Rak trzustki - objawy, diagnostyka, profilaktyka

4.3

Ocena klientów: 31 ocen

Z artykułu dowiesz się:

Czym jest rak trzustki?
Jak często występuje i jakie są jego rodzaje?
Czynniki ryzyka i predyspozycje genetyczne
Jakie są objawy raka trzustki?
Diagnostyka raka trzustki
Przyczyny raka trzustki i możliwości profilaktyki
Czy można zapobiec zachorowaniu?
Metody leczenia raka trzustki
Rokowanie i dalsze kroki po diagnozie
Nowoczesne metody wykrywania i leczenia

sprawdź też:

1.Jakie badanie krwi wykrywa raka? Test krwi na krążące komórki nowotworowe CTC

2.Jakie badania na raka? - Lista badań wykrywających wcześnie nowotwór

3. Zapalenie trzustki - objawy, leczenie, przyczyny. Ostre i przewlekłe zapalenie trzustki

Data publikacji: 2023-05-23

Data aktualizacji: 2025-05-21

Czym jest rak trzustki?

Rak trzustki to złośliwy nowotwór rozwijający się w obrębie trzustki – narządu o kluczowym znaczeniu dla procesów trawiennych i gospodarki hormonalnej. Trzustka odpowiada m.in. za produkcję enzymów trawiennych oraz insuliny regulującej poziom glukozy we krwi. Rak trzustki należy do grupy źle rokujących, trudnych do leczenia oraz szybko rozprzestrzeniających się nowotworów. Statystyki pokazują, że prawie 73% pacjentów cierpiących na ten nowotwór umiera w ciągu pierwszego roku od zdiagnozowania choroby, a pięcioletni współczynnik przeżywalności wynosi jedynie 5%. Złe rokowania wynikają między innymi z późno postawionej diagnozy. Rak ten nie daje specyficznych objawów przez lata więc tym trudniej go zdiagnozować. Na pojawienie się raka trzustki ma wpływ wiele czynników od środowiskowych po uwarunkowania genetyczne.

Jak często występuje i jakie są jego rodzaje?

Zachorowalność na raka trzustki stanowi ok. 3% wszystkich nowotworów, a jego wysoka śmiertelność to ponad 7% zgonów z powodu raka. Wyróżniamy dwa główne rodzaje raka trzustki: rak gruczołowy oraz rak trzustki wywodzący się z części wewnątrzwydzielniczej (dokrewnej).
Najczęściej występującym typem tego nowotworu jest:

Gruczolakorak przewodowy. Stanowi on ok. 90% przypadków raka trzustki. Tak ten rozwija się w przewodach wyprowadzających trzustki, czyli w komórkach przewodów wyprowadzających enzymy trawienne. Najczęściej zlokalizowany jest w głowie trzustki. Charakteryzuje się agresywnym przebiegiem i późnym rozpoznaniem. Gruczolakorak trzustki należy do nowotworów o najgorszym rokowaniu. Średni okres przeżycia od postawienia rozpoznania wynosi kilka miesięcy. Jednym z najważniejszych czynników przyczyniających się do powstania raka jest palenie papierosów. U około 10% pacjentów można ustalić genetyczną skłonność do rozwoju nowotworu, z których do najczęstszych należy mutacja w genie BRCA2.

Innym rodzajem raka trzustki są:
Nowotwory neuroendokrynne trzustki NET
Guzy NET rozwijają się z komórek produkujących hormony. Rokowania w przypadku tego nowotworu są dużo lepsze. Zwykle rosną wolniej niż gruczolakoraki, ale niektóre mogą być złośliwe. Dzieli się je na hormonalnie czynne i nieczynne.

Rodzaje czynnych guzów neuroendokrynnych:

Insulinoma (ok. 50%) – wydziela insulinę, powodując hipoglikemię;

gastrinoma (30%) – wydziela gastrynę, prowadząc do zespołu Zollingera-Ellisona;

glukagonoma, VIPoma, somatostatinoma (5-10%) – rzadsze typy z charakterystycznymi zespołami klinicznymi.

Guzy te, z wyjątkiem insulinoma, rozpoznaje się zwykle dopiero w okresie przerzutowym.

Guzy nieaktywne hormonalnie

Wiele z guzów nie wytwarza hormonów ani amin biogennych w ilościach wystarczających, by wywołać zauważalne objawy, dlatego określa się je jako guzy hormonalnie nieczynne.

