Test na nietolerancję laktozy - czy warto go wykonać?

Nietolerancja laktozy - czym jest?

Nietolerancja laktozy wywodzi się bezpośrednio z braku lub niedoboru laktazy, czyli enzymu jelitowego rozkładającego cukier mleczny. Ilość laktazy jest wytwarzana w największej ilości w okresie niemowlęctwa, kiedy to mleko jest podstawowym źródłem energii i składników odżywczych. Z czasem ilość spożywanego mleka się zmniejsza na rzecz innych pokarmów, więc laktaza wytwarzana jest w coraz mniejszej ilości. U części społeczeństwa te zmiany są nieznaczne i przez większość życia mogą spożywać ten disacharyd w dowolnych ilościach, jednak u sporego odsetka populacji występuje genetycznie uwarunkowane, które odpowiada za zmniejszanie się wydzielania laktazy. Brak tolerancji cukru mlecznego obserwuje się już od 5 roku życia w niektórych grupach etnicznych, dla których spożywanie mleka i przetworów mlecznych nie jest typowe (np. mieszkańcy Azji i Afryki).

Nietolerancja laktozy może wynikać z różnych przyczyn, dlatego też dzieli się ją na trzy typy:

• alaktazję - jest to wrodzony całkowity brak zdolności wytwarzania laktazy, przez co schorzenie objawia się już przy pierwszych karmieniach w okresie noworodkowym lub niemowlęcym;
• hipolaktazję typu dorosłego - najczęściej występujący niedobór laktazy o podłożu genetycznym (obecność polimorfizmu genu LCT), w którym utrata tolerancji postępuje wraz z wiekiem (pierwsze objawy w wieku nastoletnim lub dorosłym);
• wtórną hipolaktazję - w większości przypadków to stan tymczasowy wynikający z przebiegu innych chorób, które wpływają na funkcje wydzielnicze jelit, m.in. choroba trzewna, choroby zapalne jelit (np. choroba Crohna), mukowiscydoza, zakażenia jelitowe, a także w ciężkim niedożywieniu, zaburzeniach odporności, po zabiegach operacyjnych (np. resekcji jelita), stosowaniu niektórych leków (np. antybiotyków) lub długotrwałej diety bezmlecznej.

Nietolerancja laktozy - objawy

Laktaza jest wytwarzana przez komórki jelita cienkiego. Odpowiada za rozkład laktozy do monosacharydów, które mogą zostać wchłonięte ze światła jelita do naczyń krwionośnych. W przypadku, gdy laktazy nie ma lub jest jej za mało, cukier mleczny nie ulega rozkładowi i w całości przedostaje się do jelita grubego. Wolna laktoza jest przyczyną zmiany pH i ciśnienia osmotycznego, przez co ściąga wodę do jelita. Dodatkowo bakterie jelita grubego fermentują ten dwucukier z wytworzeniem różnych związków, w tym gazów (m.in. wodoru, metanu, dwutlenku węgla). Te reakcje prowadzą do wystąpienia dolegliwości nawet w ciągu 30 minut (maksymalnie do 2 godzin) po spożyciu posiłku zawierającego cukier mleczny.

Typowymi objawami są:

• mdłości,
• wzdęcia brzucha,
• bóle brzucha,
• uczucie przelewania,
• nasilone biegunki,
• śmierdzące gazy.

Długotrwale może prowadzić do odwodnienia, a także niedożywienia.

Test na nietolerancję laktozy - na czym polega?

Badania można podzielić na dwa typy - określające predyspozycję do zachorowania oraz obecność nietolerancji.

Badanie genetyczne na nietolerancję polega na analizie materiału genetycznego w kierunku obecności polimorfizmu genu LCT na drugim chromosomie. Gen ten odpowiada za produkcję laktazy i jej stopniowe zmniejszanie po drugim roku życia nawet do 5%, przez co pierwsze objawy nietolerancji pojawiają się w wieku nastoletnim lub dorosłym. Aby wykonać badanie genu LCT wystarczy oddać niewielką ilość krwi w punkcie pobrań, a wynik analizy laboratoryjnej otrzymuje się już w ciągu 3 tygodni.

Metody pozwalające stwierdzić obecność upośledzonego trawienia cukru mlecznego są dużo bardziej wymagające. Wśród nich są:

• wodorowy test oddechowy,
• test doustnego obciążenia laktozą,
• badanie pH kału,
• próba eliminacyjna,
• badanie fragmentu jelita cienkiego.

Spośród tych badań próba eliminacyjna jest możliwa do samodzielnego wykonania, jednak wymaga znacznej samodyscypliny. Polega na całkowitym wykluczeniu wszystkich produktów zawierających cukier mleczny na dwa tygodnie i obserwowanie objawów w tym czasie. Jeżeli dolegliwości nie znikną, przyczyn należy szukać gdzie indziej. Łatwo dostępny jest również test wodorowy, u którego podstawy jest wydzielanie wodoru w procesie fermentacji bakteryjnej. Wodorowy test na laktozę ocenia stężenie wodoru w wydychanym powietrzu po spożyciu określonej porcji laktozy na czczo.

