Rodzaje raków skóry - rak podstawnokomórkowy, kolczystokomórkowy i czerniak

Rodzaje raków skóry

Ryzyko zachorowania na raka skóry rośnie wraz z wiekiem, najwięcej przypadków diagnozuje się po 70. roku życia. Do przyczyn powstawania takich nowotworów zalicza się np. ekspozycję na promieniowanie UV, jasną karnację skóry, oparzenia słoneczne przebyte w dzieciństwie, narażenie na działanie substancji chemicznych (arsen, herbicydy) czy uwarunkowania genetyczne (stwierdzane badaniami genetycznymi). Najbardziej powszechne raki skóry to rak podstawnokomórkowy, rak kolczystokomórkowy oraz czerniak, który jest z nich najniebezpieczniejszy. Jeżeli rak skóry zostanie rozpoznany we wczesnym etapie rozwoju, szanse na całkowite wyleczenie są duże. Niestety, wielu ludzi nie zwraca uwagi na zmiany skórne, nawet te, które są potencjalnie groźne.

Rak podstawnokomórkowy

Rak podstawnokomórkowy to najczęściej występujący nowotwór skóry na świecie, charakteryzuje się on jednak niskim stopniem złośliwości - rozwija się powoli i bardzo rzadko daje przerzuty. Pojawia się w szczególności na odkrytych częściach ciała (głowa, szyja), ale może rozwinąć się w dowolnym miejscu. Wśród odmian raka podstawnokomórkowego skóry wyróżnia się:

• odmianę guzkową - guzek cechuje się barwą porcelanową, często obecne jest bliznowacenie, może pojawić się owrzodzenie
• odmianę wrzodziejącą - guzek ulega owrzodzeniu (co może niszczyć tkankę podskórną i kości)
• odmianę powierzchniową - zmiany mogą być liczne i są dobrze odgraniczone
• odmianę twardzinopodobną - ognisko barwy porcelanowej znajduje się nieco poniżej skóry

Zdiagnozowanie raka podstawnokomórkowego skóry jest dość łatwe ze względu na jego charakterystyczny wygląd - lekarz z dużym prawdopodobieństwem rozpozna go już po pierwszych oględzinach (pomocne może być także użycie dermatoskopu). W celu ostatecznego potwierdzenia diagnozy konieczne jest wycięcie całej zmiany (jeżeli nie jest duża) lub pobranie z niej wycinka (gdy wycięcie jest utrudnione, np. gdy rak występuje na powiece oka) i przeprowadzenie badania histopatologicznego. Leczenie raka podstawnokomórkowego polega najczęściej na wycięciu zmiany razem z niewielkim marginesem (ok. 2 mm) zdrowej skóry. Jeżeli jednak pacjent się na to nie zgadza lub zmiana ma dużą średnicę i znajduje się w obszarze, w którym wycięcie jest skomplikowane, stosowana jest radioterapia. Istnieją także inne formy leczenia - maść z chemioterapeutykiem lub lekiem immunomodulującym, ale są one zdecydowanie mniej skuteczne w porównaniu do zabiegu operacyjnego. Jeżeli leczenie prowadzone jest we właściwy sposób, rokowanie w przypadku tego rodzaju raka jest bardzo dobre. Ma on jednak skłonność do odrastania w tym samym miejscu, dlatego po operacji trzeba uważnie obserwować bliznę.

Rak kolczystokomórkowy

Rak kolczystokomórkowy (płaskonabłonkowy) skóry jest drugim najczęstszym nowotworem skóry, rozwija się w obrębie skóry lub błon śluzowych - wywodzi się z warstwy kolczystej naskórka. Rak kolczystokomórkowy często rozwija się na pograniczu skóry i błon śluzowych - np. na wardze dolnej, języku, zewnętrznych narządach płciowych, w okolicy oczodołów czy nosa. Rak kolczystokomórkowy, w miarę powiększania się, może dawać przerzuty - zazwyczaj do węzłów chłonnych, rzadziej do narządów odległych. Za główną zmianę, która prowadzi do rozwoju raka kolczystokomórkowego, uznaje się rogowacenie słoneczne, rozwijające się w obszarach skóry narażonych na nadmierne działanie promieniowania słonecznego. Dlatego ważną formą profilaktyki jest unikanie przesadnego opalania i stosowanie ochronnych kremów z filtrem.

Rak kolczystokomórkowy skóry przyjmuje różne postacie morfologiczne - np. postać guzka lub owrzodzenia. Zmianie może towarzyszyć świąd skóry, ból lub krwawienie - zwłaszcza po podrażnieniu.

Wstępne postawienie diagnozy opiera się na oględzinach zmiany i wywiadu przeprowadzonego z pacjentem - diagnoza musi następnie zostać potwierdzona przez badanie histopatologiczne. W przypadku rozpoznania raka kolczystokomórkowego badane są również węzły chłonne ze względu na możliwość przerzutów. Leczenie, podobnie jak w przypadku raka podstawnokomórkowego, polega na wycięciu zmiany wraz z marginesem zdrowych tkanek. Jeżeli wycięcie nie jest możliwe, stosuje się radioterapię lub leczenie miejscowe (maść z chemioterapeutykiem lub środkiem immunomodulującym). Jeżeli w węzłach chłonnych obecne są przerzuty, konieczne jest usunięcie również ich. Po zakończeniu leczenia pacjenci powinni być otoczeni stałą opieką lekarską ze względu na możliwość wznowy lub rozwinięcia się nowego ogniska w innym regionie skóry.

Czerniak złośliwy skóry

Czerniak jest najbardziej niebezpiecznym nowotworem skóry ze względu na szybkie tempo rozwoju, wczesne dawanie przerzutów i niską wrażliwość na leki. W Polsce co roku na czerniaka zapada ok. 2,5 tys. osób. Czerniak rozwija się w warstwie zewnętrznej skóry, która zawiera liczne komórki barwnikowe - melanocyty. Melanocyty są również obecne w komórkach błon śluzowych jamy ustnej, narządów płciowych oraz błonie naczyniowej oka. Produkują one melaniny czyli barwniki odpowiadające za zabarwienie skóry, kolor włosów i tęczówki oka. Ilość melanin rośnie pod wpływem promieniowania UV, zabezpieczając skórę przed jego szkodliwym działaniem. Czerniak wywodzi się właśnie z melanocytów, które uległy przemianie w komórki nowotworowe i zaczęły się dzielić w sposób niekontrolowany. Najczęściej dzieje się tak pod wpływem kancerogennych czynników zewnętrznych np. promieniowania UV. W związku z tym, że najwięcej melanocytów znajduje się w naskórku, czerniak najczęściej pojawia się na skórze. Może się także rozwinąć w błonach śluzowych narządów płciowych, jamy ustnej oraz w gałce ocznej.

U młodych osób czerniak pojawia się zazwyczaj na klatce piersiowej (u mężczyzn) lub na dolnych partiach nóg (u kobiet). U ludzi starszych natomiast rozwija się najczęściej na twarzy. W większości przypadków powstaje na skórze niezmienionej - bez znamion barwnikowych (tzw. pieprzyków), ale czerniak może pojawić się także w ich obrębie. Najgroźniejsze są zmiany barwnikowe o czarnym kolorze, całkiem płaskie lub tylko delikatnie uwypuklone, pozbawione włosów. Podejrzenie czerniaka nasuwają wszelkie zmiany znamion barwnikowych, takie jak ich zgrubienie, zmiana ich kształtu i granic, zmiana zabarwienia, a także swędzenie, ból, krwawienie lub owrzodzenie.

Wstępna diagnostyka czerniaka przeprowadzana jest przez lekarza dermatologa lub onkologa przy pomocy dermatoskopu, musi zostać ona potwierdzona przez badanie histopatologiczne. Leczenie czerniaka polega na wycięciu zmiany nowotworowej z odpowiednim marginesem zdrowych tkanek, ewentualnym usunięciu powiększonych węzłów chłonnych i ognisk przerzutowych w innych narządach. W przypadku braku możliwości operacyjnego usunięcia tych ognisk stosuje się radioterapię i chemioterapię.Czynniki genetyczne związane z występowaniem raków skóry

Na powstawanie raka skóry mają również wpływ predyspozycje genetyczne. Ryzyko zachorowania na raka podstawnokomórkowego wzrasta w przebiegu zespołu Gorlina-Goltza, który jest uwarunkowany mutacjami genu PTCH1. Dzięki przeprowadzanym badaniom zidentyfikowano również kilka mutacji genów, które zwiększają ryzyko zachorowania na czerniaka. Należy do nich mutacja genu BRAF i CDKN2A. Gen BRAF koduje białko odpowiedzialne za wzrost komórek i ich podziały - obecność w nim nieprawidłowości skutkuje niekontrolowanym podziałem komórek, co prowadzi do szybkiego rozwoju nowotworu. W kierunku czerniaka wywołanego mutacją genu BRAF możliwe jest leczenie specjalnym lekiem, hamującym aktywność wadliwego białka BRAF, a tym samym uniemożliwiającym dalszy rozwój czerniaka (zahamowanie wzrostu stwierdza się u 90% pacjentów).

Gen CDKN2A natomiast koduje białko, które hamuje procesy podziału komórkowego na czas naprawy uszkodzeń powstałych w DNA, a także kieruje komórkę na drogę apoptozy (programowanej śmierci komórki), jeżeli naprawa nie jest możliwa. Mutacje w genie CDKN2A blokują działanie tego białka i sprawiają, że komórki nieustannie dzielą się i nie ulegają programowanej śmierci. Mutacje w genie CDKN2A zwiększają prawdopodobieństwo zachorowania na czerniaka zwłaszcza u osób poniżej 50 roku życia, prowadzą również do wystąpienia rodzinnego zespołu czerniak - rak trzustki.

Profilaktyka raków skóry

Profilaktyka raka skóry jest niezwykle istotna, ponieważ pozwala zapobiec zachorowaniu lub wykryć nowotwór w bardzo wczesnym stadium. Aby zapobiec rozwinięciu się raka skóry, warto ograniczyć opalanie się oraz korzystanie z solariów i stosować odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną. Należy również systematycznie i uważnie kontrolować wszystkie zmiany skórne. Te podejrzane należy usuwać i ocenić przy pomocy badania histopatologicznego. Ważną formą profilaktyki jest także wykonanie badania genetycznego w kierunku obecności mutacji w genach CDKN2A i BRAF - osoby, które posiadają takie mutacje muszą zastosować odpowiednią profilaktykę i co pół roku poddawać się badaniom kontrolnym. Dzięki temu, nawet jeśli rozwinie się u nich proces nowotworowy, zostanie on wykryty we wczesnym etapie rozwoju, co pozwoli na całkowite wyleczenie.