Dlaczego nie mogę zajść w ciążę?

Kiedy można mówić o niepłodności?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa niepłodność jako niemożność zajścia w ciążę przez minimum 12 miesięcy pomimo regularności współżycia (3-4 razy w tygodniu) bez stosowania zabezpieczenia w jakiejkolwiek formie. O niepłodności pierwotnej mówi się, gdy problemy pojawiły się przy próbach zajścia w ciążę po raz pierwszy. Wyróżnia się też niepłodność wtórną, gdy już kobieta była w jednej ciąży zakończonej porodem zdrowego dziecka, martwego dziecka lub poronieniem, a problemy pojawiły się przy powtórnych staraniach o dziecko. W obu przypadkach mogą występować zbliżone przyczyny niepłodności.

Dlaczego nie mogę zajść w ciążę?

U kobiet trudności z zachodzeniem w ciążę najczęściej spowodowane są zaburzeniami hormonalnymi. Hormony płciowe żeńskie odpowiadają za proces owulacji, czyli uwalnianie komórki jajowej, która może zostać zapłodniona. Do nieprawidłowości w wydzielaniu i działaniu hormonów płciowych dochodzi przede wszystkim przy współistniejących zaburzeniach endokrynologicznych, takich jak choroby tarczycy, zespół policystycznych jajników, zaburzenia fazy lutealnej czy hiperprolaktynemia.

Zajście w ciążę uniemożliwia także niedrożność jajowodów, czyli parzystych narządów, przez które z jajnika komórka jajowa przedostaje się do macicy, aby móc zostać zapłodnioną i się zagnieździć w ścianie macicy. Do niedrożności jajowodów może dojść w przypadku zapalenia narządów płciowych, przewlekłych infekcji (m.in. chorób wenerycznych), nowotworów, endometriozy i przebytych operacji.

Żeńska niepłodność wynikać może również z występowania wad anatomicznych narządów płciowych, różnych zaburzeń zdrowotnych, przyczyn autoimmunologicznych (wytwarzanie przeciwciał przeciwplemnikowych), czynników środowiskowych, nieprawidłowego stylu życia oraz predyspozycji genetycznych.

Sprawdź dostępne badania na niepłodność ❱

Genetyczne przyczyny trudności z zajściem w ciążę

Wśród kobiet niepłodność wynika z aberracji chromosomowych i określonych mutacji genetycznych, co jest analizowane poprzez wykonanie odpowiednich badań genetycznych w kierunku niepłodności.

Najczęstszym zaburzeniem chromosomalnym jest zespół Turnera, który charakteryzuje się obecnością tylko jednego chromosomu X lub zmianami strukturalnymi w jednym z dwóch chromosomów X. Kobiety z zespołem Turnera mogą mieć nieprawidłowe ukształtowanie narządów płciowych, a cykle menstruacyjne zanikają bardzo wcześnie, nawet po kilku lub kilkunastu miesiącach, co może w znacznym stopniu utrudnić zajście w ciążę.

Kolejnym czynnikiem genetycznym w niepłodności żeńskiej są mutacje genu FMR1, które prowadzą do przedwczesnego wygasania czynności jajników (POF). Zaburzenie to charakteryzuje się zakończeniem miesiączkowania jeszcze przed 40 rokiem życia, czyli przed typowym wiekiem, kiedy następuje menopauza. Wówczas niemożność zajścia w ciążę pojawia się znacznie wcześniej niż u większości kobiet. Do tej pory stwierdzono siedem mutacji genowych prowadzących do POF, z których najczęstsza jest mutacja FMR1. Nosicielki tego genu mają wysokie ryzyko, że ich dziecko będzie chore na zespół łamliwego chromosomu X, który wiąże się m.in. z intelektualną niepełnosprawnością.

W przypadku poronień nawracających przyczyn należy szukać w mutacjach genów F2 i F5, które kodują czynniki krzepnięcia. Mutacje tych genów odpowiadają za ryzyko zakrzepicy oraz powstawanie zakrzepów w łożysku, co może skutkować wczesnym obumarciem płodu.

