Przedwczesne wygasanie funkcji jajników - przyczyna niepłodności młodych kobiet
Objawy
- nieregularne występowanie miesiączki lub jej całkowity brak
- nocne poty
- uderzeniowe fale gorąca
- suchość pochwy
- obniżenie libido
Diagnostyka
- badania laboratoryjne (ocena stężenia estradiolu i gonadotropin we krwi)
- występowanie POF jest związane z mutacjami w genach FMR1, DLAPH2, POF1B czy FOXL2
Wystąpienie przedwczesnego wygasania funkcji jajników związane jest z zakończeniem funkcji germinatywnej (wytwarzanie komórek jajowych) i hormonalnej jajnika, które spowodowane są wyczerpaniem puli pęcherzyków jajnikowych przed 40. rokiem życia, czyli przed wiekiem typowym dla fizjologicznej menopauzy. Szacuje się, że POF dotyka około 1% populacji, tj. ok. 1/100 kobiet w grupie osób przed 40. rokiem życia, oraz 1/1000 w młodszych grupach, tj. przed 30 rokiem życia.
Objawy występujące w przebiegu przedwczesnego wygasania funkcji jajników
Niepłodność, problemy z zajściem w ciążę oraz wtórny brak miesiączki to najczęstsze przyczyny skłaniające młode kobiety do wizyty u specjalisty, który już po badaniu oraz zebraniu odpowiedniego wywiadu może ukierunkować rozpoznanie na POF. U pacjentek z przedwczesnym wygasaniem czynności jajników zauważyć można podobny przebieg, odznaczający się takimi cechami jak:
- wystąpienie pierwszej miesiączki zazwyczaj w wieku typowym, bez zaburzeń i początkowo regularne cykle miesiączkowe
- rzadkie, nieregularne występowanie krwawień miesiączkowych, kiedy okres trwa dłużej niż 35 dni (oligomenorrhea)
- całkowity brak miesiączki (amenorrhea)
Do objawów towarzyszących zaburzeniom miesiączkowania zaliczyć można również nocne poty, uderzeniowe fale gorąca, suchość pochwy. obniżenie libido, rozdrażnienie i problemy z koncentracją.
Rozpoznanie POF
Do pełnej diagnostyki POF oprócz typowych objawów dochodzą nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych takich jak:
- niskie stężenie estradiolu (< 20 pg/m)
- wysokie stężenie gonadotropin (FSH > 20 IU/l). Określenie stężenia tego hormonu zawsze należy przeprowadzić co najmniej dwukrotnie w odstępach 4-6 tygodniowych. Wynik za każdym razem przekraczający 40 uprawnia do postawienia diagnozy POF
- niskie stężenie hormonu antymüllerowskiego (AMH < 1 ng/ml)
Przedwczesne wygasanie czynności jajników występuje w dwóch typach histopatolgicznych. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z całkowitym brakiem pęcherzyków w jajniku, jest to tzw. typ afolikularny. Jego przyczyn dopatruje się w nieprawidłowym ukształtowaniu jajników (dysgenezji gonad), występowaniu wad genetycznych (abberacji chromosomowych) oraz w zaburzeniach rozwoju płci. W typie 2 – folikularnym – pęcherzyki są nadal obecne w jajniku i dlatego istnieje możliwość powrotu funkcji jajnika i zajścia w ciążę. Ten typ choroby został podzielony na trzy postacie, obejmujące zapalenie pęcherzyków jajnikowych (oophoritis), jajniki z bardzo nielicznymi pęcherzykami, oraz jajniki z licznymi pęcherzykami zawiązkowymi (tzw. zespół oporności jajnika)
Przyczyny rozwoju przedwczesnego wygasania funkcji jajników
Przyczyny POF są różnorodne, poczynając od uwarunkowań genetycznych, przez proces autoimmunologiczny i zaburzenia enzymatyczne, do jatrogennych oraz środowiskowych.
Uwarunkowania genetyczne
Przedwczesne wygasanie funkcji jajników jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, a defekty genetyczne w tym przypadku najczęściej dotyczą chromosomu X i obejmują całkowitą delecję (zespół Turnera), trisomie, częściowe delecje lub translokacje, jak również inne zaburzenia, takie jak: zespół łamliwego chromosomu X (gen FMR1), rzekoma niedoczynność przytarczyc typu 1a (gen GNAS1). Ze względu na rodzaj mutacji oraz gen odpowiadający za wystąpienie choroby, POF podzielono na 7 typów:
- typ POF1 związany z mutacją w genie FMR1
- typ POF2A związany z mutacją w genie DLAPH2
- typ POF2B związany z mutacją w genie POF1B
- typ POF3 związany z mutacją w genie FOXL2
- typ POF4 związany z mutacją w genie BMP15
- typ POF5 związany z mutacją w genie NOBOX
- typ POF6 związany z mutacją w genie FIGLA
- typ POF7 związany z mutacją w genie NR5A1
Znajomość predyspozycji genetycznych przyczynia się do znacznie wcześniej postawionej diagnozy - średni wiek w jakim diagnozowano przedwczesne wygasanie funkcji jajników to 31,4 roku, a przy zaburzeniach genetycznych - 22,9 roku.
Wczesne wykrycie choroby lub skłonności do zachorowania jest niezmiernie istotne, może bowiem doprowadzić do odpowiedniej modyfikacji stylu życia i zachowania płodności. Często wpływa również na decyzję o wcześniejszym posiadaniu potomstwa.
Czynniki autoimmunologiczne
Przyczyną POF może być również proces autoagresji, w którym biorą udział przeciwciała skierowane przeciwko składnikom komórek somatycznych tkanki jajnika oraz antygenom osłonki przejrzystej oocytu. We krwi osób chorych na POF wykryto również inne przeciwciała takie jak przeciwciała przeciwko enzymom steroidowym, gonadotropinom, ciałku żółtemu, przeciwtarczycowe czy przeciw peroksydazie, żadne z nich nie zostało jednak uznane jako marker dla tej choroby. Przedwczesne wygasanie funkcji jajników jest chorobą często współistniejącą z innymi schorzeniami autoimmunologicznymi, takimi jak choroba Hashimoto (autoimmunologiczne zapalenie tarczycy), choroba Addisona (autoimmunologiczna niedoczynność kory nadnerczy), choroba Crohna, cukrzyca typu I, celiakia, bielactwo, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, miastemia czy autoimmunologiczny zespół wielogruczołowy. Postawienie diagnozy POF niesie więc ze sobą konieczność ciągłej i uważnej obserwacji pacjentki pod kątem wystąpienia innych chorób autoimmunologicznych.
Rozwój procesu autoagresji jest zjawiskiem wieloetapowym, często rozpoczynającym się po zaistnieniu odpowiednich czynników środowiskowych u osób z predyspozycjami genetycznymi. Szacuje się, że mechanizmy autoimmunologiczne odgrywają kluczową rolę w 30% przypadków przedwczesnego wygasania czynności jajników.
Czynniki enzymatyczne
Na powstanie POF wpływ mają również niedobory pewnych enzymów, a najczęstszym mającym udział w tym procesie schorzeniem jest galaktozemia - rzadka choroba genetyczna objawiająca się brakiem zdolności do przekształcenia galaktozy w glukozę, spowodowana brakiem enzymu G-1-PUT (galaktozo-1-fosforanourydylo-transferazy). Przyczyną jest mutacja w genie GALT lub GALK1. W przebiegu galaktozemii dochodzi do toksycznego uszkodzenia pęcherzyków jajnikowych przez galaktozę i jej metabolity.
Czynniki jatrogenne
Niektóre leki, np. te stosowane w chemio- oraz radioterapii mogą przyczyniać się do wystąpienia POF oraz innych zaburzeń płodności. Największe zagrożenie niesie ze sobą stosownie cyklofosfamidu, melfalanu, dakarbazyny, busulfanu oraz chlormetyny.
Czynniki środowiskowe
Głównym czynnikiem środowiskowym zwiększającym ryzyko wystąpienia POF jest palenie papierosów. Prawdopodobną przyczyną POF mogą być również przebyte choroby zakaźne, np. malaria, ospa, zapalenie przydatków w przebiegu świnki, jak również inne infekcje wirusowe i bakteryjne.
Rezerwa jajnikowa
Rezerwa jajnikowa to określenie potencjału rozrodczego, jaki znajduje się w jajniku - im niższa rezerwa, tym mniejsze są szanse na zajście w ciążę. Ocenia się ją poprzez zliczenie pęcherzyków antralnych, określenie stężenia hormonu antymullerowskiego (AMH) w surowicy krwi oraz określenie stężenia FSH w surowicy krwi w 3 dniu cyklu.
Jako że POF należy do przyczyn niepłodności, określenie rezerwy jajnikowej u kobiet chorych na POF jest bardzo ważne, gdyż poznanie możliwości rozrodczych umożliwia podjęcie niezbędnych decyzji dotyczących macierzyństwa, a wczesne wdrożenie leczenia daje szanse na zachowanie płodności.
Skutki
Bezapelacyjnie najgorszym skutkiem przedwczesnego wygaśnięcia funkcji jajników jest znaczne obniżenie płodności u młodych kobiet.
Oprócz tego, przedwczesne obniżenie estrogenów wpływa na zmniejszenie gęstości mineralnej kości, a w konsekwencji na powstanie osteopenii i osteoporozy nawet u bardzo młodych pacjentek. Osteoporoza wynikająca z POF niesie ze sobą wyższe ryzyko złamań kości niż przy osteoporozie powstałej z innej przyczyny.
Częstymi powikłaniami wynikającymi z niedoboru estrogenów są też miażdżyca, hipercholesterolemia a także częste infekcje i suchość pochwy.
Leczenie
Ze względu na różnorodność przyczyn przedwczesnego wygasania czynności jajników, leczenie tego rodzaju niepłodności musi być dobrane po wnikliwej diagnostyce, indywidualnie dla każdego przypadku.
Znane są przypadki całkowitego wyleczenia POF - zdarza się to wtedy, gdy poznana zostanie konkretna przyczyna, np. po rozpoznaniu celiakii i zastosowaniu diety bezglutenowej sprawność jajników może zostać przywrócona. W przypadkach o nieznanej przyczynie stosuje się najczęściej leki hormonalne. Obiecujące efekty przynosi terapia immunomodulująca, w której dzięki zastosowaniu dużych dawek kortykosteroidów można skutecznie zaindukować owulację.
W leczeniu pacjentek ważny jest również aspekt komfortu psychicznego - zaburzenia hormonalne w połączeniu ze świadomością choroby, problemami z posiadaniem potomstwa oraz obawami o własne zdrowie są bowiem bardzo silnymi bodźcami powodującymi spadki nastroju i stany depresyjne. W takich przypadkach zwykle stosuje się hormonalną terapię zastępczą, która wyrównuje zaburzenia hormonalne, a do tego konsultacje z psychologiem.
Profilaktyka
Najnowsze doniesienia sugerują pozytywny wpływ na płodność melatoniny, zwanej hormonem młodości. Melatonina wpływa korzystnie na funkcjonowanie tarczycy - powoduje korzystne zmiany hormonalne, mające pozytywny wpływ na płodność oraz stabilizuje układ immunologiczny.
Pozytywny wpływ na płodność wykazuje również suplementacja DHEA. Podawanie tego hormonu u pacjentek z przedwczesnym wygasaniem czynności jajników zwiększa szanse zajścia w ciążę, zmniejsza ryzyko poronienia i zwiększa sukces zapłodnienia in vitro.
Dostępne badania genetyczne mogą w prosty i nieinwazyjny sposób sprawdzić ryzyko zachorowania na POF.
Dzięki wiedzy na temat ryzyka przedwczesnego wygaśnięcia czynności jajników można zmodyfikować swój styl życia i w istotny sposób polepszyć funkcjonowanie układu hormonalnego i rozrodczego. Świadomość ryzyka POF może również wpłynąć na decyzje dotyczące rozpoczęcia bądź kontynuacji stosowania antykoncepcji oraz planowanego terminu zajścia w ciążę.
Aktualizacja: 2018-10-17
Data publikacji: 2015-12-15
Niepłodność u kobiet
1139.00 złna stronie
1299.00 złw placówce
1299.00 złw placówce
Chwilowo niedostępne
Technologia badania:
PCR, Klasyczne cytogenetyczne
PCR, Klasyczne cytogenetyczne
Czas oczekiwania na wynik:
do 38 dni roboczych
do 38 dni roboczych
Ważność kodu:
12 miesięcy, do wykorzystania w całej Polsce
12 miesięcy, do wykorzystania w całej Polsce
Masz pytania?
Zadzwoń, a chętnie na nie odpowiemy