Torbielowate nowotwory trzustki

Są to guzy, które zawierają płyn. Niektóre są łagodne, inne mają potencjał zezłośliwienia.

a) Śluzowy nowotwór torbielowaty (MCN)
Większość z tych guzów jest złośliwych w trakcie rozpoznania zaś zmiany łagodne mają wysoki potencjał złośliwienia. Śluzowy nowotwór torbielowaty (MCN) występuje głównie u kobiet. Zazwyczaj lokalizuje się w trzonie lub ogonie trzustki. W sytuacji postawienia pełnej diagnozy pacjenci zazwyczaj są poddawani operacji chirurgicznej.

b) Wewnątrzprzewodowy brodawkowaty śluzowy nowotwór trzustki (IPMN)
Wewnątrzprzewodowy nowotwór śluzowy trzustki (IPMN) jest to guz, który rozwija się w przewodach trzustkowych i produkuje śluz. Choć nie jest to nowotwór złośliwy, z czasem może przekształcić się w raka trzustki. IPMN może być głównoprzewodowy lub bocznoprzewodowy – ten pierwszy ma wyższe ryzyko zezłośliwienia. Nowotwór częściej występuje u męzczyzn po 60 roku życia, choć może wystąpić wcześniej lub później. Zazwyczaj guz umiejscawia się w głowie trzustki. Gdy guz urośnie, może uciskać pobliskie narządy lub blokować odpływ żółci, powodując m.in. bóle brzucha, nudności, wzdęcia czy zmiany w wyglądzie stolca.

c) Surowiczy nowotwór torbielowaty (SCN)
Surowiczy nowotwór torbielowaty (SCN) trzustki jest to łagodny guz, który ma niski potencjał złośliwienia. W większości przypadków nie wymaga leczenia, a jedynie regularnej obserwacji.

Rak zrazikowokomórkowy trzustki
Jest to rzadko występujący typ nowotworu złośliwego. Powstaje z komórek zrazikowych odpowiedzialnych za produkcję enzymów trawiennych. Może rosnąć agresywnie, ale rokowanie jest nieco lepsze niż w przypadku gruczolakoraka.

Rak mieszany i inne rzadkie typy nowotworów

Rak mieszany przewodowo-neuroendokrynny – zawiera cechy obu typów nowotworów.

Rak płaskonabłonkowy, rak niezróżnicowany – występuje rzadko, ma złe rokowanie.

Mięsaki trzustki – pochodzą z tkanki łącznej, niezwykle rzadkie.

Czynniki ryzyka i predyspozycje genetyczne

Do głównych czynników ryzyka predysponujących do zachorowania na raka trzustki są:

Palenie tytoniu – zwiększa ryzyko 2-3-krotnie;
przewlekłe zapalenie trzustki;
otyłość i cukrzyca typu 2;
wiek (najczęściej po 60. roku życia);
dieta bogata w tłuszcze nasycone i uboga w błonnik;
ekspozycja zawodowa na chemikalia (np. pestycydy, rozpuszczalniki).

Niezwykle ważny jest rówież czynnik genetyczny. Szacuje się, że około 5-10% przypadków ma podłoże dziedziczne. Mutacje w określonych genach zwiększają ryzyko zachorowania, są to między innymi:

BRCA1 i BRCA2: mutacje te są znane z predyspozycją raka piersi i jajnika, ale także zwiększają ryzyko raka trzustki;
CDKN2A: mutacje w tym genie mogą zwiększyć ryzyko raka trzustki nawet 20–47 razy;
TP53: mutacje związane z zespołem Li-Fraumeni, zwiększają ryzyko różnych nowotworów, w tym trzustki;
ALB2: mutacje w tym genie są związane z dziedzicznym rakiem trzustki;
PRSS1 i SPINK1: mutacje te są związane z dziedzicznym zapaleniem trzustki, które może prowadzić do raka.

Jakie są objawy raka trzustki?

Wczesne objawy – jak je rozpoznać?

Rak trzustki we wczesnym stadium może nie dawać żadnych objawów lub objawy mogą być mało charakterystyczne i mylone z innymi schorzeniami układu pokarmowego co znacznie utrudnia postawienie diagnozy.

Do najczęściej zgłaszanych dolegliwości należą:

Ból brzucha, szczególnie w nadbrzuszu lub promieniujący do pleców;
niestrawność;
wzdęcia;
utrata apetytu;
utrata masy ciała;
zaburzenie połykania;
zmęczenie;
osłabienie;
senność;
obniżenie nastroju, a nawet stany depresyjne;
lekkie stany podgorączkowe.

Zaawansowany rak trzustki – późne symptomy i powikłania

W bardziej zaawansowanych stadiach choroby pojawiają się:

Żółtaczka mechaniczna (zażółcenie skóry i białek oczu);
ciemne zabarwienie moczu;
odbarwione stolce;
uporczywe bóle w okolicy lędźwiowej;
objawy niedrożności przewodu żółciowego;
objawy zakrzepicy żylnej;
nudności i wymioty;
wodobrzusze w wyniku rozsiewu nowotworu do otrzewnej.

