersi, a następnie zataczać drobne kółeczka wzdłuż piersi (z góry na dół i z powrotem), lekko uciskając trzema środkowymi palcami. Te same czynności należy powtórzyć w przypadku drugiej piersi (dotykając palcami lewej ręki) - dzięki temu można sprawdzić, czy w piersi jest obecny jakiś guzek lub stwardnienie

• w pozycji leżącej - należy włożyć poduszkę pod lewy bark, a lewą rękę wsunąć pod głowę. Następnie palcami prawej ręki zbadać lewą pierś w ten sam sposób, jak pod prysznicem. Te same czynności należy powtórzyć dla drugiej piersi (oczywiście uciskając palcami lewej ręki). Na koniec należy zbadać pachy w celu sprawdzenia, czy pachowe węzły chłonne nie są powiększone.

Mammografia

Mammografia ma największe znaczenie we wczesnym wykrywaniu raka piersi. Jest to badanie charakteryzujące się dużą czułością i swoistością - wykorzystuje się w nim promieniowanie rentgenowskie. Przy pomocy mammografii możliwe jest uwidocznienie poszczególnych elementów, z których pierś jest zbudowana (takich jak tkanka tłuszczowa, gruczołowa, gruczoły mleczne czy brodawka sutkowa), wykrywa ona obecność w piersi zmian, które nie są jeszcze wyczuwalne w badaniu palpacyjnym.

Mammografia jest najbardziej wiarygodna w przypadku kobiet, których pierś zbudowana jest z większej ilości tkanki tłuszczowej - tkanka gruczołowa utrudnia analizę obrazu uzyskanego podczas badania. U młodszych kobiet (poniżej 40 roku życia) przeważa właśnie tkanka gruczołowa, dlatego w ich przypadku lepszą metodą diagnostyczną jest badanie ultrasonograficzne piersi.

Mammografię po raz pierwszy należy przeprowadzić w 40. roku życia, pomiędzy 40. a 50. rokiem życia zaleca się jej wykonywanie co 2 lata (chyba że istnieje obciążenie rodzinne, wtedy mammografię należy przeprowadzać raz w roku), a po 50. roku życia raz do roku. Mammografia nie jest wskazana dla kobiet w ciąży oraz kobiet stosujących hormonalną terapię zastępczą.Badanie ultrasonograficzne piersi

Badanie ultrasonograficzne piersi (USG) polega na zbadaniu gruczołów piersiowych przy pomocy ultradźwięków. Może być wykonywane w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego (najlepiej jednak przeprowadzać je kilka dni po zakończeniu krwawienia). Badanie USG piersi jest badaniem tanim, szybkim (trwa ok. 15 minut), bezbolesnym i bezpiecznym - można powtarzać je wielokrotnie. USG umożliwia wykrycie zmian łagodnych i złośliwych (o wielkości ok. 5 mm), zwłaszcza u kobiet przez 40. rokiem życia. Wykonanie pierwszego badania USG piersi zalecane jest w 20. roku życia, do ukończenia 30. roku życia powinno się wykonywać je raz na 2 lata, natomiast po trzydziestce - raz w roku. 

Badanie USG jest zalecane przede wszystkim dla kobiet młodych, kobiet z niewielkim biustem, kobiet obciążonych rodzinnym występowaniem raka piersi, kobiet z silikonowymi implantami (uniemożliwiają one uwidocznienie tkanki gruczołu piersiowego w mammografii), dla kobiet w ciąży i w okresie karmienia piersią czy w celu odróżnienia zmiany łagodnej od zmiany nowotworowej w piersi.

Rezonans magnetyczny piersi

Rezonans magnetyczny piersi nazywany jest także mammografią rezonansu magnetycznego - jest to badanie bardzo czułe, dokładne oraz szybkie. Pozwala na zweryfikowanie niejednoznacznych zmian w piersiach, które zostały wykryte w klasycznej mammografii lub USG (ma czułość ok. 4 razy wyższą w porównaniu do klasycznej diagnostyki). Rezonans magnetyczny piersi pozwala na otrzymanie precyzyjnych obrazów tego gruczołu bez zastosowania promieniowania rentgenowskiego - jest więc całkowicie bezpieczny dla pacjentek.

Biopsja i badanie histopatologiczne

Biopsja piersi jest jedynym badaniem pozwalającym na precyzyjne i ostateczne zdiagnozowanie zmian w piersi. Wykonuje się ją w celu analizy podejrzanych zmian, które zostały wykryte podczas mammografii, USG czy badania palpacyjnego. Biopsja polega na pobraniu fragmentu tkanki zmiany powstałej w piersi do badania histopatologicznego, w którym tkanka ta analizowana jest pod mikroskopem - dzięki temu możliwe jest określenie, czy zmiany w piersiach mają charakter łagodny czy złośliwy.

Pomiar markerów nowotworowych

W procesie nowotworzenia niektóre tkanki mają tendencję do wydzielania określonych substancji w podwyższonej ilości. W przypadku nowotworu piersi obserwuje się we krwi wysokie stężenie markera CA 15-3. Kilkukrotne badanie markera nowotworowego pozwala na wczesne zdiagnozowanie rozwijającego się raka piersi. Należy jednak pamiętać, że CA 15-3 może wskazywać również na nowotwór płuc, trzustki, jajnika i wątroby.

Badanie genetyczne w kierunku raka piersi

Bardzo duże znaczenie w profilaktyce lub wczesnym wykrywaniu raka piersi mają również testy genetyczne. Badanie genetyczne polega na analizie DNA (uzyskanego z krwi lub śliny) pacjenta, aby potwierdzić lub wykluczyć obecność mutacji zwiększających ryzyko zachorowania na różne choroby, także choroby nowotworowe. Do mutacji, obecność których znacznie zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę onkologiczną, należą np. mutacje w genach BRCA1 i BRCA2 - silnie predysponują one do rozwoju raka piersi i raka jajnika.

W przypadku istnienia mutacji w genie BRCA1 ryzyko zachorowania na raka piersi wynosi aż 70% (na raka jajnika 40%), w przypadku zmian w genie BRCA2 ryzyko to wynosi natomiast 56% (27% w przypadku raka jajnika). Inną mutacją związaną ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka piersi jest mutacja w genie CHEK2 - gen ten należy do genów supresorowych (zapobiegających rozwojowi nowotworów), dlatego nieprawidłowe zmiany w nim obecne predysponują do rozwoju wielu raków - w przypadku posiadania tej mutacji ryzyko zachorowania na raka piersi wynosi ok. 30-40%. 

W przypadku badania genetycznego w kierunku BRCA1 i BRCA2 należy jednak wziąć pod uwagę, że nawet potwierdzenie występowania danych mutacji w naszym DNA nie gwarantuje, że choroba na 100% się rozwinie. Dzięki temu możliwe jest jednak zastosowanie odpowiedniej profilaktyki raka piersi (zmiany stylu życia, częstszego wykonywania badań kontrolnych, a w uzasadnionych przypadkach nawet operacyjnego usunięcia piersi) w celu zmniejszenia ryzyka zachorowania do minimum bądź wczesnego wykrycia raka, jeżeli proces nowotworowy już się zaczął.

Leczenie