Szumy w uszach - przyczyny, leczenie. Jak pozbyć się szumu w uszach?

Szumy uszne (z łac. tinnitus) to odczucie słyszenia dźwięku przy jednoczesnym braku jego pochodzenia zewnętrznego. Choć pozornie wydają się niegroźnym schorzeniem, osobom, które doświadczają szumów usznych, często wrażenia te stają się na tyle dokuczliwe, że powodują zaburzenia w codziennym funkcjonowaniu.
Szumy uszne mogą występować w jednym bądź w obu uszach i przybierać postać świstów, dzwonienia, pisków, brzęczenia, buczenia, cykania lub ich kombinacji. Uznaje się, że szumy w uszach powstają w związku nieprawidłową aktywnością nerwową w obszarze dróg słuchowych, którą ośrodek słuchowy błędnie rozpoznaje jako dźwięk.
Według statystyk szumy uszne dotyczą ok. 15% populacji osób w Szwecji i Norwegii, co 10 osoby w Wielkiej Brytanii i ok. 8% w Stanach Zjednoczonych. Częstotliwość występowania schorzenia wraz z wiekiem i może dotyczyć nawet połowy populacji osób po 75 r.ż. Według polskich danych co piąty dorosły doświadczył choć raz w życiu epizodu szumów usznych trwających co najmniej 5 minut, a stałe występowanie szumów może dotyczyć nawet 5% polskiej populacji.

Poglądy na temat pochodzenia szumów usznych zmieniają się na przestrzeni lat, a przyczyna nie została jednoznacznie odkryta, jest jednak kilka najbardziej prawdopodobnych. 

• Gdy dochodzi do uszkodzenia komórek słuchowych zewnętrznych w obrębie ślimaka, prowadzi to do zmian aktywności w obrębie drogi słuchowej, zmiany te, wykrywają ośrodki podkorowe w mózgu, a następnie oceniają je i klasyfikują ich znaczenie. Bodźce uznawane za nieistotne są zatrzymywane, a nowe bodźce uznawane za istotne, wiążące się z emocjami czy informujące o potencjalnym zagrożeniu, są przekazywane dalej. 
• Za źródło szumów uznaje się również nadmierną aktywność neuronalną w korze słuchowej, aktywowaną nagłym brakiem dopływu informacji i wynikającą z zaburzeń funkcjonowania obwodowej części układu słuchowego.

Diagnoza szumów usznych jest dość trudna, opiera się bowiem głównie na subiektywnych odczuciach zgłaszanych przez pacjenta. Nie istnieją bowiem żadne obiektywne metody pomiaru szumów usznych, stąd podstawą do postawienia diagnozy jest przeprowadzenie pełnego panelu badań audiologicznych, wykluczenie chorób organicznych oraz wywiad lekarski.
Większość przypadków zgłaszanych szumów usznych to szumy subiektywne. W przypadku szumów usznych obiektywnych podczas badania po przyłożeniu specjalnego urządzenia nazywanego fonendoskopem, w odpowiedniej okolicy ucha, osoba przeprowadzająca badanie, również słyszy szum. 
W wywiadzie szczególną uwagę zwraca się na charakterystykę i lokalizację szumów, ich pulsujący bądź rytmiczny charakter, oraz to czy mają one negatywny wpływ na koncentrację, oraz sen.  
Do oceny słuchu najczęściej wykonuje się audiometrię tonalną i tympanometrię. Jeśli występują również objawy wskazujące na zaburzenia neurologiczne, może być również wykonany rezonans magnetyczny MRI, USG, tomografia komputerowa.

• skutek uboczny leków — chininy, salicylanów, część chemioterapeutyków stosowanych w terapii nowotworów;
• antybiotyków aminoglikozydowych;
• predyspozycje genetyczne;
• czynniki ryzyka — palenie papierosów, alkohol, urazy głowy, otyłość;
• choroby współwystępujące zwiększające ryzyko — zapalenie stawów, nadciśnienie, dysfunkcja stawu skroniowo-żuchwowego;
• choroby laryngologiczne — choroba Meniere'a, otoskleroza, niedosłuch, nerwiak nerwu słuchowego;
• nadwrażliwość słuchowa i obniżona tolerancja na dźwięki (dotyczy ponad 80% zgłaszanych przypadków);
• narażenie na duży hałas (w szczególności hałas impulsowy).

Terapia poznawczo-behawioralna obejmuje edukację, techniki poznawcze kontroli i radzenia sobie, progresywną relaksację i trening uwagi. Dotychczasowe badania potwierdziły, że terapia poznawcza-behawioralna przyczynia się do obniżenia poziomu lęku, stresu i poziomu depresji u osób cierpiących na szumy uszne, zwiększa również poczucie kontroli nad schorzeniem i obniża odczuwany dyskomfort.

• Do narzędzi wspomagających codzienne funkcjonowanie osób z szumami w uszach należą ćwiczenia relaksacyjne, pozytywne wizualizacje, ćwiczenia na koncentrację uwagi, metody rozpoznawania negatywnych myśli oraz radzenia sobie z nimi, urządzenia dzwiękowe mające na celu maskowanie szumów.  
• Terapia poznawczo-behawioralna jest jedną z najlepiej udokumentowanych psychologicznych metod leczenia, a jej skuteczność została potwierdzona w leczeniu wielu schorzeń, m.in. zaburzeń lękowych, zaburzeń afektywnych, depresji, schizofrenii, terapii zaburzeń osobowości i zaburzeń odżywiania. Jeśli szumy uszne przybierają na sile i przyczyniają się do znacznego dyskomfortu i obniżenia jakości życia w ocenie osób na nią cierpiących, terapia poznawczo-behawioralna może znacznie podnieść komfort życia i wyposażyć w strategie radzenia sobie ze schorzeniem i czerpania z życia większej satysfakcji.

Terapia dźwiękiem szumów usznych

Do terapii dzwiękiem wykorzystuje się zarówno aparaty słuchowe jak i specjalne generatory dźwięku. Generatory szumu szerokopasmowego wytwarzają odpowiedni dźwięk, najczęściej w postaci tzw. szumu białego. Treningi w generatorach szumu zmierzają do coraz cichszego odczuwania szumów przez pacjenta. Przy długotrwałym stosowaniu, natężenie szumów usznych zmniejsza się, aż do poziomu, w którym pacjent przestaje je dostrzegać. 

Przezczaszkowa stymulacja stałym prądem

W tej formie terapii na głowie pacjenta umieszczane są specjalne elektrody, które przesyłają prąd elektryczny o niewielkim natężeniu, stymulując mózg i wpływając na ośrodki odpowiedzialne za powstawanie szumów usznych. Zabieg ten ma na celu neuromodulację aktywności kory mózgowej. Metoda ta jest bezpieczna i według niektórych badań przynosi poprawę około 30% pacjentów.
Wśród innych form leczenia mogących znaleźć zastosowanie we wsparciu pacjentów z szumami usznymi są wymieniane: bezpośrednia stymulacja nerwu błędnego, suplementacja melatoniną, witaminą B12, terapia laserowa, neurofeedback, zabiegi chirurgiczne i implantacja ślimakowa. 

Neurofeedback a szumy w uszach

U pacjentów z szumami usznymi często obserwuje się zaburzenia ekspresji spoczynkowej aktywności bioelektrycznej mózgu — mają one zawyżoną ekspresję fal w paśnie delta, zaś zaniżoną w paśmie alfa. Treningi neurofeedback mają na celu znormalizowanie tych nieprawidłowości. Podczas treningu pacjent na bieżąco otrzymuje informacje zwrotne o tym jak na wskutek jego oddziaływań zmienia się aktywność wybranych pasm fal mózgowych. Dla ułatwienia rozumienia procesów, które zachodzą podczas terapii, ma ona najczęściej przystępną formę, np. w postaci gry i zadań do wykonania. Jak w każdej grze, osiągnięcie odpowiedniego poziomu, otrzymuje formę gratyfikacji, tak by nagroda wyznaczała mózgowi właściwy kierunek działania. W badaniach szczególne uznanie zyskał tzw. protokół delta/alfa, którego skuteczność wydaje się duża, a u pacjentów odnotowuje się znaczną redukcję szumów usznych.

Bibliografia:

1. Kubińska A. (2015). Wybrane aspekty psychospołecznego funkcjonowania oraz skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej u osób cierpiących z powodu szumów usznych. Nowa Audiofonologia. Vol. 4, Nr 2, s. 53-57.
2. Niedzielski A., Kędzierawska S. (2017). Szumy uszne — przegląd aktualnej literatury. Nowa Audiofonologia. Vol. 6, Nr 4, s. 9-15. 
3. Pajor A. i in. (2009). Występowanie zaburzeń emocjonalnych u osób z szumami usznymi. Otolaryngologia. Vol. 8, Nr 2, s. 86-92. 
4. Milner R., Lewandowska M., Ganc M. (2014). Niespecyficzne metody wykorzystywane w terapii szumów usznych — przegląd wybranych technik. Nowa Audiofonologia. Vol. 3, Nr 1, s. 20-25.