Czym jest skaza białkowa?

Skaza białkowa - czym właściwie jest?

Skaza białkowa to potoczna nazwa stosowana dla określenia alergii pokarmowej u niemowląt. Sformułowanie to może odnosić się również do alergii u starszych dzieci i dorosłych, jednak wówczas częściej mówi się po prostu o alergii na pokarmy. W zależności od wieku pacjenta obserwuje się różnice w sposobie manifestacji skazy białkowej. Najczęściej ze skazą białkową wiązane są manifestacje skórne pod postacią atopowego zapalenia skóry.

Jak zdiagnozować przyczynę skazy białkowej?

Do zdiagnozowania skazy białkowej wykorzystuje się testy alergiczne:

• testy skórne punktowe
• testy alergiczne mierzące poziom przeciwciał IgE ❱
• próby prowokacyjne
• próby eliminacyjne

Testy skórne punktowe w diagnostyce skazy białkowej

Ten rodzaj testów jest powszechnie wykonywany w ramach diagnostyki alergologicznej. Polega na umieszczeniu roztworów alergicznych na skórze i wykonaniu w tym miejscu nakłuć. Jeżeli w ciągu około 20 minut dojdzie do ujawnienia się reakcji o odpowiedniej średnicy, potwierdzane jest uczulenie na dany produkt.

Skórne testy punktowe wymagają wcześniejszego odstawienia leków przeciwalergicznych. Ponadto, są niezalecane u osób, które miały w przeszłości wstrząs anafilaktyczny oraz w przypadku rozległych zmian skórnych.

Testy alergiczne z krwi w diagnostyce skazy białkowej:

• test w panelu pokarmowym – zobacz badanie ❱
• test w panelu pediatrycznym – zobacz badanie ❱
• test w panelu atopowym – zobacz badanie ❱
• test ImmunoCAP ISAC – zobacz badanie ❱
• test molekularny ALEX – zobacz badanie ❱

Przebieg skazy białkowej polega na zwiększeniu się w organizmie stężenia przeciwciał IgE swoistych dla konkretnych alergenów. Przeciwciała te po połączeniu z alergenem uruchamiają proces degranulacji mastocytów, co kończy się pojawieniem się objawów alergii. Testy alergiczne z krwi pozwalają właśnie na stwierdzenie, których przeciwciał stężenie jest podwyższone. Badania te wykonywane są poprzez pobranie krwi żylnej i laboratoryjną analizę stężenia alergenowo-swoistych IgE.

Testy alergiczne z krwi można wykonać w panelach specjalnie dostosowanych do określonych sytuacji. W przypadku skazy białkowej u niemowląt i małych dzieci najlepszym wyborem są panele pediatryczne, które pozwalają stwierdzić najczęstsze uczulenia pokarmowe i alergie wziewne w tej grupie wiekowej. W przypadku młodzieży i dorosłych warto wykonać typowe testy pokarmowe lub badania molekularne, które dodatkowo wspomagają indywidualizację zaleceń terapeutycznych.

Próby eliminacyjne i prowokacyjne w diagnostyce skazy białkowej

Próby eliminacyjne są standardowym sposobem diagnozowania przyczyny skazy białkowej u niemowląt. W czasie karmienia piersią najczęściej wystarczające jest wykluczenie z diety matki najpowszechniejszych alergenów. Ogólną zasadą przeprowadzania tych prób jest wyeliminowanie podejrzanego pokarmu z diety i obserwowanie objawów przez około 2-4 tygodnie, po czym należy je wprowadzić z powrotem do diety i określić, czy spowodowało to nawrót dolegliwości.

Prowokacja natomiast jest rodzajem testu, który wykonuje się pod kontrolą lekarską. W tym przypadku pacjentowi podawana jest ściśle określona dawka alergenu, a następnie obserwowane są objawy. Opieka medyczna wymagana jest ze względu na ryzyko nasilonych powikłań alergicznych (np. anafilaksja).

Skaza białkowa u niemowlaka

Niemowlęta są grupą wiekową najbardziej narażoną na możliwość rozwinięcia chorób alergicznych, w tym przede wszystkim alergii na pokarmy. Jest to powiązane ściśle z nie w pełni rozwiniętym układem immunologicznym oraz wciąż dość jałowym jelitem (skład flory bakteryjnej jelit stabilizuje się dopiero koło drugiego roku życia). W większości przypadków niemowlęta z chorobami alergicznymi są predysponowane genetycznie do zachorowania na te choroby.

U niemowląt najczęściej mamy do czynienia z reakcją na białka znajdujące się w spożywanym pokarmie - mleku matki, mleku modyfikowanym (w przypadku karmienia sztucznego) lub produktach stałych podawanych w czasie rozszerzania diety niemowlaka.

Skaza białkowa u niemowlaka - objawy:

• pokarmowe (kolka, biegunki, wymioty),
• atopowe zapalenie skóry.

U niemowląt wśród manifestacji skazy białkowej dominują objawy skórne. Atopowe zapalenie skóry jest chorobą alergiczną, która ujawnia się zazwyczaj między 3 a 6 miesiącem życia. U niemowlaka z atopowym zapaleniem skóry obserwuje się niepokój i płaczliwość oraz obecność zmian takich jak grudki i pęcherze na rumieniowym podłożu - wywołują one silny świąd. Zmiany te lokalizują się przede wszystkim na policzkach, płatkach usznych, czole, a także mogą pojawić się w zgięciach łokciowych i kolanowych.

Skaza białkowa u niemowlaka a karmienie piersią

W przypadku karmienia piersią lekarz prowadzący może zalecić zastosowanie diety eliminacyjnej przez matkę. Zazwyczaj pokarmami eliminowanymi w pierwszej kolejności są mleko krowie (przeczytaj o alergii na mleko) i jaja, gdyż to ich białka najczęściej uczulają niemowlęta. Czas trwania takiej diety eliminacyjnej wynosi zazwyczaj od dwóch do czterech tygodni. Jeżeli w tym czasie nie doszło do poprawy należy szukać innych przyczyn objawów (mogą to być inne pokarmy, ale także uczulenia oddechowe i kontaktowe lub całkiem inne choroby). Natomiast w przypadku ustąpienia objawów możliwe jest wprowadzenie osobno mleka lub jaj do diety i obserwowanie, czy doszło do wyciszenia reakcji, czy też może konieczne jest wykluczenie alergenu na dłuższy czas.

Co jest istotne, nie zaleca się rezygnacji z karmienia naturalnego w przypadku objawów skazy białkowej u niemowlaka - mleko matki ma najlepszy wpływ na rozwój układu immunologicznego u dziecka. Karmienie piersią jest zalecane do co najmniej 6 miesiąca życia.

Ponadto, nie zaleca się, aby kobiety w ciąży i karmiące stosowały profilaktycznie dietę eliminacyjną. Nie wykazano w badaniach jej skuteczności. Dodatkowo diety wykluczające różne pokarmy prowadzą do niedoborów u matki i dziecka, co może stać się przyczyną poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Skaza białkowa u niemowlaka - leczenie

• Niemowlętom karmionym sztucznie należy podawać przez minimum 6-8 tygodni hydrolizaty białka mleka o znacznym stopniu hydrolizy lub preparaty aminokwasowe.
• Przy rozszerzaniu diety nie powinno się wprowadzać alergenu powodującego objawy. Konieczna jest również dokładna obserwacja ewentualnych dolegliwości przy podawaniu nowych pokarmów. W późniejszym czasie lekarz może zalecić przeprowadzenie testów alergicznych w celu stwierdzenia przyczyn reakcji alergicznych i ustalenia dalszego postępowania.
• W przypadku manifestacji skórnej zalecane jest zastosowanie odpowiednich reguł higieny. Konieczne jest mycie i nawilżanie skóry odpowiednimi preparatami z grupy emolientów. Powinno się dodatkowo unikać czynników, które mogą powodować podrażnienia (np. ubrania wełniane, woda, detergenty).
• Lekarz może dodatkowo przepisać odpowiednią farmakoterapię - leki antyhistaminowe, kortykosteroidy (np. w postaci maści).

Skaza białkowa u dzieci

Dzieci również należą do grupy podwyższonego ryzyka różnych alergii. U większości pierwsze objawy obserwowane są jeszcze w czasie niemowlęctwa i trwają przez co najmniej kilka lat. Na szczęście w przypadku większości dzieci alergia mija po około 2-3 latach (zazwyczaj jest tak w przypadku uczulenia na białka mleka krowiego i jaj). Niestety dzieci pochodzące z rodzin, w których występują choroby alergiczne, rzadziej wyrastają ze skazy białkowej.

Do skazy białkowej u dzieci w większości przypadków dochodzi w przypadku uczulenia na:

• mleka krowiego,
• jaj,
• orzeszków ziemnych,
• soi,
• orzechów drzew,
• ryb,
• owoców morza,
• pszenicy.

Objawy skazy białkowej u dzieci:

• wysypki (zdecydowanie wciąż dominujące) o charakterze rumieniowo-grudkowym, co może wiązać się ze stanem zapalnym, sączeniem, nadżerkami i lichenizacją;
• dolegliwości jelitowe: nudności, refluks, bóle brzucha, wzdęcia, wymioty, biegunki.
• zaostrzenie chorób alergicznych po spożyciu alergenu (alergiczny nieżyt nosa, alergiczne zapalenie spojówek, atak astmy oskrzelowej);
• zespół alergii jamy ustnej (OAS), w tym obrzęk, pieczenie i szczypanie w obrębie warg, jamy ustnej, gardła i krtani,
• wstrząs anafilaktyczny (występuje u 3% dzieci z alergią pokarmową).

Skaza białkowa u dorosłych

Skaza białkowa należy zdecydowanie do rzadkości w przypadku osób dorosłych. Uważa się, że alergie pokarmowe mogą dotyczyć tylko 1-2% dorosłych. Objawy skazy białkowej mogą być być różnorodne i obejmować wszelkie typy opisane w przypadku dzieci. W manifestacji skórnej dominują zmiany w postaci suchych i łuszczący się grudek, a także blaszek z rumieniem, które pojawiają się głównie w fałdach zgięciowych, na twarzy, górnych częściach tułowia oraz na powierzchniach grzbietowych dłoni i stóp.

Skaza białkowa - dieta

Podstawą diety leczniczej w skazie białkowej jest eliminacja szkodliwych pokarmów. Wyboru produktów, które należy wykluczyć, dokonuje się na podstawie testów alergicznych. Uczulający pokarm należy całkowicie wyeliminować ze swojej diety na co najmniej 2-3 lata. Po tym czasie warto przeprowadzić ponowne testy, które pozwolą stwierdzić, czy doszło do wyciszenia reakcji alergicznej. W przypadku większości dzieci dochodzi do wyrośnięcia z alergii, natomiast jeśli alergia na dany produkt ujawniła się dopiero w wieku dorosłym, może się utrzymywać przez całe życie.

W niektórych przypadkach istotną częścią leczenia skazy białkowej jest również farmakoterapia:

• leki antyhistaminowe.
• kortykosteroidy,
• adrenalina (w przypadku wstrząsu anafilaktycznego),
• immunoterapia swoista.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk

Aktualizacja: 2018-11-17

Bibliografia:

1. Akdis C.A. et al.: Diagnosis and treatment of atopic dermatitis in children and adults: European Academy of Allergology and Clinical Immunology/American Academy of Allergy, Asthma and Immunology/PRACTALL consensus report. Allergy, 2006; 61: 969–987.
2. Mohajeri S., Newman S.A.: Review of evidence for dietary influences on atopic dermatitis. Skin Therapy Letter, 2014; 19: 5–7.
3. Pastuszka M., Kaszuba A.: Atopowe zapalenie skóry. Etiopatogeneza, objawy kliniczne i zalecane schematy postępowania. Lekarz Rodzinny, 2012; 6: 586–595.
4. Nowicki R.: Podział kliniczny w zależności od wieku pacjentów. [W:] Nowicki R. (red.): Atopowe zapalenie skóry w praktyce. Cornetis, Wrocław 2013: 74–77.
5. Nowicki R., Trzeciak M., Wilkowska A. i wsp.: Atopic dermatitis: current treatment guidelines. Statement of the experts of the Dermatological Section, Polish Society of Allergology, and the Allergology Section, Polish Society of Dermatology. Post. Dermatol. Alergol., 2015; 32: 239–249.
6. Tan T.H. et al.: The role of genetics and environment in the rise of childhood food allergy. Clin Exp Allergy. 2012 Jan;42(1):20-9.
7. Abrams E.M, Becker A.B.: Food introduction and allergy prevention in infants. CMAJ : Canadian Medical Association Journal. 2015;187(17):1297-1301.
8. Turnbull J.L., Adams H.N., Gorard D.A.: Review article: the diagnosis and management of food allergy and food intolerances. Aliment Pharmacol Ther. 2015 Jan;41(1):3-25.