Problemy z zajściem w ciążę ze strony mężczyzny

Jeżeli występują trudności w zajściu w ciążę, w takim samym stopniu przyczyny mogą leżeć po stronie partnera. Niepłodność u mężczyzn głównie wynika z zaburzeń jakości nasienia, takich jak:

• azoospermia - całkowity brak plemników w nasieniu,
• oligozoospermia - zbyt niska ilość plemników w nasieniu,
• nieprawidłowa morfologia plemników,
• asthenozoospermia - obniżona ruchliwość plemników.

Niepłodność męska może wynikać z zaburzeń hormonalnych związanych z hormonami płciowymi regulującymi spermatogenezę (wytwarzanie i rozwój plemników), wrodzonych wad narządów płciowych (m.in. wnętrostwa, spodziectwa), niedrożności nasieniowodów, zaburzeń wzwodu i ejakulacji, przyczyn autoimmunologicznych, występowania licznych chorób przewlekłych (np. cukrzycy, chorób układu moczowego, stwardnienia rozsianego, chorób wenerycznych, nowotworów jąder), długotrwałego stosowania leków (chemioterapia, sterydy), częstego przegrzewania jąder, a także predyspozycji genetycznych. Ogromne znaczenie mają także czynniki środowiskowe i styl życia, co zostało opisane w dalszej części artykułu.

Jak geny mężczyzny mogą utrudnić zachodzenie w ciążę?

Najbardziej rozpowszechnionymi czynnikami o podłożu genetycznym, które powodują niepłodność męską, są nieprawidłowości chromosomalne, mutacje na chromosomie Y oraz w genie CFTR.

Aberracje w zakresie liczby lub struktury chromosomów występują o 10% mężczyzn z obniżonym poziomem plemników (oligozoospermia) i 15% pacjentów, których jądra nie produkują plemników (azoospermia nieobturacyjna), a także u 3% niepłodnych mężczyzn z prawidłowymi parametrami nasienia. Najczęstszym zaburzeniem chromosomowym jest występowanie dodatkowego chromosomu X - jednego lub rzadziej w większej ilości, co nazywane jest zespołem Klinefeltera. Mężczyźni z tym zespołem charakteryzują się wysokim wzrostem, słabiej rozwiniętymi mięśniami, mniej męską sylwetką, a czasem również gynekomastią (powiększenie sutków). Dodatkowo mogą występować zaburzenia wielkości i funkcjonowania narządów płciowych męskich i spermatogenezy. Niepłodność dotyczy niemal wszystkich mężczyzn z dodatkowym chromosomem X.

Następną w częstości przyczyną niepłodności męskiej jest zaburzenie w chromosomie Y polegające na mikrodelecji regionu AZF, który odpowiada za wytwarzanie plemników i ich parametry. Problem ten dotyczy około 15% pacjentów z azoospermią i oligozoospermią, mimo prawidłowego kariotypu. W przypadku tego zaburzenia genetycznego jedynym sposobem na posiadanie własnego potomstwa jest zapłodnienie in vitro. Należy jednak pamiętać, że każdy syn otrzyma po ojcu tę nieprawidłowość.

Kolejnym częstym czynnikiem w niepłodności męskiej jest mutacja w genie CFTR, co jest przyczyną poważnej choroby związanej z zaburzeniami czynności wydzielniczych, zwanej mukowiscydozą. Objawia się to niedrożnością bądź wrodzonym brakiem nasieniowodów, nawet w przypadku występowania tylko jednej zmutowanej wersji genu CFTR. Natomiast obecność tej mutacji również u partnerki może utrudniać zajście w ciążę poprzez zagęszczenie wydzieliny w pochwie (utrudni to poruszanie plemników), a wystąpienie mutacji u obojga rodziców może powodować urodzenie dziecka z mukowiscydozą.

Wasz styl życia ma znaczenie w zachodzeniu w ciążę

Środowisko, w którym żyjemy, nasza aktywność fizyczna i sposób odżywiania mają ogromne znaczenie dla stanu zdrowia, w tym również dla płodności i zdolności zajścia w ciążę.

