Dieta ketogeniczna — co to, na czym polega, odchudzanie, zasady diety keto

Dieta ketogeniczna to dieta bardzo niskowęglowodanowa oraz wysokotłuszczowa, uwzględniająca odpowiednie zapotrzebowanie organizmu na białko, która uruchamia w organizmie wzmożoną produkcję tzw. ciał ketonowych. W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie dietą ketogeniczną nie tylko wśród sportowców i ogółu populacji, ale również w środowisku naukowym. W środowisku naukowym największą uwagę przykuwają jej dodatkowy, niejako uboczny wpływ na organizm m.in. na gospodarkę energetyczną, stany zapalne, stres oksydacyjny, a także komórkowe szlaki przekaźnictwa sygnału.
Coraz więcej jest badań, które podejmują się weryfikacji możliwości zastosowania diety ketogenicznej w leczeniu cukrzycy typu 2, otyłości, a nawet jako wsparcia w niektórych typach nowotworów i chorób neurologicznych.

Niska zawartość węglowodanów w diecie na rzecz zwiększenia podaży tłuszczy powoduje, że w organizmie dochodzi do zmian metabolicznych przypominających te, które zachodzą podczas głodówki. Łączna dzienna ilość węglowodanów podczas diety ketogenicznej nie powinna przekraczać 50 g.
Zarówno głodówka jak i dieta ketogeniczna przyczyniają się do nadmiernej produkcji ciał ketonowych. Ciała ketonowe to beta-hydroksymaślan, acetooctan oraz aceton, a ich głównym producentem jest wątroba. Stan wzmożonej produkcji ciał ketonowych na skutek stosowania diety ketogennej jest nazywany ketozą. Zwiększona produkcja ciał ketonowych w organizmie zachodzi również w wielu stanach fizjologicznych, m.in. podczas głodówki, w okresie noworodkowym czy podczas długotrwałego wysiłku fizycznego. Ciała ketogeniczne, są stosowane jako dodatkowe, obok glukozy, źródło energii dla organizmu.

• Węglowodany w diecie ketogenicznej są zastępowane przez tłuszcze;
• łączna ilość węglowodanów w ciągu dnia nie powinna przekraczać 50 g;
• w początkowej fazie diety ketogenicznej ilość węglowodanów powinna zostać zredukowana i nie przekraczać 20 g na dobę, co pozwala na adaptację organizmu i przekierowanie metabolizmu tak, aby głównym źródłem energii stały się ciała ketonowe;
• nawet niewielkie przekroczenie dziennej porcji węglowodanów lub nadmierna podaż białka może powodować zahamowanie produkcji ciał ketonowych i wyjście z ketozy co sprawia, że dieta ta jest bardzo wymagająca;
• warto regularnie monitorować stan ketozy podczas diety ketogenicznej, np. z wykorzystaniem testów paskowych;
• podczas diety ketogenicznej należy zadbać o suplementację — zwłaszcza witamin rozpuszczalnych w wodzie (witaminy B1, witaminy B2, B6), niacyny, kwasu foliowego, biotyny i kwasu pantotenowego;
• oprócz suplementacji witamin w praktyce warto również suplementować cynk, selen, magnez, wapń, l-karnitynę i kwasy omega-3;
• należy zwrócić uwagę na to by stosowane suplementy diety oraz elektrolity były preparatami bezcukrowymi;
• stosowanie diety ketogenicznej wymaga regularnego monitorowania stanu zdrowia pod kątem możliwych skutków ubocznych;
• w początkowym okresie stosowania diety ketogenicznej mogą wystąpić wymioty, nudności i biegunki;
• w okresie adaptacji mogą wystąpić nieprawidłowości poziomu lipidów, zwłaszcza w poziomie cholesterolu LDL, jednak w badaniach nad dziećmi chorującymi na padaczkę i stosującymi dietę ketogeniczną, nieprawidłowości te ulegały normalizacji.

Dieta ketogeniczna a odchudzanie — na jakie efekty można liczyć?

• W metaanalizie przeprowadzonej w 2019 roku oceniającej skuteczność i bezpieczeństwo niskoenergetycznej diety ketogenicznej u pacjentów z nadwagą i otyłością wykazano redukcję masy ciała na poziomie ok. 10 kg w ciągu 4 tygodni ketozy oraz ok. 15 kg u osób z ketozą trwającą powyżej 4 tygodni.
• Dodatkowymi efektami diety ketogenicznej były również redukcja obwodu talii, obniżenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) oraz ciśnienia tętniczego i spadek cholesterolu całkowitego, triglicerydów, a także poprawa wyników prób wątrobowych — ALT, AST i GGT.
• Inne badanie przeprowadzone w grupie osób borykających się z chorobami metabolicznymi i zespołem policystycznych jajników również wykazało poprawę wszystkich powyższych parametrów. Redukcję masy ciała na poziomie ok. 15 kg obserwowano w tej grupie, mimo że nie stosowali oni ograniczeń w ilości ani energetyczności spożywanych potraw.
• Co istotne dieta ketogeniczna w ciągu pierwszych 6 miesięcy stosowania charakteryzuje się zdecydowanie większą redukcją masy ciała w porównaniu do innych diet, jednak po 12 miesiącach efekt ten zaczyna się zacierać. Dieta ketogeniczna pozwala zatem na szybsze widoczne efekty utraty masy ciała.

Mechanizm odchudzającego efektu diety ketogenicznej nie został do końca rozpoznany, jednak w środowisku naukowym podkreśla się kilka hipotez tego działania. Podczas ketozy obserwuje się znaczny wzrost zapotrzebowania energetycznego organizmu, a zwiększona intensywność procesu glukoneogenezy, wynikająca z obniżenia węglowodanów w diecie, zwiększa dzienny wydatek energetyczny o ok. 400-600 kcal na dobę.
Zwiększone wydzielanie cholecystokininy, która oddziałowuje na ośrodek sytości w podwzgórzu, oraz zmniejszone wydzielanie greliny, czyli hormonu głodu, przyczynia się do znacznego obniżenia apetytu podczas diety ketogenicznej.

• redukcja masy ciała;
• w terapii cukrzycy — Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne rekomenduje diety nisko- i bardzo niskowęglowodanowe jako odpowiednie wsparcie żywieniowe u osób chorujących na cukrzycę lub będących w stanie przedcukrzycowym, dieta ta pozwala na obniżenie poziomu glukozy we krwi oraz hemoglobiny glikowanej. Pozytywny wpływ diety ma źródło w redukcji masy ciała, zmniejszonej podaży glukozy i niższemu dzięki temu stężeniu insuliny. Dieta ta powinna być jednak uzgodniona i przeprowadzona pod kontrolą lekarza, wiąże się bowiem z ryzykiem wystąpienia kwasicy ketonowej i hipoglikemii;
• w leczeniu padaczki, w tym padaczki lekoopornej u dzieci;
• jako potencjalne uzupełnienie terapii chorób neurodegeneracyjnych — w ostatnich latach wzrasta ilość badań nad potencjalnie neuroprotekcyjnym działaniem diety ketogenicznej i możliwością wykorzystania tego efektu w chorobach takich jak m.in.: choroba Parkinsona, Alzheimer, udar, stwardnienie zanikowe boczne, urazy nerwów, mózgu i kręgosłupa.

Ostatnimi czasy szeroko rozważa się możliwość zastosowania diety ketogenicznej w terapii wielu schorzeń, a dotychczasowe wyniki wydają się bardzo obiecujące. Zastosowanie diety ketogenicznej w leczeniu otyłości wydaje się uzasadnione — wszystkie badania potwierdzają redukcję masy ciała, nawet jeśli dieta ta nie uwzględniała deficytu kalorycznego i badani nie ograniczali się w ilości i energetyczności przyjmowanych pokarmów.
Mimo optymistycznych wyników badań nad możliwościami zastosowania diety ketogenicznej w terapii cukrzycy typu 2 chorób neurodegeneracyjnych, a nawet w niektórych nowotworach należy zachować szczególną ostrożność i skonsultować się z lekarzem przed jej wdrożeniem.
Rozważając dietę ketogeniczną lub inną niskowęglowodanową warto ocenić stan nerek i wątroby, gdyż to te narządy odpowiadają za procesy ketozy zachodzące na diecie KD. U osób z cukrzycą i stanem przedcukrzycowym należy również rozważyć ryzyko wystąpienia hipoglikemii lub kwasicy ketonowej.

• przeciwwskazana w zapaleniu trzustki, niewydolności wątroby, u osób z porfirią bądź wrodzonymi zaburzeniami metabolizmu tłuszczów;
• utrata apetytu może być niebezpieczna dla osób zagrożonych niedożywieniem — cierpiących na anoreksję, w chorobie nowotworowej (zwłaszcza w raku płuc pacjenci mają zwiększone ryzyko utraty masy ciała i niedożywienia) czy w chorobach neurodegeneracyjnych;
• na początku diety ketogenicznej może wystąpić tzw. ketogrypa, której objawy to zmęczenie, złe samopoczucie, osłabienie, bóle głowy, biegunki, nudności czy zaparcia — te dotkliwe skutki uboczne warto łagodzić elektrolitami i suplementacją;
• w okresie adaptacji może dojść do pogorszenia wyników stężenia cholesterolu;
• do długotrwałych skutków ubocznych mogą należeć niedobory witamin i składników mineralnych, zaburzenia elektrolitowe, niedocukrzenie, a nawet kamica nerkowa czy stłuszczenie wątroby. Dlatego tak ważne jest odpowiednie przygotowanie do przejścia na dietę ketogeniczną, monitoring stanu zdrowia, a jeśli przerasta nas samodzielne przygotowanie, skorzystanie ze wsparcia dietetyka klinicznego, który pomoże nam przejść ten proces, ułoży jadłospis, zwróci uwagę na ewentualne przeciwwskazania i dobierze odpowiednie badania.

1. Pondel N., Liśkiewicz A., Liśkiewicz D. (2020). Dieta ketogeniczna — mechanizm działania i perspektywy zastosowania w terapii: dane z badań klinicznych. Postępy Biochemii. Vol. 66, Nr 3, s. 270-286.
2. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-ketogenna/
3. Bachański M. (2009). Dieta ketogenna w neurologii dziecięcej. Opieka paliatywna nad dziećmi. Vol. 17, s. 215-217.
4. Jastrzębski K. (2018). Zastosowanie diety ketogennej w leczeniu padaczki. Aktualności Neurologiczne. Vol. 17, Nr 4, s. 214-219.
5. Osuch B., Maciejak P. (2023). Od postu do diety ketogennej — sposób na padaczkę. Wszechświat. Vol. 124, Nr 1-3, s. 17-27.