Zawroty głowy - przyczyny i leczenie

Zawroty głowy są bardzo powszechną dolegliwością, a ich częstość występowania znacznie wzrasta wraz z wiekiem (dotyczy co czwartej osoby w wieku 50-60 lat i stanowi przyczynę upadków u 30% osób między 65 a 74 rokiem życia. Według klasycznych definicji zawroty głowy dzieli się na zawroty układowe, w których odczuwamy złudzenie ruchu otoczenia (poczucie, że świat wiruje lub kręci się), lub zawroty nieukładowe, w których występuje złudzenie niestabilności (obawa przed upadkiem, brak równowagi, niepewność własnej postawy). 

Zawroty głowy wynikają z nieprawidłowości w obrębie układu przedsionkowego, który nazywamy również układem równowagi. Wspomniany układ równowagi składa się z błędnika, jego unerwienia obwodowego, a także ośrodki, które znajdują się  w pniu mózgu, móżdżku oraz korze mózgu. Jeśli zawroty są spowodowane uszkodzeniem błędnika, ich leczeniem zajmuje się otolaryngolog, jeśli zaś wynikają z zaburzeń unerwienia błędnika, leczeniem kieruje neurolog. 

• choroby ucha zewnętrznego — np. woskowina;
• choroby w obrębie ucha środkowego — zapalenie trąbki słuchowej;
• schorzenia ucha wewnętrznego — m.in. zapalenie błędnika, uszkodzenie błędnika na skutek toksycznego działania leków, choroba lokomocyjna, nadmierny hałas, choroba Meniere’a, naczyniowe uszkodzenia błędnika; 
• łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy;
• choroby naczyniowe mózgu - udar krwotoczny, udar niedokrwienny;
• urazy i nowotwory układu nerwowego i mózgu; 
• infekcje (np. borelioza, kiła);
• zatrucie tlenkiem węgla; 
• zaawansowana anemia;
• działania niepożądane stosowanych leków;
• ostre pourazowe uszkodzenie błędnika;
• stwardnienie rozsiane;
• migrena; 
• padaczka;
• zawroty wynikające z zaburzeń snu;
• zatrucie lekami, środkami psychoaktywnymi, alkoholem;
• depresja i zaburzenia lękowe, ataki paniki;
• choroby układu krążenia — miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, podciśnienie ortostatyczne, udary w obrębie tylnej jamy czaszki czy przemijające napady niedokrwienne;
• menopauza.

Zawroty naczyniowe

Około 10% wszystkich przypadków zawrotów stanowią zawroty głowy pochodzenia naczyniowego. Objaw ten jest o tyle istotny, że może być sygnałem udaru mózgu w obszarze krążenia tylnego. Ryzyko wzrasta u osób po 50 roku życia, które cierpią na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, otyłych, palących tytoń, mających dyslipidemię. 

Jest to najczęstsza postać zawrotów głowy — dotyczy nawet jednej trzeciej wszystkich przypadków. Objawia się krótkotrwałymi napadami zawrotów głowy związanymi z określonymi dla chorego pozycjami, np. wstawanie, kładzenie się, pochylanie. Łagodne napadowe położeniowe zawroty głowy mogą współwystępować z mdłościami, wymiotami i lękiem, rokowania są jednak pomyślne, nie mają one bowiem podłoża neurologicznego ani w zaburzeniach słuchu. 
Rozpoznanie stawia się poprzez charakterystyczny manewr Dix-Hallpike’a (badacza, który opisał ten rodzaj zawrotów głowy w latach 50’ tych). Manewr polega na swobodnym położeniu pacjenta na kozetce, tak aby jego głowa zwisała z kozetki, jeśli w tej pozycji skręcenie głowy w bok powoduje zawroty i oczopląs, stawia się rozpoznanie. 

Migrena to druga pod względem częstości występowania przyczyna zawrotów głowy. Migrenowe zawroty przybierają różny charakter, obraz kliniczny i częstotliwość. Najczęściej występują w postaci krótkich incydentów, ale np. w przypadku migreny typu podstawnego występują ciężkie i silne napady, którym towarzyszyć może dodatkowo dyzartria, ataksja, utrata równowagi aż po omdlenia. 

Choroba Meniere’a to rzadkie schorzenie, dotyczące ucha wewnętrznego, w której z powodu wodniaka endolimfatycznego błędnika, występują napadowe ostre układowe zawroty, szum w uszach i stopniowe upośledzanie słuchu. Zawroty mogą trwać od kilku minut do wielu godzin. 

Zapalenie nerwu przedsionkowego najprawdopodobniej jest chorobą wirusową, za którą prawdopodobnie odpowiada aktywacja utajonego wirusa opryszczki zwykłej 1 typu. Choroba rozpoczyna się gwałtownym epizodem silnych zawrotów głowy, współwystępujących z zaburzeniami równowagi, wymiotami i oczopląsem (tzw. wstrząs przedsionkowy), ale dalszy przebieg jest najczęściej łagodny. 

Naturalny proces, w którym zawroty wynikają ze starzenia się narządów wzroku, słuchu, zaburzeń czucia głębokiego i układu przedsionkowego, które mają wpływ na utrzymanie postawy i koordynację ruchową. 

Zawroty głowy są częstym skutkiem ubocznym różnych grup leków, ryzyko wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem, w jednym z przeprowadzonych, szerokich badań wykazano, że zawroty głowy jako skutek uboczny stosowanych leków, dotyczą nawet co piątego pacjenta, zgłaszającego ten objaw po 65 roku życia. 

Zawroty te mają nieukładowy charakter, występują u pacjentów cierpiących na zaburzenia nerwicowe, np. zaburzenia lękowe i stanowią około 15% wszystkich przypadków. 

Zawroty głowy najczęściej mają związek ze stwardnieniem rozsianym, padaczką, nerwiakiem osłonkowym i guzami mózgów (rzadko). 

Leczenie zawrotów głowy ma 3 główne kierunki — łagodzenie objawów, leczenie przyczyn zawrotów oraz rehabilitację uszkodzeń układu przedsionkowego. 

• W leczeniu doraźnym stosuje się kilka grup lekowych, o różnych mechanizmach działania — leki przeciwhistaminowe (np. prometazyna, klemastyna), betahistyna, neuroleptyki (np. sulpiryd, haloperidol, zalecane w napadach o dużym natężeniu), benzodiazepiny (diazepam, klonazepam, lorazepam, mogą być stosowane w leczeniu zawrotów, którym współtowarzyszy lęk);
• w zawrotach pochodzenia naczyniowego — w zależności od stanu pacjenta stosuje się profilaktykę przeciwagregacyjną i antykoagulacyjną, w tej grupie udowodnioną skutecznością cieszy się betahistyna, uzupełniająco stosowany jest również piracetam;
• w zapaleniu nerwu przedsionkowego stosuje się leczenie sterydami, które przyspieszają zdrowienie, mimo hipotezy o wirusowym podłożu, leki przeciwwirusowe nie przynoszą rezultatów;
• w migrenach, jeśli konieczne jest wprowadzenie leków, z racji dużego natężenia zawrotów, wprowadza się na krótko klasyczne leki przeciwzawrotowe — np. betahistyna czy prometazyna. Profilaktyka migrenowych zawrotów głowy pokrywa się z profilaktyką napadów migrenowych, stosuje się tu zatem najczęściej leki z grupy beta adrenolityków czy kwas walproinowy oraz tryptany);
• jeśli zawroty mają związek z przebiegiem zaburzeń nerwicowych czy depresji, wdraża się leczenie podstawowe pierwotnej przyczyny.

1. Prusiński A. (2011). Klasyfikacja, obraz kliniczny i leczenie zawrotów głowy. Polski Przegląd Neurologiczny. Vol. 7, Nr 1, s. 11-19. 
2. Szostek-Rogula S., Zamysłowska-Szmytke E. (2015). Przegląd skal i testów dla oceny czynnościowej pacjenta z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi. Otolaryngologia. Vol. 14, Nr 3, s. 141-149. 
3. Litwin T., Członkowska A. (2008). Zawroty głowy w praktyce neurologa — diagnostyka i leczenie. Polski Przegląd Neurologiczny. Vol. 4, Nr 4, s. 78-86.
4. Narożny W., Siebert J., Wojtczak R. (2010). Epidemiologia zawrotów głowy i zaburzeń równowagi. Forum Medycyny Rodzinnej. Vol. 4, Nr 5, s. 356-365. 
5. Gębska M. i in. (2014). Rehabilitacja przedsionkowa u pacjentów z przewlekłymi zaburzeniami równowagi i zawrotami głowy. Family Medicine & Primary Care Review. Vol. 16, Nr 1, s. 39-43. 
6. Wiącek M., Sadza I., Bartosik-Psujek H. (2018). Diagnostyka zawrotów głowy w warunkach szpitalnego oddziału ratunkowego. Polski Przegląd Neurologiczny. Vol. 14, Nr 4, s. 209-211.