Test prenatalny SANCO - na czym polega i co wykrywa?

Na czym polega test SANCO i jakie są jego rodzaje?

Testy SANCO to przesiewowe badanie prenatalne nowej generacji, pozwalające na analizę obecnego we krwi ciężarnej materiału genetycznego płodu, tzw. cffDNA (pozakomórkowego, płodowego DNA), pod kątem obecności w nim nieprawidłowości chromosomowych.

Do jego wykonania konieczne jest więc tylko pobranie od matki niewielkiej ilości (ok. 10 ml) krwi - pozyskany z niej cffDNA jest następnie analizowany przy pomocy nowoczesnej metody nazywanej sekwencjonowaniem nowej generacji (NGS). Test SANCO posiada certyfikat europejski CE-IVD na cały proces technologiczny.

Ponadto cechuje się:

• wykrywalnością nieprawidłowości wynoszącą powyżej 99%,
• odsetkiem wyników fałszywie dodatnich wynoszącym mniej niż 0,1%.

Badanie nie stanowi żadnego zagrożenia ani dla płodu, ani dla matki, a należy je wykonywać od 10. do 24. tygodnia ciąży. Do poboru krwi do testu nie jest wymagane żadne wcześniejsze przygotowanie pacjentki (nie trzeba być na czczo).

Dostępne są dwa rodzaje testu SANCO, różniące się od siebie zakresem wykrywanych nieprawidłowości u płodu:

• test SANCO - badanie całogenomowe,
• test SANCO PLUS.

Opcjonalnie, w ramach badania SANCO RhD można również ocenić ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego matczyno-płodowego poprzez oznaczenie czynnika Rh (może być on dodatni lub ujemny) płodu.

Co wykrywa test SANCO?

Test SANCO pozwala na określenie płci płodu.

Zakres nieprawidłowości sprawdzanych w ramach tego badania jest natomiast następujący:

• aneuploidie, czyli nieprawidłowości w liczbie wszystkich chromosomów, w tym trisomie (takie jak zespół Downa, zespół Edwardsa, zespół Pataua) i aneuploidie chromosomów płci (zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół XXX oraz zespół XYY.) W przypadku trisomii określane jest również ryzyko wystąpienia mozaikowatości,
• zespoły delecji i duplikacji - polegają one na podwojeniu lub utracie części materiału genetycznego. W ramach testu SANCO oceniane jest ryzyko wszystkich zespołów delecji i duplikacji obejmujących co najmniej 7 milionów par zasad, w tym: delecja 1p36, zespół Cri-du-chat (5p), duplikacja 12p, delecja 16p11.2-p12.2, duplikacja 16p11.2-p12.2, zespół Palister-Kilian, zespół kociego oka, delecja 2q33.1.

Zespół Downa polega na obecności dodatkowego (trzeciego) chromosomu 21. - częstość jego występowania szacowana jest na 1:800 żywych urodzeń. Trisomia 21 uznawana jest za najczęstszą genetyczną przyczynę niepełnosprawności intelektualnej, w jej przebiegu może występować także wiele innych wad, takich jak wrodzone wady serca, wady wzroku i słuchu, obniżone napięcie mięśniowe, wady przewodu pokarmowego czy osłabiona odporność.

Zespół Edwardsa to trisomia 18. chromosomu, występująca z częstością 1:6000 urodzeń - zdecydowana większość obciążonych płodów ulega poronieniu samoistnemu, a większość żywo urodzonych dzieci umiera w pierwszych tygodniach / miesiącach życia (tylko 5-10% dzieci przeżywa do 1-go roku życia). Wśród wad występujących w przebiegu zespołu Edwardsa wymienia się wady serca, przewodu pokarmowego, układu moczowego, kostno-stawowego, napady drgawek, trudności z oddychaniem czy ciężkie zaburzenie rozwoju psychoruchowego.

Mianem zespołu Pataua określana jest trisomia chromosomu 13. - w jego przebiegu również występują liczne wady rozwojowe, np. wady serca, wady nerek, wady układu płciowego czy anomalie w anatomicznej budowie mózgu. Większość chorych dzieci umiera w okresie noworodkowym, do 1-go roku życia przeżywa ok. 5-10% dzieci. Częstość występowania zespołu Pataua szacowana jest na 1:8000-12000 urodzeń.

Zespół Klinefeltera z kolei występuje u chłopców (z częstością 1:700-1000 chłopców) i polega na obecności dodatkowego chromosomu X. Rozpoznanie tego schorzenia w okresie noworodkowym nie jest możliwe, ponieważ nie występują charakterystyczne objawy kliniczne. U starszych chłopców obecne są zaburzenia w rozwoju mowy czy trudności z czytaniem i pisaniem, natomiast chorzy dorośli mężczyźni cechują się m.in. wysokim wzrostem, kobiecą sylwetką, ginekomastią, otyłością brzuszną, a także niepłodnością.

Zespół Turnera polega najczęściej na monosomii X, oznaczającej obecność tylko jednego chromosomu X u chorej dziewczynki - jego przyczyną mogą być jednak również zmiany strukturalne jednego z chromosomów X. U noworodków z zespołem Turnera stwierdza się np. wysokie czoło, odstające i nisko osadzone uszy czy szeroką nasadę nosa. Dorosłe kobiety cechują się natomiast m.in. niskim wzrostem, krępą budową ciała, krótką płetwistą szyją czy niedorozwojem narządów płciowych. Częstość występowania zespołu Turnera szacowana jest na 1:2500-3000 narodzonych dziewczynek.

Zespół XXX, polegający na obecności dodatkowego chromosomu X u kobiet, stwierdzany jest natomiast u 1 na 1000 urodzonych dziewczynek. Średnia masa urodzeniowa, obwód głowy i długość ciała są trochę mniejsze w porównaniu do zdrowych dziewczynek - w wieku szkolnym następuje natomiast szybki wzrost ciała (zwłaszcza kończyn), a początek dojrzewania płciowego jest opóźniony o ok. 6 miesięcy. Poziom inteligencji jest trochę niższy niż w populacji ogólnej. Ok. 75% kobiet z zespołem XXX jest płodnych.

Zespół XYY oznacza natomiast, że zamiast jednego chromosomu Y, obecne są dwa takie chromosomy - zespół ten występuje u 1:1000 chłopców. U dzieci obserwuje się opóźnienie rozwoju mowy i nauki czytania, dorośli mężczyźni cechują się natomiast wysokim wzrostem, typową męską budową ciała, większość mężczyzn jest płodnych i może mieć zdrowe potomstwo.

Co wykrywa test SANCO PLUS?

Test SANCO PLUS również umożliwia ocenę płci płodu.

Ponadto, analizuje obecność poniższych zaburzeń chromosomowych:

• zaburzenia liczby wszystkich chromosomów (w tym trisomie 13., 21., 18. chromosomu oraz aneuploidie chromosomów płci),
• zespoły delecyjne - zespół DiGeorge’a, zespół Wolfa-Hirschhorna, zespół kociego krzyku, zespół Pradera-Williego/Angelmana, zespół delecji 1p36.

Zespół DiGeorge’a (zespół delecji 22q11.2) występuje z częstością 1:4000-5000 urodzeń i może manifestować się w bardzo różny sposób - wśród nieprawidłowości występujących w przebiegu tego zespołu wymienia się rozszczep podniebienia, wady serca, hipokalcemię, wady układu moczowo-płciowego, układu kostnego, przewodu pokarmowego i narządu wzroku, nieprawidłowości neurologiczne, zaburzenia rozwoju mowy, opóźnienie umysłowe czy napady padaczkowe.

Przyczyną zespołu Wolfa-Hirschhorna jest mikrodelecja w obrębie krótkiego ramienia 4. chromosomu, a jego częstość występowania szacowana jest na 1:50000 narodzonych dzieci. U pacjentów stwierdza się opóźnione wzrastanie, obniżone napięcie mięśniowe, wrodzone wady serca, anomalie rozwojowe płuc, nerek, układu pokarmowego i kostnego, opóźnienie rozwoju psychoruchowego. Ponad 30% osób z zespołem Wolfa-Hirschhorna nie dożywa do 2-go roku życia.

Zespół kociego krzyku (cri du chat) spowodowany jest delecją w obrębie krótkiego ramienia 5. chromosomu i stwierdzany jest u 1 na 37000-50000 dzieci. Do cech charakterystycznych dla tego schorzenia zalicza się płacz o wysokich tonach, który przypomina miauczenie kota - jest to związane z zaburzeniami funkcji i budowy krtani. U dzieci z zespołem kociego krzyku stwierdzana jest ponadto mała masa urodzeniowa, hipotonia mięśniowa, opóźnienie rozwoju psychoruchowego, wrodzona skolioza czy wrodzone wady serca.

Zespół Pradera-Williego oraz zespół Angelmana to dwa odmienne zespoły dysmorficzne, spowodowane zmianami w tym samym regionie - 15q11-13. Zespół Pradera-Williego występuje z częstością 1:15000-30000 urodzeń i objawia się: hipotonią mięśniową, opóźnieniem rozwoju psychoruchowego, opóźnieniem rozwoju mowy, nadmiernym, prowadzącym do nadwagi i otyłości łaknieniem, niskim wzrostem czy bezpłodnością. Zespół Angelmana z kolei stwierdzany jest u 1 na 25000 urodzonych dzieci, a do jego cech należy m.in. małogłowie, krótkogłowie, jasne tęczówki, blond włosy, jasna karnacja skóry, wystający język i ślinienie się, opóźnienie rozwoju psychoruchowego, ciężkie zaburzenia mowy, niepełnosprawność intelektualna, padaczka.

Zespół 1p36 polega natomiast na delecji krótkiego ramienia 1. chromosomu, jego częstość występowania wynosi 1:5000 noworodków. U chorych dzieci obecne są takie zaburzenia jak rozszczep podniebienia, wady serca, wzroku, dysfagia czy zaburzenia słuchu.

Kiedy szczególnie wskazane jest wykonanie testu SANCO?

Test SANCO może wykonać każda kobieta ciężarna, jednakże w niektórych przypadkach jest to zalecane szczególnie.

Wśród nich wyróżnia się:

• wiek kobiety ciężarnej wyższy niż 35. lat - wraz z wiekiem wzrasta ryzyko wystąpienia u płodu takich wad jak trisomie,
• nieprawidłowe wyniki badań ultrasonograficznych i biochemicznych,
• obecność przeciwwskazań do przeprowadzenia badań prenatalnych inwazyjnych (np. zwiększone ryzyko poronienia, zakażenie wirusem HBV),
• urodzenie dziecka z trisomią z poprzedniej ciąży,
• obecność u rodzica zrównoważonej translokacji robertsonowskiej,
• ciążę na skutek zapłodnienia in vitro / u biorcy komórki jajowej,
• niepokój rodziców co do stanu zdrowia dziecka pomimo tego, że wyniki USG / badań biochemicznych są prawidłowe.

Wykonanie badania SANCO PLUS zaleca się z kolei wtedy, gdy chcemy sprawdzić ryzyko występowania u płodu badanych w ramach testu zespołów delecyjnych.

W przypadku otrzymania nieprawidłowego wyniku testu SANCO, rekomenduje się przeprowadzenie testu inwazyjnego - pomimo bardzo wysokiej czułości i skuteczności, badanie SANCO uznawane jest bowiem za test przesiewowy. Badania inwazyjne (np. amniopunkcja, biopsja trofoblastu) wymagają natomiast pobrania próbki z bezpośredniego otoczenia płodu i pozwalają na postawienie ostatecznego rozpoznania.

Bibliografia:

Drewa G., Ferenc T., Genetyka medyczna, Wrocław, Elsevier Urban & Partner, 2011, ISBN 978-83-7609-295-9