Niebezpieczne skutki stresu - nerwica i zawał serca

Objawy zaburzeń nerwicowych

Najczęściej na początku choroby osoba dotknięta nerwicą nie wie, co jej dolega. Choroba manifestuje się w postaci ataków, które mogą przybrać np. formę duszności, kołatania serca, uderzeń gorąca czy nagłego ogarniającego lęku. Objawy występujące w nerwicy nie mają jednak podłoża organicznego, mogą mieć też inny przebieg i nasilenie u różnych osób.

Do najczęściej występujących zaburzeń nerwicowych zaliczamy:

• fobie,
• nerwice natręctw,
• zaburzenia somatyczne,
• nerwice depresyjne,
• nerwice związane z ciężkim stresem.

Główne objawy somatyczne to:

• porażenie i drżenie różnych części ciała.
• zaburzenia czucia pewnych obszarów skóry, zaburzenia widzenia, nadmierna wrażliwość na bodźce, trudności z oddychaniem, uczucie ciężkości w klatce piersiowej,
• ból: głowy, żołądka, serca, kręgosłupa,
• zawroty głowy, kołatanie serca, nagłe uderzenie gorąca,
• zespoły objawów identyczne jak u innych chorób czy stanów fizjologicznych, takich jak ciąża urojona, napady padaczkowe, zaburzenia mowy,
• problemy związane z funkcjonowaniem narządów wewnętrznych,
• zaburzenia seksualne.

Zaburzenia poznawcze:

• natrętne myśli,
• natręctwa ruchowe,
• kłopoty z pamięcią i koncentracją,
• derealizacja - uczucie nierealności, “oddalenia” otoczenia.

Zaburzenia emocjonalne:

• fobie – patologiczny lęk przed niektórymi rzeczami (np. ostrymi narzędziami), zwierzętami (np. pająkami), zdarzeniami np. agorafobia (lęk przez przed otwartą przestrzenią) czy klaustrofobia (lęk przed zamkniętą przestrzenią), lęk przed tłumem, wyjazdami itp.,
• niepokój niemający sprecyzowanej przyczyny, ciągły, nieustający lęk wolnopłynący,
• napady lękowe,
• utrata chęci do życia, apatia, brak okazywania uczyć i emocji, przygnębienie,
• anhedonia objawiająca się brakiem odczuwania przyjemności z jakichkolwiek czynności,
• stan poirytowania, napięcia, stresu,
• bezsenność oraz inne zaburzenia snu.

Objawy zaburzeń nerwicowych mogą dotykać nawet 20-25 proc. ludzi na świecie. Szacuje się, że Polsce na nerwicę cierpi aż 8 mln osób. U większości osób objawy są słabe i nie wymagają konsultacji lekarskiej i leczenia. Szerokie spektrum objawów oraz indywidualny przebieg choroby sprawiają, że diagnostyka nerwicy jest długim i trudnym procesem. Ciężko jest też jednoznacznie określić typ występującej w danym przypadku nerwicy, gdyż najczęściej są to tzw. typy mieszane, łączące w sobie objawy z kilku rodzajów nerwicy, np. fobii oraz nerwicy depresyjnej.

Rozpoznanie zaburzeń nerwicowych

Podstawą rozpoznania nerwicy jest tzw. diagnostyka różnicowa, polegająca na rozpoznaniu przez lekarza objawów charakterystycznych dla zaburzeń nerwicowych. Oprócz tego niezwykle ważny jest wywiad środowiskowy oraz szczegółowa obserwacja zachowania pacjenta np. jego mimiki, tonu głosu czy kontaktu wzrokowego. Dopiero tak przeprowadzona diagnostyka uwzględniająca dolegliwości oraz sposób funkcjonowania może doprowadzić do rozpoznania.

Pełen schemat diagnostyczny, wykorzystywany podczas rozpoznawania nerwicy, powinien obejmować następujące etapy:

• wywiad lekarski - tutaj lekarz zadaje pacjentowi pytania o przyczynę wizyty, objawy chorobowe, początek, okoliczności i tempo rozwoju choroby, przyjmowane leki, warunki bytowe, relacje rodzinne, używki, itp.,
• ocena stanu psychicznego pacjenta polegająca na rozmowie i obserwacji reakcji oraz emocji chorego,
• badania somatyczne - rutynowe badania lekarskie, badanie neurologiczne, morfologia, badanie moczu mające na celu wykluczenie bądź potwierdzenie przyczyny psychologicznej bądź organicznej objawów,
• badania psychologiczne.

W rozpoznaniu nerwicy charakterystycznym aspektem jest fakt, że pojawiające się dolegliwości i lęki mają widoczny związek z przeżytym silnym stresem bądź traumą. Objawy somatyczne zaburzeń nerwicowych mogą inicjować wiele chorób, np. serca, układu pokarmowego, zaburzenia hormonalne, dlatego tak ważne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu i diagnostyki wykluczającej inne choroby.

Skutki nerwicy

Szczegółowe badania dotyczące wtórnych skutków nerwicy prowadził australijski psycholog i psychiatra Alfred Adler, który był twórcą tzw. psychologii indywidualnej. Nerwica według niego może mieć znaczący wpływ na zaniżone poczucie własnej wartości, które człowiek pragnie zastąpić silnym dążeniem do uzyskania wyższości nad innymi, objawiające się np. nadmiernym angażowaniem się w pracę. Głównym skutkiem nerwicy jest również uogólniona utrata radości z życia, a co za tym idzie takie problemy jak wypadanie z ról społecznych i rodzinnych, izolacja od społeczeństwa, a nawet samobójstwa lub próby samobójcze. Oprócz tego, osobom cierpiącym na nerwicę często towarzyszy ciągła obawa o własne życie, mają one problem z zaakceptowaniem diagnozy, nadużywają pomocy lekarskiej i prowadzą nadmierną diagnostykę medyczną, zazwyczaj uzależniają się również od leków i środków psychotropowych.

Leczenie nerwicy

Osoba ze zdiagnozowaną nerwicą pomocy powinna szukać u takich specjalistów jak psychoterapeuci, psychiatrzy oraz neurolodzy, gdyż lekarz pierwszego kontaktu nie zawsze jest w stanie pomóc w złagodzeniu towarzyszących temu schorzeniu objawów. Stosowane są dwie grupy leków:

• neuroleptyki - hamują stany podniecenia i pobudzenia,
• tymoleptyki - podnoszą nastrój i działają aktywizująco.

Oprócz odpowiednio dobranych środków farmakologicznych, ważnym elementem leczenia nerwicy jest psychoterapia. Chory z zaburzeniami nerwicowymi trafia jednak do odpowiedniego specjalisty najczęściej po kilku latach trwania choroby, gdyż obawia się zdiagnozowania choroby na tle psychicznym. Często chodzi przysłowiowo “od lekarza do lekarza” szukając innych przyczyn objawów wśród różnych chorób somatycznych. To odwlekanie diagnozy wpływa niestety na skuteczność i powodzenie terapii. Osoby dotknięte zaburzeniami nerwicowymi, jak również ich najbliżsi powinni pamiętać, że diagnoza nerwicy nie jest wyrokiem. Szybkie rozpoczęcie psychoterapii oraz włączenie indywidualnie dobranego zestawu leków daje szanse na umiejętność pokonania lęków i fobii oraz powrót do szczęśliwego życia.

Stres a zawał serca

Zawał mięśnia sercowego (potocznie zwany zawałem bądź atakiem serca) to martwica spowodowana stanem niedokrwienia, do którego dochodzi poprzez zwężenie bądź całkowite zamknięcie naczyń wieńcowych doprowadzających krew do mięśnia sercowego. Najczęstszą przyczyną są zmiany miażdżycowe, ale groźny skurcz naczyń wieńcowych może również nastąpić podczas nagłego zdenerwowania. Silny stres nasila agregację płytek, to z kolei może indukować powstawanie skrzepów, których konsekwencją jest zablokowanie naczyń krwionośnych i zatrzymanie przepływu krwi. W zależności od lokalizacji skrzepu, może on wywołać tak poważne stany jak udar mózgu oraz wspomniany wcześniej zawał serca.

Badania stosowane w profilaktyce i diagnostyce zawału serca:

• badania genetyczne – zobacz listę ❱
• EKG
• zdjęcie rentgenowskie (RTG)
• echokardiografia (ECHO serca)
• koronarografia
• badania laboratoryjne

Zawał serca a dziedziczność

Jednym z czynników zwiększających ryzyko zawału mięśnia sercowego jest rodzinne występowanie tej przypadłości. W sytuacji, kiedy atak serca zdążył się w najbliższej rodzinie, niezbędne jest wykonanie badań profilaktycznych dla pozostałych członków rodziny, takich jak określenie poziomu cholesterolu i glukozy we krwi, pomiar ciśnienia tętniczego oraz EKG. Skłonność do zawału serca jest dziedziczna, a rozwój nauki i technologii umożliwia określenie mutacji genetycznych predysponujących do tej choroby.

