PSA (specyficzny antygen sterczowy) - co to, norma, o czym świadczy ten podwyższony marker nowotworowy?
Z artykułu dowiesz się:
- Marker PSA całkowite - co to jest?
- Podwyższone PSA całkowite - przyczyny
- W jakich schorzeniach PSA całkowite podwyższa się u kobiet?
- Wskazania do oznaczenia PSA całkowitego i przygotowanie do badania
Sprawdź też
Data publikacji: 2023-06-19
Data aktualizacji: 2023-06-19
PSA — co to?
PSA całkowite niezmiennie od lat pozostaje na podium, jako jeden z najlepszych (choć nie pozbawiony wad) marker nowotworowy. Ocena stężenia markera nowotworowego PSA jest pomocna w rozpoznawaniu oraz różnicowaniu łagodnego przerostu gruczołu krokowego i raka prostaty.
Marker PSA jest szczególnie wartościowy przez wzgląd na fakt, że rak prostaty przez wiele lat rozwija się bezobjawowo, a w ostatnich latach zauważalny jest duży wzrost zachorowań na ten rodzaj nowotworu.
PSA to glikoproteina, która po raz pierwszy została wyizolowana z tkanek gruczołu krokowego już w 1979 roku. Znalezienie PSA w ludzkim nasieniu zapoczątkowało badania nad tym markerem, jednak z czasem wykryto, że PSA występuje również w surowicy (głównie w postaci kompleksu PSA-ACT), który to kompleks stanowi od 65 do nawet 95% PSA całkowitego.
W badaniach laboratoryjnych wynik PSA oznacza stężenie PSA całkowitego, na który składa się głównie powyższy kompleks, czyli PSA związane, oraz niewielkie ilości PSA w wolnej postaci (fPSA).
Stężenie PSA znacznie wzrasta podczas zachorowania na raka gruczołu krokowego, dzięki czemu glikoproteina jest wykorzystywana jako marker nowotworowy. Należy jednak mieć na uwadze, że PSA jest produkowane w organizmie nie tylko w raku prostaty, ale również przez komórki zdrowego gruczołu krokowego, oraz w śladowych ilościach poza gruczołem krokowym — w śliniankach i endometrium.
PSA całkowity podwyższony — przyczyny
- łagodny przerost stercza (BPH);
- zapalenie gruczołu krokowego;
- łagodny nowotwór;
- rak prostaty;
- przyjmowane leki — androgeny, finasteryd, blokery kanału wapniowego;
- zabiegi — cystoskopia, cewnikowanie pęcherza moczowego, niekiedy również badanie per rectum (zaleca się odczekanie ok. 6 tygodni od zabiegu z wykonaniem oznaczenia stężenia);
- fizjologicznie po stosunku płciowym;
- zastosowana do badania metoda.
PSA całkowity podwyższony u kobiet
- Stężenie obu frakcji PSA wzrasta również w płynie owodniowym wraz z rozwojem ciąży, a u płodów z zespołem Downa i anencefalią w badaniach notowano niższe stężenia PSA w płynie owodniowym, w porównaniu do wyników u zdrowych kobiet.
- Całkowity PSA jest również wykonywany u kobiet ze złośliwym guzem sutka, a jego obecność w ekstrakcie z guza sutka, uznaje się za pozytywny czynnik rokowniczy — kobiety te mają lepsze rokowania i dłuższy czas przeżycia.
- PSA całkowite oraz fPSA jest podwyższone w tkankach pobranych ze zmian mastopatycznych sutków, u kobiet z mlekotokiem oraz u kobiet karmiących piersią.
- U kobiet, u których rozpoznano zespół policystycznych jajników, odnotowuje się istotnie wyższe stężenia PSA całkowitego we krwi niż w populacji kobiet zdrowych.
PSA całkowity — norma
- prawidłowe stężenia PSA całkowitego mieści się w przedziale 0,0-4,0 ng/ml;
- przyjmuje się również, że norma PSA całkowitego jest zależna od wieku badanego — do 40 roku życia za normę uważa się poziom poniżej 2,5 ng/ml, a powyżej 70 lat norma stężenia to 6,6 ng/ml;
- w literaturze przedmiotu znaleźć można również określenie wyniku w granicach tzw. szarej strefy (między 4,0 a 10 ng/ml) - taki wynik uznaje się za wskazanie do wykonania biopsji, bowiem u 25% pacjentów z takim stężeniem występuje nowotwór.
PSA całkowity — wady
Marker nowotworowy PSA nie jest markerem swoistym. Wyniki przeprowadzonego badania epidemiologicznego wykazały, że przy przesiewowym wykonywaniu PSA całkowitego dochodziło do nadrozpoznawalności raka prostaty, czego konsekwencją było wykonywanie niepotrzebnych biopsji. U ⅓ pacjentów, u których stężenia PSA całkowitego mieściły się w górnych granicach normy (między 3,1 a 4,0 ng/ml), a zatem nowotwór nie powinien być rozpoznany, poszerzenie diagnostyki ujawniło z kolei obecność raka.
Stosunkowo niską wrażliwość tego badania potwierdziło również badanie na niespełna 20 tysiącach przebadanych mężczyzn, u których w chwili przeprowadzania testów nie stwierdzono choroby nowotworowej.
Mimo powyższych wątpliwości oznaczanie stężenia PSA całkowitego wciąż uznaje się za przodujące badanie,
PSA całkowite — wskazania do wykonania badania
- Jako że występuje istotna korelacja pomiędzy podwyższonym stężeniem markera PSA a stopniem uszkodzenia struktury prostaty, badanie jest wykonywane nie tylko jako marker raka prostaty, ale może być cennym wsparciem w wykrywaniu m.in. łagodnego przerostu prostaty czy zapalenia gruczołu krokowego.
- Badanie oznaczenia stężenia PSA całkowitego powinien wykonać każdy mężczyzna po osiągnięciu 50 roku życia wraz z badaniem per rectum.
- Wskazaniem do wykonania badania mogą być również objawy takie jak trudności z oddawaniem moczu, powiększenie prostaty, częste wstawanie w nocy, by oddać mocz.
PSA całkowity — jak się przygotować do badania?
- Oznaczenie PSA całkowitego należy wykonywać na czczo w godzinach porannych;
- przed wykonaniem badania należy unikać palenia papierosów oraz jazdy na rowerze;
- w dzień poprzedzający badanie powstrzymać się od stosunków płciowych i unikać ciężkostrawnych, tłustych potraw.
Bibliografia:
- Braczkowski M. i in. (2011). PSA ciągle najlepszy marker nowotworowy, modyfikacje testu i nowe markery raka stercza. Ann. Acad. Med. Siles. Vol. 65, Nr 1, s. 89-98.
- Kunicki M. (2006). Antygen specyficzny dla prostaty — PSA u kobiet ze zmianami mastopatycznymi gruczołów sutkowych. Klinika Endokrynologii ginekologicznej Akademii Medycznej w Warszawie.
- http://www.urologiapolska.pl/artykul.php?1999Translate
- Radowicki S., Kunicki M. (2010). Antygen specyficzny dla prostaty — PSA a obraz błony śluzowej macicy u kobiet ze zmianami mastopatycznymi gruczołów sutkowych. Ginekol. Pol. Vol. 81, s. 111-114.
To badanie będzie pomocne:
PSA panel (PSA, FPSA, wskaźnik fPSA/PSA)
Cena w placówce
120.00 zł
Cena online:
95.00 zł
Technologia badania:Metoda ilościowa
Czas oczekiwania na wynik:do 4 dni roboczych
Ważność kodu:
12 miesięcy, do wykorzystania w całej Polsce
12 miesięcy, do wykorzystania w całej Polsce
