Serotonina - co to jest, objawy niedoboru, badanie

Serotonina to jeden z kluczowych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu neuroprzekaźnik (czyli związek chemiczny, którego cząstki odpowiadają za przenoszenie sygnałów pomiędzy komórkami nerwowymi). Ponieważ w organizmie człowieka znajduje się dużo różnych typów i podtypów receptorów serotoninowych, serotonina wpływa na wiele różnorodnych funkcji organizmu.
Największa pula serotoniny znajduje się w układzie pokarmowym (aż 95%!), ale także w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, tkankach i płytkach krwi.

 
Serotonina powstaje na wskutek przekształceń w organizmie egzogennego L-tryptofanu (przy udziale hydroksylazy tryptofanu oraz dekarboksylazy 5-hydroksytryptofanowej). Wspomniane enzymy niezbędne do produkcji serotoniny z tryptofanu znajdują się w przewodzie pokarmowym, neuronach splotu trzewnego oraz ośrodkowym układzie nerwowym.
Jako że serotonina to pochodna tryptofanu, jej poziom możemy podnieść poprzez dostarczanie jego większych ilości składnikami pokarmowymi lub suplementami z tryptofanem.

Serotonina – za co jest odpowiedzialna?

Uwolniona przez komórki serotonina dostaje się następnie do blaszki właściwej w przewodzie pokarmowym, a następnie przenika do warstwy mięśniowej, tam łączy się z receptorami znajdującymi się w na neuronach ruchowych, czuciowych oraz wydzielniczych, oraz na komórkach mięśni gładkich.

 
Aby uchronić organizm przed nadmiernym uwalnianiem się serotoniny do krążenia systemowego, organizm uruchamia wychwyt zwrotny serotoniny do miejscowych neuronów i enterocytów. Transporterem, który umożliwia ów mechanizm jest SERT- transporter wychwytu zwrotnego serotoniny.

 
Neurony trzewne i enterocyty, do których wychwytywane i cofane są nadmierne ilości serotoniny, są wyposażone w enzymy, które odpowiadają za jej metabolizm i ostateczne wydalanie przez nerki. Enzymy te to oksydaza monoaminowa (MAO) oraz dekarboksylaza aldehydowa.

• bodźce pokarmowe;
• podwyższenie wzrostu ciśnienia wewnątrzjelitowego;
• stymulacja muskarynowa i beta adrenergiczna;

Jakie są objawy niedoborów serotoniny?

• zaburzenia snu - bezsenność, nadmierna senność;
• niepokój i zaburzenia lękowe, ataki paniki;
• drażliwość;
• przewlekłe zmęczenie i senność;
• obniżenie nastroju aż po depresję;
• obniżona koncentracja uwagi.

Niedobór serotoniny – przyczyny:

Nadmiar serotoniny - objawy:

• pobudzenie psychiczne;
• lęk;
• zwiększony apetyt;
• obniżona samoocena;
• wzmożona potliwość;
• kołatanie serca;
• nadciśnienie tętnicze.

Istnieje wiele koncepcji próbujących wyjaśnić jakie są przyczyny powstawania zaburzeń depresyjnych oraz lękowych, w literaturze przedmiotu na wiele lat ugruntowała się koncepcja zaburzeń w przekaźnictwie synaptycznym monoamin (czyli serotoniny, dopaminy oraz noradrenaliny). Choć teoria ta została częściowo podważona, w dalszym ciągu badania potwierdzają rolę serotoniny w rozwoju oraz leczeniu zaburzeń nastroju i zaburzeń lękowych. 

Serotonina reguluje bowiem nasz sen, nastrój i apetyt - obszary, które ulegają rozregulowaniu podczas zaburzeń depresyjnych. To dzięki serotoninie odczuwamy całe spektrum pozytywnych emocji - spokoju, zadowolenia, szczęścia i bezpieczeństwa. Przyjemność, którą odczuwa się po spożyciu substancji psychoaktywnych przypisuje się właśnie zwiększonemu wydzielaniu serotoniny, które wywołują. 

• zmniejszoną ilość tryptofanu (który odpowiada za syntezę serotoniny) we krwi;
• zaburzenia w obszarze przekaźnictwa synaptycznego między komórkami nerwowymi (za które odpowiadają polimorfizmy oraz mutacje receptorów i transporterów serotoniny - np. mutacje w genie, który koduje receptor serotoninowy 2A znacznie zwiększają ryzyko popełnienia przez nie samobójstwa);
• związek pomiędzy zmniejszonym stężeniem serotoniny a okresowymi zaburzeniami depresyjnymi u zdrowych osób, które mają tendencję do wystąpienia depresji;
• jedno z badań wykazało również związek pomiędzy ciężką depresją współwystępującą z obniżonym poziomem tryptofanu a występowaniem u tych osób stanu zapalnego organizmu, który prawdopodobnie aktywuje enzym metabolizujący tryptofan. Potwierdza to dotychczasowe obserwacje mniejszej skuteczności leków antydepresyjnych, u których wykryto podwyższone markery stanu zapalnego organizmu.

• SSRI, czyli inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, stosowane w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych;
• Inhibitory monoaminooksydazy MAO, które hamują aktywność enzymów rozkładających neuroprzekaźniki, dzięki czemu zwiększa się w organizmie poziom serotoniny i dopaminy, Inhibiotory MAO również znajdują zastosowanie w leczeniu zaburzeń psychicznych, w tym depresji, zaburzeń lękowych;
• leki przeciwwymiotne (np. blokujący receptory serotoniny ondasetron);
• tryptany stosowane w łagodzeniu migren (pobudzają receptory serotoninowe, prowadząc do obkurczania naczyń krwionośnych w mózgu).

Należy pamiętać, że nie ma czegoś takiego jak tabletki zawierające serotoninę. Leki i suplementy dostępne na rynku mają na celu wywieranie pośredniego wpływu na mechanizmy jej powstawania, metabolizowania czy wychwytu zwrotnego, dostępne są również suplementy diety zawierające tryptofan niezbędny do jej syntezy.

Co ważne suplementy diety nie są lekami, a co za tym idzie — NIE LECZĄ. Większość preparatów z tryptofanem (np. Depresanum) zawiera jego niewielką dawkę, prawdopodobnie wywołując wątpliwy efekt terapeutyczny.

• Jedz produkty bogate w tryptofan — jajka, łosoś, orzechy, sery, tofu, ananas, pestki dyni i słonecznika, nasiona sezamu, siemię lniane, płayki owsiane, brokuły;
• spożywaj też produkty bogate w witaminy z grupy B – kasze, pieczywo, ryż brązowy,
• pozwól sobie czasem na czekoladę, która zwiększa syntezę serotoniny i dopaminy oraz hormonów szczęścia, czyli endorfin. 

Co naturalnie zwiększa produkcję serotoniny?

• seks i pocałunki;
• aktywność fizyczna;
• medytacja;
• zdrowy, spokojny sen;
• dieta antystresowa;
• relaks;
• ekspozycja na słońce i fototerapia.

W badaniu poziomu serotoniny stosuje się zazwyczaj dwie metody – oznaczenie stężenia w surowicy (najczęściej w diagnostyce rakowiaka i innych nowotworów endokrynnych) lub oznaczenie stężenia serotoniny w dobowej zbiórce moczu. Jako że serotonina jest metabolizowana w wątrobie, a następnie wydalana z moczem, obecność jej metabolitów (kwasu 5-hydroksyindolooctowego 5-HIAA) jest wiarygodną metodą oznaczania poziomu serotoniny w organizmie. Przykładem badania metabolitów serotoniny w zbiórce moczu jest badanie StressPrint, które weryfikuje również poziom kortyzolu, DHEA oraz najważniejszych neuroprzekaźników.  

1. Pels K. (2020). O molekularnej patogenezie stresu i depresji. KOSMOS. Problemy Nauk Biologicznych. Vol. 69, Nr 1, s. 169-183. 
2. Stępień A., Walecka-Kapica E., Błońska A., Klupińska G. (2014). Rola tryptofanu i serotoniny w patogenezie i leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego. Folia Medica Lodziensia. Vol. 41, Nr 2, s. 139-154.
3. Oniszk M., Barbacka-Surowiak G. (2003). Udział układu serotoninowego w funkcjonowaniu zegara biologicznego ssaków. Postępy biologii komórki. Vol. 30, Nr 2, s. 219-227.
4. Tomaszewska-Warda K. i in. (2014). Ocena jakości snu w odniesieniu do stężenia serotoniny i melatoniny w surowicy u osób z marskością wątroby. Folia Medica Lodziensia. Vol. 41, Nr 2, s. 169-180.
5. Wiśniewska-Jarosińska M. i in. (2010). Przydatność oznaczania stężenia serotoniny
6. w surowicy i kwasu 5-hydroksyindolooctowego w moczu w diagnostyce dyspepsji czynnościowej. Vol. 5, Nr 5, s. 285-291.