Badanie genetyczne wykonuje się raz w życiu, a wyniki nie są uzależnione od wieku ani stanu zdrowia pacjenta, dzięki czemu możliwa jest szybko wprowadzona i skuteczna profilaktyka obejmująca m.in zdrowy styl życia, oraz okresowe badania profilaktyczne.

Obecnie zidentyfikowanych jest wiele wariantów genetycznych, które biorą udział w powstaniu chorób tętnic wieńcowych i zawału mięśnia sercowego. Wśród nich największą wartość diagnostyczną ma mutacja w genie LRP8 powodująca powstawanie w organizmie chorej osoby nieprawidłowego białka.

Białko to umiejscowione jest na powierzchni komórek i pełni rolę receptora dla białka transportującego cząsteczki cholesterolu. Gen LPR8 może występować w kilku wersjach, z czego największe znaczenie dla rozwoju choroby serca ma wariant R952Q powiązany ze zwiększonym poziomem trójglicerydów w osoczu krwi, co jest jedną z przyczyn wystąpienia ataku serca. Naukowcy podkreślają fakt, iż występowanie wariantu R952Q w genie LRP8 w połączeniu ze środowiskowymi czynnikami ryzyka, takimi jak nadwaga, nieprawidłowa dieta czy palenie tytoniu znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia zawału mięśnia sercowego.

Innymi genami wiązanymi ze zwiększonym ryzykiem zawału serca są geny ACE oraz CYP1A2. Gen ACE koduje enzym konwertazę angiotensyny - polimorfizm insercyjno-delecyjny (I/D) tego genu jest natomiast odpowiedzialny za większą aktywność konwertazy angiotensyny. Odsetek osób z wysoką aktywnością tego enzymu jest znacznie większy u chorujących na nadciśnienie w porównaniu do osób zdrowych. Specjaliści wskazują, że polimorfizm insercyjno-delecyjny genu ACE może być niezależnym czynnikiem ryzyka nie tylko zawału serca, ale także takich schorzeń jak kardiomiopatia przerostowa i roztrzeniowa czy nagły zgon sercowy.

Gen CYP1A2 z kolei koduje białko odpowiedzialne za metabolizm kofeiny – poszczególne warianty tego genu decydują o szybkości rozkładu kofeiny. Obecność w DNA wariantu genetycznego powodującego wolniejszy rozkład tego związku skutkuje wzrostem ryzyka zawału serca przy spożywaniu dużych ilości kofeiny - ryzyko to zwiększa się o 36%, jeżeli osoba z negatywnym wariantem wypija dziennie 2-3 filiżanki kawy.

Od niedawna dostępne są testy DNA, dzięki którym możliwe jest wykrycie zmian w genach LRP8, CYP1A1 czy ACE. Odpowiednio wcześnie przeprowadzone badanie może pomóc uniknąć choroby, gdyż możliwa jest skuteczna profilaktyka zawału serca. Test jest polecany zwłaszcza osobom będącym w grupie wysokiego ryzyka czyli osobom prowadzącym stresujący tryb życia, osobom z nadwagą, palącym papierosy i przebywającym w zadymionych pomieszczeniach, osobom z rodzin, w których wcześniej wystąpił zawał serca. Wczesna diagnoza pozwala na zmianę stylu życia, obejmującą głównie zastosowanie odpowiedniej diety, regularne dbanie o relaks i zmniejszenie poziomu stresu czy systematyczną aktywność fizyczną.

Stres a inne skutki zdrowotne

• Choroby autoimmunologiczne. Przewlekły stres jest formą zaburzenia homeostazy organizmu. Badania wskazują, że w przypadku dzieci stres może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego, a przez to przyczyniać się do rozwoju niezwykle częstej cukrzycy typu 1 oraz innych chorób autoimmunologicznych jak celiakia, toczeń rumieniowaty układowy czy młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów. Dodatkowo znaczny stres jest związany z wyższymi stężeniami HbA1c we krwi, co świadczy o gorszym unormowaniu cukrzycy. Dzieci obciążone wysokim poziomem stresu mają podwyższone stężenie kortyzolu i patologiczne funkcjonowanie komórek wydzielniczych trzustki.
• Zespół jelita drażliwego. Naukowcy potwierdzają, że stres psychologiczny ma znaczący wpływ na wrażliwość, perystaltykę, wydzielanie oraz przepuszczalność jelit. Oddziałuje również na funkcjonowanie układu immunologicznego w przewodzie pokarmowym, centralny układ nerwowy, neurony obwodowe i skład mikroflory. Stres na drodze nerwowej, endokrynnej i immunologicznej może powodować nawrót i nasilenie objawów zespołu jelita drażliwego. Podkreśla się istotność nauki prawidłowej odpowiedzi na stres i leczenia psychiatrycznego w terapii zespołu jelita drażliwego.
• Nadciśnienie. Stres ogólnie związany jest z podwyższonym ryzykiem nadciśnienie tętniczego. Według najnowszych badań taka zależność występuje jedynie wśród kobiet i wiąże się zarówno ze stresem w pracy, jak i w domu.
• Rak piersi. Badania wskazują na prawdopodobną zależność pomiędzy przewlekłym stresem w przeszłości i otyłością a rozwojem złośliwego guza piersi.
• Niepłodność męska. Przewlekły stres wpływa na zaburzenie poziomu hormonów płciowych (obniżenie testosteronu, podwyższenie FSH i LH), a przez to na spermatogenezę (proces wytwarzania plemników). Pod wpływem przewlekłego stresu plemniki są mniej ruchliwe, a ich morfologia jest nieprawidłowa. Dodatkowo komórki rozrodcze męskie stają się bardziej podatne na oksydację i toksyny.
• Osteoporoza. Ta częsta metaboliczna choroba kości wiąże się ze zmniejszoną gęstością mineralną kości i zwiększoną podatnością na złamania - powszechność tego problemu jest ściśle związana ze starzeniem się społeczeństwa. Chroniczny stres jest aktywatorem osi podwzgórze-przysadka-nadnercza i układu współczulnego, przez co prowadzi do zmniejszenia wydzielania hormonów płciowych i hormonu wzrostu, a zwiększa wytwarzanie zapalnych cytokin. Skutkiem tych procesów jest zahamowanie tworzenia się kości i stymulacja ich resorpcji.
• Szybsze starzenie się skóry i choroby skórne, m.in. atopowe zapalenie skóry, trądzik, łuszczyca, kontaktowe zapalenie skóry, łysienie plackowate, świąd skórny, rumień.
• Choroby alergiczne (astma i alergiczny nieżyt nosa). Stres może przede wszystkim wpływać na nasilenie objawów chorobowych.
• Chroniczny niespecyficzny ból szyi i ramion.

Bibliografia:

1. Azuma K. et al.: Chronic Psychological Stress as a Risk Factor of Osteoporosis. J UOEH. 2015 Dec 1;37(4):245-53.
2. Bhongade M.B. et al.: Effect of psychological stress on fertility hormones and seminal quality in male partners of infertile couples. Andrologia. 2015 Apr;47(3):336-42.
3. Carlsson E. et al.: Psychological stress in children may alter the immune response. J Immunol. 2014 Mar 1;192(5):2071-81.
4. Chen Y., Lyga J.: Brain-skin connection: stress, inflammation and skin aging. Inflamm Allergy Drug Targets. 2014;13(3):177-90.
5. Cormanique T.F. et al: Chronic psychological stress and its impact on the development of aggressive breast cancer. Einstein (Sao Paulo). 2015 Jul-Sep;13(3):352-6.
6. El Hennawi Del D. et al.: Psychological stress and its relationship with persistent allergic rhinitis. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2016 Apr;273(4):899-904.
7. Faresjö M.: The Link between Psychological Stress and Autoimmune Response in Children. Crit Rev Immunol. 2015;35(2):117-34.
8. Hu B.: Effects of psychological stress on hypertension in middle-aged Chinese: a cross-sectional study. PLoS One. 2015 Jun 4;10(6):e0129163.
9. Nargund V.H.: Effects of psychological stress on male fertility. Nat Rev Urol. 2015 Jul;12(7):373-82.
10. Ortego G. et al.: Is there a relationship between psychological stress or anxiety and chronic nonspecific neck-arm pain in adults? A systematic review and meta-analysis. J Psychosom Res. 2016 Nov;90:70-81.
11. Ortiz M.S., Myers H.F.: Association between psychological stress and metabolic control in patients with type 1 diabetes mellitus. Rev Med Chil. 2014 Apr;142(4):451-7.
12. Qin H.Y. et al.: Impact of psychological stress on irritable bowel syndrome. World J Gastroenterol. 2014 Oct 21;20(39):14126-31.
13. Trueba A.F., Ritz T.: Stress, asthma, and respiratory infections: pathways involving airway immunology and microbial endocrinology. Brain Behav Immun. 2013 Mar;29:11-27.