Co zyskujesz wykonując test?

Diagnostyka pozwala na znalezienie konkretnej przyczyny bólów brzucha, wzdęć czy biegunek. Wiedząc o nietolerancji laktozy można wprowadzić odpowiednie działania i zmienić swoją dietę, aby była bezpieczna i ograniczyła dolegliwości. Dodatkowo dieta ubogolaktozowa przy współwystępowaniu innych chorób może wspomóc ich leczenie. Wykazano, że ograniczenie tego cukru przez osoby z chorobą Hashimoto i niedoborem laktazy przyczynia się do obniżenia poziomu TSH. Nieprawidłowe trawienie cukru mlecznego występuje wtórnie do chorób jelit (np. celiakii) bądź współwystępuje z zespołem złego wchłaniania fruktozy lub zespołem jelita drażliwego.

Wykonanie testu genetycznego na hipolaktazję pozwala nie tylko na stwierdzenie przyczyny, ale również pozwala na dokładne określenie całego procesu leczenia. W przypadku gdy objawy pojawią się równocześnie z inną chorobą (np. celiakią) nie można mieć całkowitej pewności, czy jest to hipolaktazja wtórna czy pierwotna, bez badania genetycznego. W przypadku wtórnej nietolerancji wykluczenie cukru mlecznego jest zwykle tymczasowe (do momentu odnowienia funkcji jelit), zaś w przypadku pierwotnej laktoza powinna być ograniczona na stałe - test na obecność genu LCT daje pewność w tym zakresie..

Dieta w nietolerancji laktozy

Laktoza naturalnie występuje jedynie w mleku ssaków, w tym również mleku kobiecym (ok. 7 g/100 g mleka). Znajduje się więc także w typowych przetworach mlecznych, takich jak sery, śmietany, jogurty i mleko w proszku (nawet 40-50 g/100 g mleka). Oczywiście będzie też obecna we wszystkich produktach spożywczych, do których zostały dodane mleko i przetwory mleczne. Wśród nich znajdują się lody mleczne, desery, słodycze (np. czekolady mleczne, batony, cukierki), pieczywo cukiernicze, płatki śniadaniowe, gotowe potrawy (głównie zupy i sosy), a także w produktach, które ciężko powiązać z mlekiem, jak wędliny, chleb, chipsy, leki, suplementy diety i piwo (tzw. milk stout).

Stopień eliminacji cukru mlecznego z diety powinien być zindywidualizowany, gdyż ilość wydzielanej laktazy może się różnić. Jednak większość osób z hipolaktazją (ale nie alaktazją) toleruje około 10 g - jest to odpowiednik 200 ml mleka krowiego.

Dieta w hipolaktazji powinna być zbilansowana, zgodna z zaleceniami zdrowego żywienia i dostarczać wszystkich potrzebnych składników. Poniższe wskazówki pozwalają to osiągnąć:

• Z przetworów mlecznych wybieraj tylko te produkty, które mają niską zawartość laktozy. Są to produkty fermentowane (jogurt, kefir, maślanka), masło oraz sery żółte i pleśniowe, a także dostępne współcześnie na rynku mleka o obniżonej zawartości cukru mlecznego. Należy jednak zwrócić uwagę, czy w składzie nie ma mleka w proszku (częsty zagęszczacz w jogurtach), który będzie zwiększał ilość nietolerowanego składnika.
• Jeżeli masz bardzo nasilone objawy, dokładnie czytaj składy wszystkich produktów spożywczych, gdyż mleko mogło zostać użyte w celach technologicznych lub może być wykorzystywane na tych samych liniach produkcyjnych. Pamiętaj, że również pracownicy sklepów i restauracji mają obowiązek poinformować Cię (na Twoją prośbę) o obecności laktozy i różnych alergenów w podawanych przez nich produktach i daniach.
• Pamiętaj o źródłach wapnia i witaminy D, które normalnie dostarczamy sobie z mleka i jego przetworów. Witaminę D możesz suplementować - zaleca się 800-2000 IU na dobę. Duże ilości wapnia znajdziesz w niskolaktozowych przetworach mlecznych i w produktach bez laktozy - roślinnych zastępnikach przetworów mlecznych (np. mleku sojowym, migdałowym, owsianym, ryżowym), a także w nasionach i orzechach (głównie sezam, mak, chia, migdały), roślinach strączkowych i produktach sojowych (np. tofu), rybach jadanych wraz ze szkieletem (np. sardynki, szprotki), niektórych owocach (goji, figi) i warzywach (np. brokuł, jarmuż), karobie i kakao.
• Zaopatrz się w preparat zawierający laktazę, który stosuje się wraz z mlecznym posiłkiem i umożliwia trawienie cukru mlecznego. Dzięki przyjmowaniu laktazy nie trzeba całkowicie rezygnować z produktów mlecznych czy deserów. Może też chronić przed dolegliwościami w przypadku jedzenia poza domem, którego składu nie jesteśmy pewni.

Test na nietolerancję laktozy warto więc wykonać, aby uniknąć niepotrzebnych dolegliwości i nadal cieszyć się zdrowiem.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk