Fibromialgia - co to za choroba? Objawy i leczenie fibromialgii

Fibromialgia to zaburzenie z pogranicza psychiatrii i reumatologii, bywa również nazywana idiopatycznym rozlanym zespołem bólowym lub zaburzeniami snu, które uniemożliwiają normalną regenerację. Przez wiele lat pokutowało przeświadczenie, że fibromialgia dotyka w zdecydowanej większości kobiet (przyjmowano, że nawet 90% wszystkich przypadków to kobiety), jednak liczne badania podważają tą teorię. Wiadomo jednak, że ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem i fibromialgia najczęściej rozpoznawana jest po 40-50 roku życia. Szacuje się, że fibromialgia dotyczy ok. 2-4% populacji. 

Fibromialgia została sklasyfikowana jako reumatyzm tkanek miękkich, w przebiegu choroby dominują objawy takie jak uogólniony i przewlekły ból mięśniowo-stawowy, bolesność w punktach uciskowych (tender points) oraz zaburzenia funkcjonowania — przewlekłe zmęczenie, zaburzenia snu i brak tolerancji wysiłku. 

Fibromialgia — przyczyny

Przyczyny rozwoju fibromialgii nie zostały do końca poznane, ale wśród czynników ryzyka typuje się predyspozycje genetyczne, zaburzenia stężenia serotoniny, zaburzenia snu oraz zaburzenia na osi podzwgórzowo-przysadkowo nadnerczowej. 
Związek między zaburzeniami snu a rozwojem fibromialgii jest podejrzewany, ponieważ u chorych na fibromialgię występuje podwyższona częstotliwość snu nieregenerującego, a w badaniu EEG ujawniają się cechy spłyconej fazy snu głębokiego. W badaniach na zdrowych ludziach, których wybiórczo pozbawiono fazy nie — REM, dochodziło do występowania objawów fibromialgii oraz punktów wzmożonej bolesności. 
Obniżone stężenia serotoniny i tryptofanu w osoczu, surowicy oraz płynie mózgowo-rdzeniowym u chorych na fibromialgię przemawiają za słusznością hipotezy serotoninowej jako przyczyny choroby. Nieprawidłowa transmisja serotoninergiczna miałaby odpowiadać za nasilone odczuwanie bólu, problemy ze snem oraz zaburzenia nastroju. Przyczyną niedoboru serotoniny według hipotezy serotoninowej mają być przeciwciała przeciwko serotoninie, które występują we krwi osób chorujących na fibromialgię, a także występujące u nich zwiększone zagęszczenie receptorów serotoninowych w synapsach. Oprócz za niskiego poziomu serotoniny, u chorych występują również nieprawidłowości w stężeniach innych neuroprzekaźników — dopaminy i noradrenaliny. 

Fibromialgia — objawy

Podstawowe objawy fibromialgii zgłaszane przez chorych to: 

• dolegliwości bólowe — ból najczęściej dominuje w obszarze osi ciała, na linii kark-grzbiet, ból ten najczęściej współwystępuje z uogólnioną sztywnością poranną po przebudzeniu oraz odczuciem obrzęku kończyn, dolegliwości bólowe nasilają się pod wpływem stresu oraz zimna; 
• wzmożona męczliwość — o patologicznie dużym nasileniu, pacjenci często zgłaszają przewlekłe zmęczenie i senność, nawet po niewielkim wysiłku;
• nieefektywny sen — chory najczęściej budzi się wyczerpany i zmęczenie towarzyszy mu tuż po przebudzeniu, chorzy często zgłaszają problemy z zasypianiem oraz częste wybudzanie, nieefektywny sen prowadzi do zaburzeń koncentracji, upośledzenia zdolności zapamiętywania, a także drażliwości i płaczliwości;
• bóle głowy — zlokalizowane w okolicy potylicy oraz po obu stronach czoła;
• bóle brzucha o rozlanym charakterze oraz zaburzona perstaltyka jelit m.in. zespół jelita drażliwego;
• częstomocz — zaburzenia w obrębie cewki moczowej u kobiet; 
• zaburzenia miesiączkowania;
• objawy psychopatologiczne — dotyczą ponad połowy wszystkich przypadków i mają podłoże genetyczne, do najczęściej zgłaszanych objawów psychopatologicznych w przebiegu fibromialgii należą zaburzenia nastroju i zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości i cechy schizofrenii. 

• potylica — w obszarze przyczepów mięśni podpotylicznych;
• dolny odcinek szyi;
• mięsień czworoboczny (daw. mięsień kapturowy);
• mięsień nadgrzebieniowy — w obszarze przyczepu mięśnia nad grzebieniem łopatki;
• II żebro;
• nadkłykieć boczny;
• okolica pośladkowa; 
• krętarz większy — wypukłość na kości udowej, do której są przyczepione mięśnie ud i pośladków;
• kolano — przyśrodkowo, w okolicach szpary stawowej. 

Szacuje się, że u 50-70% spośród wszystkich chorych na fibromialgię w pewnym momencie życia rozpoznaje się zaburzenia depresyjne, a nawet ⅓ chorych w momencie otrzymania diagnozy fibromialgii prezentuje objawy zaburzeń psychicznych. Zaburzenia nastroju, które najczęściej diagnozuje się u chorych na fibromialgię to ciężki epizod depresyjny, zaburzenia afektywne dwubiegunowe (przegląd z 2015 roku określił, że dotyczy ponad 21% wszystkich chorych), a także dystymię. 
Równie często rozpoznawane są u chorych na fibromialgię zaburzenia lękowe, w szczególności zaburzenia lękowe uogólnione, ataki paniki, zespół stresu pourazowego (PTSD), zaburzenia obsesyjno-kompulsywne i fobie. 
Fibromialgia wiąże się również z podwyższonym ryzykiem wystąpienia zachowań suicydalnych i popełnienia samobójstwa. 

Chorzy rzadko otrzymują prawidłową diagnozę, niejednoznaczność i mnogość objawów, na które się skarżą, prowadzi często do szerokiej, ale nieefektywne diagnostyki. Objawy zgłaszane przez chorych mają charakter subiektywny, a wyniki badań diagnostycznych najczęściej nie wskazują żadnych odchyleń, co bardzo utrudnia diagnostykę fibromialgii. 
Amerykańskie Towarzystwo Reumatologiczne (ACR) proponuje kryteria diagnostyczne, których znajomość może ułatwić postawienie prawidłowej diagnozy. W 2010 roku ACR opublikowało zaktualizowany zestaw kryteriów diagnostycznych, w którym fibromialgia została uznana za zespół wieloobjawowy, punkty tkliwe przestały odgrywać kluczową rolę w postawieniu rozpoznania, a nacisk został przeniesiony na dolegliwości współwystępujące inne niż ból, których znaczenie wcześniej było ignorowane. 
Kryteria rozpoznania fibromialgii uwzględniają Indeks bólu WPI (występowanie bolesnych obszarów bólowych, określane w skali 0-19), wskaźnik nasilenia objawów SSS (w skali 0-12 pkt ocenia się występowanie oraz natężenie zmęczenia, zaburzeń snu i zaburzeń poznawczych) oraz obecność objawów somatycznych. 

W różnicowaniu fibromialgii z innymi chorobami reumatycznymi kluczowe wydają się wyniki badań laboratoryjnych — CRP, OB, badanie enzymów mięśniowych, antygenu HLA B 27, których wyniki są podwyższone w innych chorobach reumatologicznych, a w fibromialgii pozostają w normie. 

Objawy zgłaszane w przebiegu fibromialgii w dużym stopniu przypominają depresję, kluczowe może się okazać zatem badanie punktów uciskowych “Tp”, które nie występują u osób chorujących na depresję. 

Choć fibromialgia często bywa uznawana za synonim zespołu przewlekłego zmęczenia, w odróżnieniu pomóc może rozpoznanie objawów dodatkowych, charakterystycznych dla zespołu przewlekłego zmęczenia, takich jak nawracające stany podgorączkowe, powiększone węzły chłonne, wędrujące bóle stawów czy zapalenia i bóle gardła, bolesność punktów uciskowych raczej nie występuje w przebiegu zespole przewlekłego zmęczenia. 

Leczenie fibromialgii ma charakter objawowy i powinno być prowadzone kompleksowo, we współpracy interdyscyplinarnego zespołu składającego się z reumatologa, psychiatry, psychologa oraz fizjoterapeuty. 

Lekiem przeciwbólowym o udowodnionej skuteczności w leczeniu fibromialgii jest tramadol (jego skuteczność ma związek najprawdopodobniej z faktem, że działa nie tylko na receptory opioidowe, ale również na receptory serotoninowe). Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), choć wydają się naturalną drogą postępowania, nie wykazują istotnej skuteczności. 
Dużą skuteczność w leczeniu objawowym fibromialgii wykazują leki antydepresyjne — inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny SSRI (m.in. fluoksetyna, citalopram, paroksetyna), inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny NSRI (duloksetyna, wenlafaksyna). Czasem jako korzystne wymienia się również leki przeciwpadaczkowe — gabapentynę czy serotoninę. 
Standardem leczenia fibromialgii oprócz farmakoterapii i fizjoterapii jest również psychoterapia, spośród której szczególnie polecana jest psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym CBT. 
Fizjoterapia fibromialgii skupia się na połączeniu krioterapii z łagodnymi ćwiczeniami usprawniającymi, które mają na celu łagodzenie bólu pacjentów. 

1. Kopański Z., Maslyak Z., Sklyarov I. (2014). Fibromialgia. Journal od Clinical Healthcare. Vol. 1, s. 21-24. 
2. Samborski W. (2015). Fibromyalgia — aktualne zasady rozpoznawania choroby, nowe propozycje dotyczące patogenezy i leczenia. Forum Reumatol. Vol. 1, Nr 1, s. 5-11.
3. Hasterok M., Piegza M., Dębski P. (2021). Fibromialgia z psychiatrycznego punktu widzenia. Psychiatr Psychol Klin. Vol. 21, Nr 2, s. 128-133.