Wykazano, że na funkcjonowanie układu rozrodczego ma wpływ zanieczyszczenie środowiska (głównie pestycydy), zawodowe narażenie na substancje toksyczne, a także obecność w różnych produktach tzw. nanometali, które stanowią rezultat nowoczesnych technologii. Również negatywnie może działać pole elektromagnetyczne wytwarzane m.in. przez telefony komórkowe, z którymi jesteśmy zwykle nierozłączni. Niestety na większość z tych czynników mamy niewielki wpływ, chociaż możemy starać się ich unikać w pewnym stopniu.

Tym, co możemy modyfikować, jeśli chodzi o ryzyko niepłodności, jest styl życia. Badania wykazują, że aktywność fizyczna oraz skład i jakość odżywiania może poprawiać lub niwelować możność do zajścia w ciążę. Niezależnie od płci mówi się o tym, że siedzący tryb życia przez większość dnia, otyłość oraz stosowanie używek (alkohol, nikotyna) mają negatywny wpływ na całościowy stan zdrowia.

W przypadku kobiet płodność może być osłabiona przede wszystkim przez stosowanie niektórych leków oraz nieprawidłową masę ciała. Umiarkowany stres oksydacyjny w jajnikach jest konieczny do prawidłowego przebiegu owulacji, a więc regularne stosowanie leków przeciwzapalnych może być przyczyną niepłodności żeńskiej. Natomiast stres związany z podwyższonym poziomem kortyzolu, co następuje w wyniku stresu psychogennego oraz po nadmiernym wysiłku fizycznym, może prowadzić do zaburzeń menstruacji, w tym zaniku krwawień. Głównym problemem jednak jest zarówno zbyt mała masa ciała, jak i otyłość. Jednak to nadmiar masy ciała jest najbardziej rozpowszechniony - nadwagę ma ponad 30% Polek, a prawie tyle samo jest otyłych. W badaniach wykazano, że BMI powyżej 25 zmniejsza prawdopodobieństwo zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego dziecka oraz zwiększa ryzyko poronień. U otyłych kobiet jest równie niższa skuteczność zapłodnienia metodą in vitro w porównaniu z kobietami o normalnej masie ciała. W ciąży nadmierna masa ciała przyczynia się również do rozwoju cukrzycy ciążowej, nadciśnienia, stanu przedrzucawkowego, powikłań okołoporodowych i poronień, a także zwiększa ryzyko urodzenia dziecka z wrodzonymi wadami.

Na męską płodność szczególnie negatywny wpływ ma głównie nadmierny stres oksydacyjny w obrębie układu rozrodczego. Na jego powstanie przyczyniają się leki, infekcje, cukrzyca, otyłość, używki, bardzo intensywne treningi oraz nieprawidłowe odżywianie. W ramach czynników dietetycznych, które mogą powodować niepłodność, wyróżnia się duże spożycie czerwonego mięsa, nasyconych kwasów tłuszczowych (głównie pochodzenia zwierzęcego) i zbyt duża wartość energetyczna pożywienia. Negatywne są również niedobory takich składników, jak nienasycone kwasy tłuszczowe (z olejów roślinnych i ryb), warzywa i owoce oraz antyoksydanty (witamina C, selen, polifenole), które to są istotne dla prawidłowego funkcjonowania gonad. Głównym problemem, podobnie jak u kobiet, jest otyłość i spożywanie dużej ilości tłuszczów. Nadmierna masa ciała przyczynia się do zaburzeń gospodarki hormonalnej (obniżony testosteron, a nadmiar estrogenów), rozwoju stresu oksydacyjnego, zwiększenia temperatury w mosznie, zaburzeń erekcji i nieprawidłowości w parametrach nasienia - pogorszona ilość i ruchliwość plemników, przez co zajście w ciążę może być uniemożliwione.

Unormowanie masy ciała, zbilansowana dieta bogata w antyoksydanty, wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej i unikanie środowiskowego narażenia na substancje toksyczne może być ważnym krokiem dla poprawy płodności zarówno kobiecej, jak i męskiej. Podstawą leczenia niepłodności jednak będzie wyrównanie występujących zaburzeń - również tych o podłożu genetycznym.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk