Dopamina - co to jest, co robi w organizmie i jak zwiększyć jej poziom?

Dopamina to jeden z krytycznych modulatorów zarówno motywacji, funkcji motorycznych jak i uczenia się. Jest jednym z najważniejszych neuroprzekaźników, pochodzi z przemiany L-tyrozyny oraz stanowi punkt wyjścia do syntezy adrenaliny i noradrenaliny. Dopamina wspomaga ponadto wydzielanie acetylocholiny oraz reguluje w organizmie stan sen-czuwanie. Należy jednak mieć na uwadze, że dopamina to nie tylko neuroprzekaźnik regulujący, ale również hormon, który reguluje działanie komórek tkanek obwodowych.
Ostatnie lata przyniosły bowiem nie tylko rozwój badań nad nerkowym układem dopaminergicznym, ale odkryto również receptory i enzymy odpowiedzialne za jej syntezę i degradację, w tkankach takich jak komórki trzustki, limfocyty czy pęcherzyki płucne.
Dopamina jest najczęściej wiązana z rolą, jaką odgrywa w rozwoju uzależnień, choroby Parkinsona, depresji oraz schizofrenii. Dysfunkcje układu dopaminergicznego są również wiązane z autyzmem oraz zespołem nadpobudliwości ruchowej (ADHD). Dzieci cierpiące na ADHD stosują leki zwiększające wydzielanie dopaminy, co paradoksalnie przyczynia się do uspokajającego wpływu na ich zachowanie — stają się spokojniejsze i łatwiej jest im się skoncentrować. Modulacja dopaminergiczna mechanizmów długoterminowego uczenia się stanowi wyjaśnienie utrzymujących się behawioralnych skutków leków uzależniających, wszystkie bowiem zwiększają wydzielanie dopaminy w obszarze prążkowia w mózgu.

• Reguluje inicjowanie ruchów, integrację bodźców, koordynacje motoryczno-zmysłową, uczenie przestrzenne oraz w warunkowaniu reakcji ruchowych, które zostały wyćwiczone. Za wspomniane funkcje odpowiada nigrostrialny szlak dopaminergiczny. Degeneracja neuronów oraz obniżenie aktywacji dopaminergicznej w tym obszarze powoduje upośledzenie czynności prążkowia, stanowiące główną przyczynę Parkinsona.
• Poziom dopaminy podnosi się gdy jesteśmy zakochani — to dopamina odpowiada za towarzyszące zakochaniu podwyższone tętno, idealizowanie partnera, „motyle w brzuchu”, obniżony krytycyzm i odczuwanie euforii oraz szczęścia.
• Dopamina bierze udział w działaniu systemu nagrody. Gdy czekamy na sytuacje, które sprawiają nam przyjemność, takie jak zabawa, ulubione jedzenie czy zakupy, wzrasta aktywność neuronów dopaminowych.
• Odgrywa kluczową rolę w rozwoju uzależnień — ilość dopaminy gwałtownie wzrasta po zażyciu substancji psychoaktywnych (m.in. alkoholu, nikotyny, amfetaminy czy kokainy), dzięki czemu zażywający odczuwa euforię. Z każdym kolejnym razem wzrasta jednak tolerancja, przez co do uzyskania tego samego efektu euforycznego i pobudzającego należy dostarczyć znacznie większą ilość substancji. Ciekawostką jest jednak fakt, że za przyjemnością płynącą z jedzenia stoją najprawdopodobniej transmisje opioidowe i kanabinoidowe, szlaki dopaminergiczne odgrywają w tym przypadku mniejszą rolę.
• Szlak mezolimbiczny układu dopaminergicznego bierze udział w regulacji motywacji zachowań, procesów mających związek z uzyskiwaniem nagrody oraz z emocjonalnym przetwarzaniem bodźców. Dysfunkcje układu mezolimbicznego występują w zaburzeniach takich jak m.in. depresja, schizofrenia i uzależnienia.
• Mezokortykalna część układu dopaminergicznego uczestniczy w procesach uczenia się oraz zapamiętywania.
• Nadmiar dopaminy może wywoływać halucynacje, omamy i zaburzenia percepcji. Wysokim stężeniom dopaminy przypisuje się również schizofrenie.

Niedobór dopaminy — przyczyny:

• uszkodzenia mózgu i urazy, które zostały wywołane falą uderzeniową, powodują zwiększoną ekspresję markerów stresu oksydacyjnego w podwzgórzu oraz aktywację osi rdzeniowo-współczulnej;
• zaawansowana choroba Parkinsona;
• działanie toksyczne leków;
• zapalenie mózgu;
• niedobory magnezu, źle skomponowana dieta;
• zaburzenia snu i depresja;
• niedoczynność tarczycy;
• z każdą kolejną dekadą życia uszkodzeniu ulega 5 do 10% neuronów dopaminergicznych, starzenie się stanowi czynnik ryzyka, z wiekiem wzrasta bowiem stopień uszkodzenia oksydacyjnego mózgu.

Niedobór dopaminy — objawy towarzyszące:

• zaburzenia lękowe i ataki paniki;
• napięcie wewnętrzne;
• spadek motywacji i apatia;
• ciągłe zmęczenie i brak chęci do podejmowania działań;
• depresja;
• zaburzenia układu ruchowego — zaburzenia koordynacji, sztywność mięśni, spowolnienie ruchów, problemy z pisaniem, znaczne osłabienie mięśniowe.

Dopamina a schizofrenia

• U osób cierpiących na schizofrenię występuje znaczny wzrost aktywności układu dopaminergicznego w obrębie szlaku mezolimbicznego, w obszarze mezokortykalnym zaś aktywność jest zmniejszona. Leki przeciwpsychotyczne są antagonistami dopaminy, w psychozie i schizofrenii występuje bardzo zaburzona transmisja dopaminergiczna.
• Ponieważ leki przeciwpsychotyczne stosowane w leczeniu schizofrenii zmniejszają aktywność dopaminy, ich długotrwałe stosowanie prowadzić może do upośledzenia koncentracji, obniżenia motywacji, a także anhedonii, czyli utraty zdolności do odczuwania przyjemności.
• Długotrwałe przyjmowanie leków przeciwpsychotycznych może również wiązać się z wystąpieniem dyskinezy, która jest nieodwracalnym zaburzeniem ruchu. Ponieważ dopamina jest nie tylko neuroprzekaźnikiem, ale również hormonem, stosowanie leków obniżających aktywność układu dopaminergicznego u kobiet wiążę się z obniżonym poziomem progesteronu i estradiolu, u mężczyzn zaś z obniżonym testosteronem i DHEA.
• Innym działaniem niepożądanym leków przeciwpsychotycznych (a więc blokujące receptory dopaminergiczne D2 w obszarze ośrodkowego układu nerwowego) jest hiperprolaktynemia. Wysoki poziom prolaktyny przyczynia się do zatrzymania miesiączki, spadku libido, ustania prawidłowego cyklu i działania jajników, czasem nawet hirsutyzmu czy fałszywie dodatnich. Hiperprolaktynemia u mężczyzn może powodować mlekotok, ginekomastię, spadek libido i impotencję.

Leki i substancje podnoszące poziom dopaminy:

• metaamfetamina i amfetamina;
• risperidon (stosowany w chorobie Parkinsona);
• kokaina;
• heroina;
• metylofenidat;
• fenelzyna (nieselektywny, nieodwracalny inhibitor monoaminooksydazy, stosowany w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych);
• L-DOPA (stosowana w chorobie Parkinsona);
• asenapina (lek przeciwpsychotyczny, stosowany w leczeniu ostrych epizodów schizofrenii, zaburzeniach dwubiegunowych i epizodach maniakalnych)
• pramipeksol.

• Medytacja oraz inne aktywności, które wymagają skupienia (np. malowanie czy szydełkowanie) i pozwalają tym samym odciążyć układ nerwowy;
• aktywność fizyczna;
• dieta bogata w produkty pochodzenia zwierzęcego i białko;
• probiotyki;
• zdrowy sen;
• muzyka instrumentalna;
• suplementy diety zawierające niacynę, żelazo, kwas foliowy, witaminę B6;
• miłorząb japoński i kurkumina;
• słońce.

Bibliografia:

1. Berke D J. (2018). What does domapine mean? Nat Neurosci. Vol. 21, Nr 6, s. 787-793.
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3877159/
3. Drożak J., Bryła J. (2005). Dopamina — nie tylko neuroprzekaźnik. Postepy Hig Med Dosw. Vol. 59, s. 405-420.
4. Orzeł-Gryglewska J. (2014). Znaczenie dopaminy w regulacji stanów snu i czuwania. Vol. 63, Nr 2, s. 189-200.
5. Kostowski W. (2000). Dopamina a mechanizmy nagrody i rozwój uzależnień: fakty i hipotezy. Alkoholizm i Narkomania. Vol. 13, Nr 2, s. 189-212.
6. Olguin H., Guzman D., Garcia E., Mejia G. (2016). The Role of Dopamine and Its Dysfunction as a Consequence of Oxidative Stress. Oxid Med Cell Longev. PMID: 26770661