Borelioza - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie i profilaktyka

Borelioza - przyczyny choroby

Borelioza to przenoszona przez kleszcze choroba bakteryjna. W Polsce rocznie diagnozuje się ok. 10-13 tysięcy nowych przypadków tego schorzenia, najwięcej nowych zachorowań odnotowano w 2016 roku (tylko do 15. listopada wykryto niemal 18 tysięcy przypadków boreliozy). Szacuje się jednak, że ze względu na podstępny przebieg choroby, trudno ją zdiagnozować i wielu chorych nie ma nawet świadomości infekcji. Prawidłowa diagnoza jest ogromnie ważna - im wcześniej borelioza zostanie wykryta, tym łatwiej jest ją całkowicie wyleczyć.

W Polsce, ok. 30% wszystkich kleszczy przenosi boreliozę, ukąszenie przez kleszcza nie oznacza więc, że na pewno doszło do zakażenia. Nie da się też dokładnie określić minimalnego czasu, jaki kleszcz musi przebywać w skórze człowieka, aby doszło do transmisji bakterii. Niektórzy badacze wskazują, że potrzebne jest minimum 24-48 godzin, a inni, że wystarczy zaledwie kilka godzin. Należy również podkreślić, że większość chorych na boreliozę nie pamięta ukąszenia przez kleszcza - ukłucie to jest zazwyczaj bezbolesne, dzięki substancji znieczulającej wydzielanej przez tego pajęczaka. Ponadto, kleszcze cechują się bardzo niewielkimi rozmiarami - dojrzała postać ma kilkanaście milimetrów długości, a młodociana postać (w stadium nimfy) - zaledwie 2-3 milimetry. Można więc nie zauważyć ukąszenia na swoim ciele.

Przebieg choroby

Bakteria Borrelia burgdorferi atakuje tkankę nerwową, mięśniową i łączną. Pierwszym, a zarazem najbardziej charakterystycznym dla boreliozy objawem jest rumień na skórze - zwykle przyjmuje on wygląd pierścienia (jest czerwony i wyraźnie odgraniczony od reszty skóry na obwodzie, a w środkowej części widoczne jest jaśniejsze przebarwienie), nie wywołuje świądu i nie jest bolesny. Rumień może wystąpić w ciągu 30 dni po ukąszeniu przez kleszcza, pojawia się jednak zaledwie u 30% chorych. Jeżeli nie jest leczony, utrzymuje się na skórze przez kilka tygodni.

Niewykryta borelioza postępuje coraz bardziej i rozprzestrzenia się w organizmie, co prowadzi do wystąpienia takich objawów jak gorączka, uderzenia gorąca, dreszcze, wzmożona potliwość, osłabienie organizmu, przewlekłe zmęczenie, spadek masy ciała, bóle głowy, wypadanie włosów czy bezsenność. Wśród innych symptomów wymienia się zapalenie stawów, kurcze mięśniowe, tiki lub paraliż mięśni twarzy, drętwienie kończyn, drętwienie języka, zaburzenia widzenia, upośledzenie słuchu, zaburzenia koncentracji, otępienie, depresję, zapalenie mięśnia sercowego, opon mózgowo-rdzeniowych czy nerwów czaszkowych.

Niestety, dotychczas nie opracowano badania na boreliozę, które pozwoliłoby na 100% potwierdzenie lub wykluczenie choroby. Podstawowym badaniem stosowanym w diagnostyce boreliozy jest test na obecność przeciwciał IgG i IgM specyficznych dla bakterii Borrelia burgdorferi w surowicy krwi metodą immunoenzymatyczną.

Przeciwciała IgM dla Borrelia wykrywane są po 3-4 tygodniach od zakażenia, maksimum osiągają po 6-8 tygodniach, natomiast zanikają po 4-6 miesiącach. Przeciwciała IgG w boreliozie wykrywane są z kolei po 6-8 tygodniach od zakażenia i utrzymują się we krwi przez lata. W przypadku dodatnich lub wątpliwych wyników testu, wykonywany jest test potwierdzenia (metodą Western blot).

W przypadku pozytywnego wyniku badania immunoenzymatycznego i ujemnego testu Western blot, warto powtórzyć ten drugi po ok. 2-4 tygodniach. Innym badaniem stosowanym w diagnostyce boreliozy jest test PCR, pozwalający na bezpośrednie potwierdzenie obecności bakterii w organizmie (dzięki wykryciu jej DNA w badaniu krwi i lub moczu). Bakterie te żyją jednak głównie wewnątrzkomórkowo, dlatego wyniki testów PCR są nierzadko fałszywie negatywne.

Przeczytaj więcej o badaniach na pasożyty ❱

Leczenie i profilaktyka

Jeżeli borelioza zostanie wykryta na wczesnym etapie i wdrożona zostanie odpowiednia terapia, istnieje 90% szans na całkowite wyleczenie. W przypadku trwającej wiele lat, przewlekłej choroby leczenie jest już trudniejsze i bakteria może powodować w organizmie trwałe uszkodzenia. Leczenie wczesnej boreliozy opiera się na antybiotykoterapii, która trwa ok. 2-4 tygodnie. Przewlekła choroba wymaga silniejszych antybiotyków i dłuższego czasu terapii. Pojawienie się charakterystycznego dla boreliozy rumienia jest wskazaniem do wprowadzenia leczenia bez konieczności dalszej diagnostyki. Samo ukąszenie przez kleszcza nie jest natomiast wskazaniem do profilaktycznego wdrożenia antybiotyków.

Dotychczas nie opracowano szczepionki skierowanej przeciwko boreliozie. Wśród działań profilaktycznych wymienia się głównie te, które zmniejszają ryzyko ukąszenia przez kleszcza. Zaleca się więc stosowanie środków odstraszających kleszcze, a także wkładanie ubrań zakrywających nogi i ramiona oraz czapek chroniących głowę, jeżeli wybieramy się na spacer np. do lasu. Do działań profilaktycznych boreliozy zalicza się również jak najszybsze i odpowiednie usunięcie kleszcza po ukąszeniu (najlepiej usuwać go pęsetą, należy chwycić go jak najbliżej skóry i wyciągnąć pewnym, ale delikatnym ruchem).