Nowotwór może również naciekać sąsiednie narządy, w tym żołądek, dwunastnicę czy wątrobę, co znacząco pogarsza rokowanie.

Diagnostyka raka trzustki

Badania laboratoryjne i znaczenie markerów nowotworowych (CA 19-9)

W diagnostyce raka trzustki szczególnie ważne jest oznaczenie poziomu markera CA 19-9 - jego podwyższony poziom może świadczyć o obecności nowotworu. Marker ten może być podwyższony w stanach zapalnych lub marskości wątroby.

Inne badania laboratoryjne obejmują:

Badanie poziomu bilirubiny całkowitej i bezpośredniej;
enzymy wątrobowe (ALT, AST, ALP);
glukozę (ze względu na zaburzenia gospodarki insulinowej);
morfologię i OB/CRP jako ogólne wskaźniki stanu zapalnego.
Badania obrazowe – USG, tomografia i inne metody

Do wykrywania i oceny zaawansowania raka trzustki stosuje się:

USG jamy brzusznej – pierwsze badanie, ale ma ograniczoną czułość. Trzustka jest dość trudna do oceny w obrazie USG, ze względu na swoje położenie w przestrzeni zaotrzewnowej. Często jest przysłonięta przez pętle jelitowe oraz żołądek, dlatego warto rozszerzyć diagnostykę o inne badania;
tomografię komputerową (TK) – standardowe narzędzie w diagnostyce obrazowej;
rezonans magnetyczny (MRI) – przydatny przy podejrzeniu nacieków;
EUS (ultrasonografia endoskopowa) – umożliwia dokładne zobrazowanie zmian i pobranie wycinka do biopsji;
PET- CT – służy do wykrywania przerzutów.

Czy badanie krwi lub morfologia może wykryć raka trzustki?

Choć podstawowa morfologia nie służy bezpośrednio do wykrywania raka trzustki, może sugerować wszelkie nieprawidłowości i pozwolić nakierować lekarza na dalsze postępowania diagnostyczne.

Przyczyny raka trzustki i możliwości profilaktyki

Jakie są główne przyczyny raka trzustki?

Przyczyny nowotworu nie są do końca poznane, ale do najważniejszych należą:

Przewlekłe zapalenie trzustki;
zaburzenia metaboliczne;
mutacje genetyczne;
nieprawidłowa dieta bogata w tłuszcze i przetworzone mięsa;
nadużywanie alkoholu;
infekcja Helicobacter pylori;
czynniki środowiskowe i zawodowe.

Czy można zapobiec zachorowaniu?

Choć nie da się całkowicie wyeliminować ryzyka, możliwe jest jego istotne zmniejszenie poprzez:

Rzucenie palenia;
ograniczenie spożycia alkoholu;
zdrową dietę zbilansowaną dietę zawierającą dużą ilość (warzyw, owoców, błonnika);
utrzymanie prawidłowej masy ciała;
uprawianie sportu;
uregulowany sen;
kontrolę cukrzycy i cholesterolu;
regularne badania, zwłaszcza w przypadku występowania choroby w rodzinie.

Metody leczenia raka trzustki

Leczenie chirurgiczne – kiedy operacja jest możliwa?

Chirurgiczne usunięcie guza to jedyna metoda mogąca prowadzić do wyleczenia. Operacja jest możliwa, gdy nowotwór nie nacieka naczyń krwionośnych i nie daje przerzutów.

Najczęstsze procedury to:

Pankreatoduodenektomia Whipple’a (Zabieg polega na usunięciu głowy trzustki wraz z dwunastnicą, pęcherzykiem żółciowym, a w niektórych przypadkach również części odźwiernikowej żołądka);
resekcja dalszej części trzustki;
całkowita pankreatektomia.

Terapie farmakologiczne – chemioterapia i nowoczesne metody

W leczeniu nieoperacyjnych postaci stosuje się:

Chemioterapię klasyczną (np. gemcytabina, FOLFIRINOX);
radioterapię w celu zmniejszenia guza;
terapie celowane (np. inhibitory kinaz);
immunoterapię (obecnie głównie w badaniach klinicznych).

Jak łagodzić objawy i poprawić jakość życia?

Leczenie paliatywne obejmuje:

Minimalizowanie bólu poprzez (opioidy, blokady nerwów);
wspomaganie trawienia poprzez podawanie preparatów zawierających enzymy trzustkowe;
leczenie żywieniowe;
wsparcie psychologiczne i opiekę hospicyjną.

Rokowanie i dalsze kroki po diagnozie

Jakie są szanse przeżycia i czynniki wpływające na rokowanie?

5-letnie przeżycie dla wszystkich przypadków wynosi ok. 10%. Najlepsze rokowania mają pacjenci z małymi guzami wykrytymi przed rozwojem przerzutów. Czynniki prognostyczne to:

Typ histologiczny nowotworu;
stopień zaawansowania;
ogólny stan zdrowia pacjenta;
odpowiedź na leczenie.

Do jakiego specjalisty się zgłosić?

W pierwszej kolejności warto udać się do lekarza rodzinnego lub gastroenterologa. Po potwierdzeniu diagnozy, leczenie prowadzi zespół specjalistów: onkolog, chirurg onkologiczny, radioterapeuta, dietetyk kliniczny i psycholog.

Nowoczesne metody wykrywania i leczenia

Badania genetyczne – czy warto je wykonać?

Badania genetyczne zaleca się szczególnie osobom z historią raka trzustki w rodzinie. Wykrycie mutacji genetycznych BRCA1/2, ATM, STK11 może pomóc w ocenie ryzyka i wczesnym wykryciu raka trzustki. Może to skłonić do wdrożenia działań profilaktycznych lub leczenia celowanego. Czasami takie mutacje determinują również dobór leków – np. inhibitorów PARP.

Terapie eksperymentalne i przyszłość leczenia raka trzustki

W ramach badań klinicznych testowane są:

szczepionki przeciwnowotworowe;
terapie CAR-T;
inhibitory immunologicznych punktów kontrolnych;
zastosowanie nanotechnologii;
terapie fotodynamiczne i genowe.

Rozwój biologii molekularnej i personalizacja leczenia otwierają nowe możliwości skutecznej terapii.

Podsumowanie
Rak trzustki to choroba o trudnym przebiegu i ograniczonych możliwościach leczenia. Wczesne rozpoznanie, świadomość objawów i dostęp do nowoczesnej diagnostyki zwiększają szansę na skuteczne leczenie. Kluczową rolę odgrywa profilaktyka, styl życia oraz ścisła współpraca z zespołem medycznym.

Bibliografia:
1. Borowa-Mazgaj, B. (2016). Rak trzustki-przyczyny oporności na chemioterapię. Advances in Hygiene & Experimental Medicine/Postepy Higieny i Medycyny Doswiadczalnej, 70.
2. Auriemma, W. S., Berger, A. C., Bar-Ad, V., Boland, P. M., Cohen, S. J., Roche-Lima, C. M. S., & Morris, G. J. (2012). Miejscowo zaawansowany rak trzustki. Semin Oncol, 39, e9-e22.
3. Raczyński, I., Didkowska, J., & Radecka, B. (2022). Zaawansowany rak trzustki—ewolucja w zakresie rozpoznawania i leczenia systemowego chorych w ostatnich dziesięcioleciach. Onkologia w Praktyce Klinicznej-Edukacja, 8(5), 344-353.
4. Kubicka-Wołkowska, J., Czyżykowski, R., Dębska-Szmich, S., Lisik-Habib, M., & Potemski, P. (2014). Rak trzustki—rola leczenia systemowego i skojarzonego. Onkologia w Praktyce Klinicznej, 10(3), 152-159.
5. Olesiński, T., & Jodkiewicz, M. (2020). Rak trzustki―żywieniowe i metaboliczne następstwa choroby i jej leczenia. Gastroenterologia Kliniczna. Postępy i Standardy, 12(4), 138-145.
6. Piątek, M., & Nawrocki, S. (2016). Miejscowo zaawansowany rak trzustki—nowe wyzwania terapeutyczne. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Onkologicznego Nowotwory, 1(1), 40-45.
7. Zmiany torbielowate w trzustce Cystic lesions of the pancreas Michał Lipiński, Małgorzata Degowska, Grażyna Rydzewska Klinika Chorób Wewnętrznych i Gastroenterologii Centralnego Szpitala Klinicznego MSWiA w Warszawie Przegląd Gastroenterologiczny 2007; 2 (6): 315–319
8. Kos-Kudła, B., Hubalewska-Dydejczyk, A., Kuśnierz, K., Lampe, P., Marek, B., Nasierowska-Guttmejer, A & Rosiek, V. (2013). Nowotwory neuroendokrynne trzustki—zasady postępowania (rekomendowane przez Polską Sieć Guzów Neuroendokrynych). Endokrynologia Polska, 64(III), 45-67.

Warszawa - badania genetyczne • Kraków - badania genetyczne • Łódź - badania genetyczne • Wrocław - badania genetyczne • Poznań - badania genetyczne • Gdańsk - badania genetyczne • Białystok - badania genetyczne • Gdynia - badania genetyczne